พิธีและขั้นตอนการแต่งงานแบบอีสาน

 

1. การสู่ขอและการหมั้นสาว(การโอมสาว)

1.1  การเตรียมการสู่ขอ

1.2  การสู่ขอ

1.3  ค่าดองและของหมั้นสาว

1. การแต่งงาน

2.1  นัดวันแต่งงาน

2.2  การแห่ขันหมาก

2.2.1        เงินค่าดอง

2.2.2        พาขวัญ

2.2.3        ขันใส่หมากพลูแหนบและเหล้ายามี

2.2.4        ลำดับขบวนแห่

2.2.5        การเบิกทางผ่าน

2.2.6        การล้างและเช็ดเท้า

2.2.7        การโปรยเมล็ดข้าว เมล็ดงา และเมล็ดถั่ว

2.2.8        พิธีสู่ขวัญบ่าวสาว

2.2.9        การสมมาปู่ย่า(การขอขมา)

2.2.10    การส่งเจ้าบ่าว เจ้าสาว เข้าหอ

 

สรุปลำดับพิธีในการแต่งงานแบบอีสาน

 

1. มีการสู่ขอกันตามประเพณี
2. มีการกำหนดวันแต่งงานตามฤกษ์
3. ทำบุญเลี้ยงพระ
4. แห่ขันหมากมาบ้านฝ่ายหญิง
5. เสียเงินเบิกทางและล้างเท้าฝ่ายชาย(จะทำหรือไม่ก็ได้)
6. มอบค่าดอง ซึ่งเหมือนกับการมอบตัวของฝ่ายชาย พิธีนี้ถือว่าเป็นหัวใจสำคัญ จำเป็นต้องทำให้ถูกตามฤกษ์ เพราะเหมือนเป็นการมอบคนและรับคนเพื่อสร้างครอบครัวใหม่ต่อไป
7. สู่ขวัญและผูกแขนคู่บ่าวสาว
8. ตรวจไข่และป้อนไข่คู่บ่าวสาว
9. ฝ่ายหญิงสมมา
10. ทั้งบ่าวสาวทำการสมมา (ขมา) พ่อแม่ทั้งสองฝ่ายร่วมกัน
11. พ่อ แม่ทั้งสองฝ่ายให้โอวาท
12. การส่งคู่บ่าวสาวเข้าหอตอนกลางคืน

จบพิธี

 

รายละเอียดพิธีและขั้นตอนการแต่งงานแบบอีสาน

 

การสู่ขอและการหมั้นสาว(การโอมสาว)

• การเตรียมการสู่ขอ

            พ่อ แม่ ญาติผู้ใหญ่ หรือ บุคคลที่ฝ่ายชายและฝ่ายหญิงนับถือ จัดหาและเตรียมของไปสู่ขอกันตามประเพณี ประกอบไปด้วย ขันหมากธรรมดา ในขันนั้นใส่ “หมากจีบ พลูพัน” จำนวน 4 ชุดและเงิน ซึ่งเรียกว่า “เงินไขปาก” 3 บาท

            “หมากจีบ พลูพัน” หมายถึง หมากที่ถูกเตรียมฝานและผ่าวางไว้ พร้อมใบพลูที่พันใส่ปูนเอาไว้ด้านใน

• การสู่ขอ

      พ่อ-แม่ ฝ่ายชายสู่ขอฝ่ายหญิง

        หากพ่อ-แม่ฝ่ายหญิงตอบตกลง จะรับขันหมากธรรมดาและเงิน 3 บาท ที่ฝ่ายชายนำมา

        พ่อ-แม่ ฝ่ายหญิงหยิบหมากจากขัน เคี้ยวหมากเอง 2 คำ

      พ่อ-แม่ ฝ่ายชายเคี้ยวหมาก 2 คำ        

• ค่าดองและของหมั้นสาว

      ค่าดอง (มาตรค่าดอง คือ การตีราคาลูกสาว) ทั้งสองฝ่ายทำการตกลงกัน

        ของหมั้นสาว ขึ้นอยู่กับที่ทั้งสองฝ่ายได้ตกลงกันและส่งมอบให้ พ่อ-แม่ฝ่ายหญิง

 

การแต่งงาน

• นัดวันแต่งงาน

      ทำการหาวันและเวลาที่เป็นมงคลสำหรับการวางค่าดอง (สินสอด) และเวลามอบตัวฝ่ายชายเข้าบ้านฝ่ายหญิง ซึ่งจะเป็นเวลาที่บ้านฝ่ายหญิงรับมอบเจ้าบ่าวเข้ามาในบ้าน

 

• การแห่ขันหมาก

      ฝ่ายชายแห่ขันหมากไปบ้านฝ่ายหญิง เพื่อมอบตัวเข้าพิธีแต่งงาน ซึ่งขบวนขันหมากจะประกอบไปด้วย

                เงินค่าดอง ญาติฝ่ายชายจะนำขันทองหรือขันเงินใส่เงินค่าดอง

                พาขวัญ  การให้หญิงพรมจารีถือพาโตกอย่างดี มีผ้าคลุมพาโตกมิดชิด

                ขันใส่หมากพลูแหนบและเหล้ายามี  คือ สิ่งของที่อยู่ในพาโตก มีหมาก พลู บุหรี่ แต่งไว้เป็นคำๆ (จัดไว้เป็นชุด)

