๒๒. กระยาสารท ข้าวหลาม ขนมจีน : อาหารชุมชน


        หมู่นี้มักได้มีโอกาสกินขนมกระยาสารทอยู่เรื่อย  กลับบ้าน  ผู้เฒ่าผู้แก่และญาติพี่น้อง  ก็จะมีกระยาสารทต้อนรับขับสู้  คนรู้จักมักคุ้นไปไหนมาไหน  ก็มักหนีบกระยาสารทติดมือมาฝาก  เมื่อคืนที่ผ่านมาทำให้ผมถึงกับนอนนึกถึงบรรยากาศของการทำกระยาสารท  ถึงเช้าวันนี้  พอถึงที่ทำงาน  ก็เห็นน้องๆที่ทำงานหอบหิ้วกระยาสารทมาฝากกัน และพวกเขาพื้นเพเป็นคนต่างจังหวัด

       โดยปรกติแล้ว  กระยาสารท  เป็นอาหารตามฤดูกาล  ที่สะท้อนเทศกาลเดือนสิบ  ซึ่งเป็นฤดูน้ำทรงและปล่อยให้ข้าวเจริญเติบโต กระเริ่มถึงช่วงลมล่องข้าวเบา  ซึ่งข้าวที่ออกรวงและแก่เร็วจะเริ่มให้ดอกออกผล  ชาวนาจะสามารถนำเอาข้าวมาทำขนมที่สะท้อนฤดูกาลสองอย่างคือ  กวนข้าวทิพย์ด้วยน้ำนมข้าว และทำข้าวเม่าด้วยข้าวที่กำลังเปลี่ยนผ่านสู่เมล็ดข้าวแก่ 

        ในฤดูกาลดังกล่าวนี้  จะเป็นเทศกาลแห่งการสร้างชุมชนเข้มแข็งและสร้างสรรค์กิจกรรมทางสังคมในชุมชน  ซึ่งกระยาสารทจะเป็นหนึ่งในพลังขับเคลื่อนที่มากับวิถีชีวิตชุมชนและฤดูกาล 

         ในละแวกบ้านและชุมชน  เกษตรกรและชาวบ้านที่อยู่กลุ่มเดียวกัน หรือมีความผูกพันซึ่งกันและกัน  ต่างคนต่างจะนำวัตถุดิบไปสมทบกัน ประกอบด้วยข้าวเก่าสำหรับทำข้าวตอก  และข้าวใหม่ที่กำลังเป็นหนุ่มเป็นสาว  สำหรับทำข้าวเม่า  ถั่ว  งา  มะพร้าว  น้ำตาลปีบ  แบะแซ  รวมไปจนถึงฟืนและวัสดุอุปกรณ์ต่างๆที่ต้องใช้  ทั้งครก  สาก  กระทะ  เป็นอาทิ 

         สัดส่วนและองค์ประกอบของกระยาสาทจึงไม่ตายตัว  เพราะขึ้นอยู่กับการนำเอาข้าวของมารวมกันและทำกระยาสารทด้วยกัน  ตำข้าวเม่า  คั่วข้าวตอก  กวนกระยาสารท  ที่สุดก็แบ่งสรรปันส่วนกันไป  ได้กินเหมือนๆกัน

         กระยาสารทของกลุ่มบ้านหนึ่งๆ  จึงสะท้อนความอยู่ดีมีสุขและความอุดมสมบูรณ์ของกลุ่มบ้านนั้นๆ  รวมทั้งสะท้อนถึงภูมิปัญญาของกลุ่มก้อนของการทำกระยาสารท 

        เมื่อถึงงานวัดและเทศกาลงานบุญต่างๆของชุมชนในช่วงฤดูกาลสารทเดือนสิบ ก็เป็นลักษณะเดียวกัน  ชาวบ้านจะนำข้าวของและไปทำกระยาสารทถวายวัด  ทั้งเพื่อบำรุงพระภิกษุสามเณรในการศึกษาและปฏิบัติ  และไว้สำหรับเป็นของกลางต้อนรับกลุ่มศรัทธาจากที่อื่นที่จะมาทอดกระฐินผ้าป่ายังวัดในเดือนหลังออกพรรษาที่กำลังจะมาถึง  เสร็จแล้วก็แบ่งกันกินทั้งชุมชน

         โดยความเป็นมาแล้ว กระยาสารท  จึงเป็นอาหารชุมชน  ขับเคลื่อนกระบวนการทางสังคม และมีชีวิตไปกับฤดูกาลของชุมชนเกษตรกรรมโดยแท้

