วันอาทิตย์ที่ผ่านมา (28 พ.ย. 53) ผมและครอบครัวไปเยี่ยมญาติแถววัดสวนแก้ว ก็เลยถือโอกาสไปเที่ยวที่นั่น ขากลับได้ของกินผักผลไม้มาหลายอย่าง พอกลับถึงบ้านแม่ยายก็เข้าครัวทันที บอกจะทำน้ำพริกกะปิกินกัน ลูกผมก็อยากมีส่วนร่วม แต่แม่ยายก็คงรำคาญและเป็นห่วงเด็กด้วยกลัวจะแสบหูแสบตากับเครื่องปรุง และอาจจะไปทำของของเสียหายแตกหักได้ ก็เลยไม่ให้ยุ่งอะไรมากนัก พอดีวันนั้นผมอยากกินอะไรที่เปรี้ยวๆ เผ็ดๆ นึกได้ว่ามีเมี่ยงคำที่ได้มาจากวัดส่วนแก้วน่าจะนำมาทำยำรสจัดต่อได้ ก็ชวนลูกๆ (น้ำอุ่น 7 ขวบ/น้ำอิง 4 ขวบ) ว่าเราจะทำยำสมุนไพรกันเพราะที่บ้านก็มีเครื่องปรุงวัตถุดิบครบแล้ว

เริ่มต้นด้วยการไปเก็บใบมะกรูด ตัดต้นตะไคร้ที่ปลูกไว้หน้าบ้าน จากนั้นก็นำมาล้างให้สะอาด หั่นซอยเป็นเส้นเล็ก ตามสำนวน “บางบาดใจ อย่างกับหั่นกัญชา” เพราะเวลากินจะรู้สึกกลมกลืนเป็นเนื้อเดียวกัน ขั้นตอนต่อไปก็ให้ลูกๆ เป็นลูกมือช่วยกันหยิบล้างของช่วยพ่อ พริก ทั้งหอม กระเทียม ขิง มะนาว พ่อก็ตั้งหน้าตั้งตาหั่นซอยวัตถุดิบเหล่านี้ต่อไป จนกระทั่งหั่นเสร็จพบว่ายังขาดมะม่วงซอย แต่ในตู้เย็นมีแต่แอปเปิ้ลเขียว ผมคิดว่าน่าจะใช้แทนกันได้ ก็เลยให้ลูกไปหยิบมา ผมก็นำมาซอยต่อไป

ตอนนี้วัตถุดิบที่เป็นผักเตรียมไว้หมดแล้ว เหลือส่วนที่เป็นโปรตีน ซึ่งส่วนใหญ่ก็ใข้เป็นกุ้งแห้งหรือไม่ก็เป็นหมึกแห้ง ปลากรอบเป็นต้น วันนั้นมีกุ้งแห้งอยู่พอประมาณ เหลือจากการทำน้ำพริกกะปิของยาย พอดีผมมีกบทอดดิ่งพสุธาเหลือจากเมื่อวาน ผมก็เลยเอามันมาใส่ด้วย นอกจากนี้ยังมีเครื่องของเมี่ยงคำที่ซื้อมาจากวัดสวนแก้วผมก็นำมาเสริมเข้าด้วยกันอีกด้วย โดยเฉพาะมะพร้าวซอยคั่ว ถั่วคั่ว ขิง เป็นต้น

ขั้นตอนต่อไปก็เป็นเรื่องของน้ำยำ ซึ่งก็ไม่มีอะไรซับซ้อนมีเพียง น้ำปลา มะนาว น้ำตาล เท่านั้น ตรงจุดนี้ลูกๆ ก็มีส่วนร่วมในการปรุงรสเป็นอย่างมาก โดยเริ่มตั้งแต่ให้หยิบถ้วย ขวดน้ำปลา น้ำตาลให้ จากนั้น ก็ให้เขาตวงน้ำปลา น้ำปลาใส่ถ้วยตามปริมาณที่กำหนด แล้วช่วยกันบีบมะนาวใส่ จากนั้นสองพี่น้องก็ช่วยกันคนจนน้ำตาลละลาย ช่วยกันชิมจนเป็นที่พอใจ ก็เป็นอันสิ้นสุดการเตรียมเครื่องยำ