• ลำดับขบวนแห่ 

      คนเถ้า คนแก่ ผู้สูงอายุ ญาติผู้ใหญ่ ถือขันสินสอดนำหน้า

        เจ้าบ่าว

        พาขวัญ

        ขันหมากพลู เหล้ายา

        ญาติพี่น้อง

        ขบวนปี่ กลอง แคน ฟ้อนรำ หรือ ดนตรีอื่นๆ

• การเบิกทางผ่าน

      ขบวนแห่ของเจ้าบ่าวต้องเบิกทางผ่านญาติๆของฝ่ายหญิงด้วยเงินทอง หรือ สุรา ตามแต่จะเห็นสมควร

โดยญาติของฝ่ายหญิงมักจะเข้ามากั้นตามทางเดินที่เจ้าบ่าวต้องผ่านก่อนจะถึงบันไดบ้าน หรือ ประตูเข้าภายในบ้านเจ้าสาว

• การล้างและเช็ดเท้า

      เมื่อถึงบันได หรือ บริเวณหน้าประตูที่จะเข้าบ้านเจ้าสาว น้องสาวหรือญาติของฝ่ายหญิงจะล้างเท้าให้เจ้าบ่าวและคนที่ถือขันเงินค่าดอง โดยจะล้างบนหินลับมีดที่ปูด้วยใบตอง และช่วยเช็ดเท้าให้ เพื่อเป็นการแสดงอัธยาศัยไมตรี ต้อนรับเจ้าบ่าวซึ่งจะมาเป็นว่าที่พี่เขยของผู้ล้างเท้า เป็นการแสดงถึงความเคารพตามประเพณี 

• การโปรยเมล็ดข้าว เมล็ดงา และเมล็ดถั่ว

        เมื่อได้ฤกษ์ ฝ่ายชายก็จะส่งมอบสินสอดและเจ้าบ่าวให้กับฝ่ายหญิง

        ญาติฝ่ายหญิงจะเปิดนับเงินสินสอด แล้วจึงให้ทุกฝ่ายโปรยเมล็ดข้าวเปลือก ถั่ว และ งา ลงบนเงินทองสินสอด พร้อมกับกล่าวว่า “ขอให้เงินทองนี้งอกขึ้นเหมือนเมล็ดข้าวเปลือก เมล็ดงา และเมล็ดถั่ว นี้เทอญ”

        เปิดขันหมากและเหล้าแจกกันกิน เป็นพิธี

• พิธีสู่ขวัญบ่าวสาว

      เจ้าบ่าวและเพื่อนเจ้าบ่าวนั่งทางด้านขวา เจ้าสาวและเพื่อนเจ้าสาวนั่งทางด้านซ้าย

        ทำพิธีสู่ขวัญ โดยขณะทำพิธีเจ้าบ่าวและเจ้าสาวจะจับพาขวัญไว้ โดยจับในลักษณะที่แขนของเข้าบ่าวและเจ้าสาวไขว้กัน โดยให้แขนเจ้าบ่าวอยู่ด้านบน

        เอาไข่ขวัญ ใส่มือคู่บ่าวสาวแล้วผูกแขน

        ปอกไข่ขวัญที่อยู่ในมือบ่าวสาว แล้วส่งให้พ่อพราหมณ์ หรือ บัณฑิตผู้ทำพิธี ตัดไข่ขวัญด้วยเส้นผม เพื่อตรวจทำนาย

      พิธีป้อนไข่  ญาติผู้ใหญ่นำไข่ขวัญไปป้อนบ่าวสาว โดยผู้ป้อนซึ่งจะต้องเป็นหญิงที่มีอายุยืน มีศีลธรรม เป็นที่นับถือของลูกหลาน สามีของแม่ใหญ่มีชีวิตอยู่และมีสุขภาพดี โดยการป้อนนั้นจะป้อนโดยที่“มือขวาป้อนไข่อ้าย มือซ้ายป้อนไข่นาง” จากนั้นบ่าวสาวจึงป้อนไข่ขวัญนี้ให้แก่กัน

     

• การสมมาปู่ย่า(การขอขมา)

      การขอขมาญาติผู้ใหญ่ของฝ่ายชายและฝ่ายหญิงตามธรรมเนียมเดินอีสาน

        การสมมาญาติฝ่ายชาย

      ผ้าโสร่ง 1 ผืน เสื้อผู้ชาย 1 ตัว

        การสมมาญาติฝ่ายหญิง

        ผ้าซิ่น1 ผืน เสื้อผู้หญิง 1 ตัว

        โดยขณะสมมา บ่าวสาวจะได้รับโอวาทจากพ่อ-แม่ของทั้งสองฝ่าย

     

• การส่งเจ้าบ่าว เจ้าสาว เข้าหอ

 

                ญาติผู้ใหญ่ ซึ่งเป็นหญิงที่มีสามีอยู่ มีสุขภาพดี มีศีลธรรม จูงมือบ่าวสาวเข้าสู่ที่นอนในเรือนหอ

จะทำในเวลาประมาณสามถึงสี่ทุ่ม หรือ ปัจจุบันอาจปรับมาทำในช่วงหลังจากการสมมา

·        เสร็จพิธี อาจมีการจัดเลี้ยงเพิ่มเติมในช่วงเย็น

เอื้อเฟื้อข้อมูลและภาพประกอบ รศ. ประเสริฐ ดำรงชัย 

ขอร่วมแสดงความยินดีแด่ ครอบครัวคุณโอวาทและคุณรุ่งฤทัย ดำรงชัย