          หลังเทศกาลทำกระยาสารท  อากาศจะหนาวเย็น  แห้งแล้ง  น้ำลด  กระทั่งถึงฤดูกาลเก็บเกี่ยวข้าว  การทำงานนาจะเป็นทั้งความเหน็ดเหนื่อยและนำมาซึ่งความชื่นใจในผลพวงจากหยาดเหงื่อตนเอง  พอเอาข้าวขึ้นยุ้งฉาง หรือขายข้าวเสร็จ  ก็จะมีการทำข้าวหลาม  เหมือนกับเป็นเทศกาลเฉลิมฉลองการเก็บเกี่ยว  การนำเอาข้าวใหม่มารวมกัน  การหาไม้ไผ่อ่อนช่วนกัน  การหาฟืน  ใบตอง 

          รวมทั้งการห้อมล้อมช่วยกันทำข้าวหลาม  นั่งคุย และหยอกเอินกันสนุกสนานทั้งเด็กและผู้ใหญ่   กระทั่งเสร็จสิ้นแล้วก็แบ่งปันกันไปกิน  ก็ทำเป็นกลุ่มเป็นก้อนอีกเช่นกัน  มิติทางสังคม  การเรียนรู้ทางสังคม  สำนึกสาธารณะและความเป็นส่วนรวมที่เชื่อมโยงแนบแน่นกับชุมชน  ก็ก่อเกดและหล่อหลอมผ่านกิจกรรมการทำอาหารชุมชนนี้ไปด้วย

         ผ่านไปถึงหน้าร้อนแล้ง  เริ่มย่างเข้าสู่วงรอบการเพาะปลูกอีกครั้ง  ข้าวเก่า  เมล็ดแตก  หักร่อน  และพอจะเริ่มประมาณได้ว่า  เมื่อถึงช่วงของการได้ข้าวใหม่  ข้าวเก่าที่เหลือของปีที่ผ่านมา ก็จะหมดพอดี 

         ขณะเดียวกัน  ก็จำเป็นจะต้องรวบรวมกำลังใจ  พลังชีวิต  พบปะปรึกษาหารือกัน  แลกเปลี่ยนเครื่องไม้เครื่องมือหรือพันธุ์ข้าว  กระทั่งสารทุกข์สุกดิบของชุมชน  ก็จะมีเทศกาลการทำขนมจีนมารองรับอีก  วิธีการและกระบวนการก็จะเหมือนกันคือเป็นการทำอาหารแบบชุมชน

         เด็กๆ และผู้หญิงจำนวนหนึ่งจะออกเก็บฟืนและเศษไม้แห้งจากสภาพที่มีโดยธรรมชาติ  กลุ่มผู้ใหญ่และคนเริ่มเติบโต  ออกไปทอดแหจับปลา  เก็บมะพร้าว  ผู้หญิงแช่ข้าว  หมักข้าว  โม่แป้ง  เสร็จแล้วก็ระดมพลังกันทำเป็นกลุ่มเป็นก้อนทั้งหมู่บ้านหรือละแวกบ้าน จากนั้น  ก็แบ่งปันกันไปกินทั้งชุมชนอีกเช่นกัน

          ลักษณะของอาหารและสำรับการกินแบบเป็นชุมชน   จึงมิได้มีมิติของอาหารและการกินอย่างเดียว ทว่า เป็นกระบวนการเรียนรู้ทางสังคม หล่อหลอมปัจเจกภาพที่มีคุณลักษณะสะท้อนความเป็นชุมชน  มีจิตสาธารณะ  รู้กาละเทศะ 

         ขับเคลื่อนกลุ่มก้อนและชุมชนเข้มแข็ง สร้างเสริมความสงบสุขและสุขภาวะของสังคมที่ฐานราก

         เป็นวิถีประชาสังคม  ที่ลึกซึ้งและแยบคายอย่างยิ่ง  สังคมและวัฒนธรรมไทย  โดยเฉพาะในชนบทมีสิ่งเหล่านี้เป็นทุนทางสังคมอยู่อย่างมากมาย.

หมายเลขบันทึก: 214535เขียนเมื่อ 7 ตุลาคม 2008 08:54 น. ()แก้ไขเมื่อ 5 มิถุนายน 2012 20:01 น. ()สัญญาอนุญาต: ครีเอทีฟคอมมอนส์แบบ แสดงที่มา-ไม่ใช้เพื่อการค้า-อนุญาตแบบเดียวกันจำนวนที่อ่านจำนวนที่อ่าน:


ความเห็น (2)

มาตามหาของกินแบบไทยๆค่ะ

  • เพิ่งได้สังเกตว่ามีคุณ berger0123 เข้ามาเยือนและทักทาย
  • ขอบคุณอย่างยิ่งครับ
  • ของกินแบบไทยๆหากินได้เยอะแยะเลยใช่ไหม
พบปัญหาการใช้งานกรุณาแจ้ง LINE ID @gotoknow
ClassStart
ระบบจัดการการเรียนการสอนผ่านอินเทอร์เน็ต
ทั้งเว็บทั้งแอปใช้งานฟรี
ClassStart Books
โครงการหนังสือจากคลาสสตาร์ท