ขั้นตอนต่อไปก็เป็นขั้นตอนการคลุกยำ โดยเริ่มจากให้ลูกได้เลือกใส่วัตถุดิบเครื่องปรุงลงในน้ำยำตามชนิดและปริมาณตามความต้องการ ซึ่งก็พบว่าลูกๆ ใส่ครบทุกอย่างแต่เครื่องที่มีรสเผ็ดจะใส่ในปริมาณน้อยลงไปเท่านั้นเอง จากนั้นก็ให้แต่ละคนรับผิดชอบสิ่งที่ทำลงไป ก็คือกินให้หมด ปรากฎว่าก็กินหมดทุกคน หลังจากที่ลูกๆ ทำเสร็จแล้ว ก็เป็นคิวของการคลุกยำในส่วนของผู้ใหญ่ ก็คือนำเครื่องยำทั้งหมดคลุกกับน้ำยำแล้วคนให้เข้ากันก็เป็นอันเสร็จพิธีการทำ แต่ยังไม่เสร็จพิธีการกิน

ขั้นตอนการกินก็เหมือนกับการกินเมี่ยงทั่วไป คือใช้ใบทองหลาง หรือใบชะพลูห่อยำที่ทำไว้ ทำเป็นพอดีคำ จะทำให้รสชาติกลมกลืนกันทั้งหมด วันนั้นเด็ก ก็พยายามห่อกันเอง แต่ก็ไม่ค่อยเป็นคำซักเท่าไหร่จนพ่อต้องช่วยห่อให้ โดยห่อเป็นคำแล้วเสียบไม้ลูกชิ้นเป็นคำๆ ไว้ให้ เมี่ยงคำและยำสมุนไพรเหล่านี้เป็นอาหารที่มีโยชน์ครบถ้วน ทั้งโปรตีน วิตมิน ที่ได้จากผักและสมุนไพรต่างๆ เกลือแร่ แคลเซียม ที่ได้จากกุ้งแห้ง ปลากรอบ กบ เป็นต้น โดยเฉพาะกับคนที่มีเรือนธาตุเป็นธาตุลมที่ต้องเน้นอาหารรสเผ็ดร้อน และธาตุน้ำที่เน้นอาหารรสเปรี้ยว อาหารชนิดนี้จะเหมาะเป็นอย่างยิ่ง

กิจกรรมที่เล่ามาผมคิดว่าสิ่งที่ลูกๆ น่าจะได้เรียนรู้และซึมซับโดยตรง ก็เห็นจะเป็นวิธีการขั้นตอนการทำอาหาร รวมถึงวิธีการกินด้วย แต่สิ่งเหล่านี้เราสามารถเชื่อมโยงไปยังเรื่องการเรียนรู้ด้านอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง เช่น ให้โอกาสลูกได้มีส่วนร่วมในการทำกิจกรรม ได้ตัดสินใจในการเลือกวัตถุดิบ การปรุงรสชาติ การกะปริมาณจำนวนที่ใช้ สิ่งเหล่านี้เป็น Tacit Knowledge ที่สอนตรงๆ ไม่ได้ ต้องลองให้ทำเอง ซึมซับเอง ทุกวันนี้ การทำอาหารที่ผมทำอยู่นี้ผมก็ได้รับการสืบทอดจากบรรพบุรุษด้วยวิธีการซึมซับ โดยที่ผมไม่รู้ตัวว่าเริ่มทำเป็นตั้งแต่เมื่อไหร่ และรู้ได้อย่างไรว่าจะต้องใส่อะไรบ้าง หวังว่าลูกๆ น่าจะได้รับการซึมซับสิ่งเหล่านี้ต่อจากพ่อ เช่น เดียวกับที่พ่อได้รับจากปู่ ย่า ตา ยาย ด้วยเช่นกัน