เมื่อตอนเล็ก ยายข้าพเจ้า จะพาปลูก พริก ข้าวโพด ถั่วเล็บมือนาง ถั่วเล็บมือนางนี้เมื่อฝักยังอ่อนจะมีสีเขียว เมื่อแก่ฝักจะมีสีแดง และเมื่อฝักแก่เต็มที่ฝักจะมีสีเหลือง เมล็ดนำมาต้มน้ำ ผสมน้ำตาล ใส่น้ำกะทิ อร่อย! และยายนิยม ทำ ถั่วต้มน้ำตาล นำไปทำบุญ ในวันพระ

คำว่า เล็บมือนาง มีลักษณะเช่นไร คนโบราณ จึงนำมาตั้งเป็นชื่อถั่ว เวปไซต์ FOOD AND AGRICULTURE ORGANIZATION OF THE UNITED NATIONS ได้รวบรวมชื่อ ถั่วเล็บมือนาง ในถาคภาษาต่างประเทศไว้ ดังนี้

EN : Rice beans
FR : Haricot riz
ES : Fríjol de arroz
PT : Feijão-arroz
CS : rice bean
TH : ถั่วเล็บมือนาง
SK : vigna
DE : REISBOHNE
HU : rizsbab
FA : لوبياهاي آردي
HI : राइस बीन्स
USE : Vigna umbellata (๑)


เว็บไซต์กรมส่งเสริมการเกษตร ให้ข้อมูลเกี่ยวกับ ถั่วแดง หรือ ถั่วเล็บมือนางไว้ว่าความว่า

ถั่วแดงหรือถั่วนิ้วนางแดง เป็นพืชตระกูลถั่วที่ค่อนข้างจะรู้จักกันมากในปัจจุบัน เพราะเป็นพืชที่ส่งออกผลผลิตที่ส่ง ออกประมาณ ๒๐,๐๐๐ - ๓๐,๐๐๐ ตันต่อปี มีมูลค่า ๑๕๐-๑๙๐ ล้านบาท ตลาดส่งออกถั่วนิ้วนางแดงของไทย ได้แก่ ญี่ปุ่น และ สาธารณรัฐเกาหลีใต้ ซึ่งส่วนใหญ่จะนำไปใช้ทำไส้ขนม การใช้ภายในประเทศมีน้อย จะส่งออกเกือบทั้งหมดปริมาณการผลิตของแต่ละปีขึ้นอยู่กับ ราคาที่เกษตรกรได้รับ ถ้าราคาดีก็ผลิตมากเพราะเป็นผลพลอยได้ จากการปลูกข้าวโพดแหล่งปลูกที่สำคัญคือจังหวัดเลย (ปลูกมากที่อำเภอวังสะพุงและอำเภอเชียงคาน) และที่จังหวัดขอนแก่น, พิษณุโลกและที่อื่น ๆ บ้างเล็กน้อย เช่น ที่จังหวัดเพชรบูรณ์ และเชียงราย ถั่วแดงที่ปลูกในขณะนี้มีหลายชนิด แต่ที่ปลูกเป็นการค้าและปลูกมากเป็นถั่วแดงเมล็ดสีแดง ดอกสีเหลือง, ฝักเล็กเท่า ๆ กับถั่วเขียว แต่ยาวกว่าเล็กน้อย เมื่อแก่ผักจะมีสีน้ำตาลอ่อนและสีดำ ฝักจะห้อยลงจากช่อเหมือนนิ้วมือ ฝักที่มีสีดำเมล็ดจะโตกว่าฝักสีน้ำตาลอ่อนเล็กน้อย ต้นเลื้อย ลำต้นและใบมีขนโดยทั่วไป เรียกว่า ถั่งแดงเมืองเลยหรือถั่วนิ้วนางแดง แต่ที่จังหวัดเลยเรียกว่า ถั่วท้องนา หรือบ้านนา เป็นพันธุ์ที่นำมาจากประเทศศรีลังกา เพื่อใช้เป็นพืชบำรุงดิน ชื่อเดิมเรียกว่า ถั่วแดงซีลอน ถั่วพวกนี้ถ้าเมล็ดมีสีแดง ส่วนมากจะเรียกชื่อว่า ถั่วแดง ถั่วนางแดงหรือนิ้วนางแดง เหมือนกันหมด ถ้าเมล็ดมีสีขาวอมเขียวเล็กน้อย จะเรียกชื่อแตกต่างกันไปแล้วแต่ท้องที่ เช่น ที่พิษณุโลก เรียกว่า ถั่วนา ที่อุดร เรียกว่า ถั่วเต็มกำหรือเล็บมือนาง ส่วนถั่วแดงพระราชทานนั้น ไม่รวมอยู่ในพวกนี้ (๒)

ในลิลิตยวนพ่าย ร่ายนำบท กล่าวไว้เกี่ยวกับ นิ้วมือทั้งสิบ (ทสนขา) ความว่า

ทสนัขสมุชลิต .............สิบนิ้วอันชัชวาล
วิกสิสิตโรโชดม.............บานแย้มดั่งสโรชอันอุดม
บาทรโชพระโคดม..........นอบนบถวายอภิวาทพระบาทพระโคตมะ
สํนุพระสัทธรรมาทิตย์..................?


สมุชลิต จิตร ภูมิศักดิ์ อรรถาธิบายไว้ใน หนังสือเรื่อง ภาษาและนิรุกติศาสตร์ ความว่า


สมุชลิต เป็นศัพท์บาลี สมุชลิต Childers ให้คำแปลไว้ Blazing,resplendent ข้าพเจ้าจึงแปลว่า ชัชวาล (ลุกโพลง,รุ่งโรจน์) ทสนัข ตามตัวแปลว่า เล็บทั้งสิบ หมายถึงสิ้บนิ้ว

อ่านความวรรคนี้แล้วทำให้นึกถึง กาพย์ห่อโคลงนิราศของเจ้าฟ้าธรรมาธิเบศร์

นิ้วนางพี่พิศเพี้ยน................เล็บย้อมเทียนแสงเฉิดฉัน
นิ้วแดงแสงมีพรรณ..............กลมคือปั้นฟั่นเทียนกลึง

ประชุมกาพย์เจ้าฟ้าธรรมาธิเบศร์ ฉบับโรงพิมพ์โสภณฯ พ.ศ.๒๔๖๔ น.๖๗
เล็บย้อมเทียนนั้นคือเล็บที่ย้อมให้เป็นสีแดงด้วยใบเทียนตามวิธีของคนโบราณ กาพย์นี้อธิบายได้ดีว่าทำไมในยวนพ่ายจึงใช้ สมุชลิต (๓)

จาก กาพย์เห่เรืองของเจ้าฟ้าธรรมาธิเบศร์ที่ จิตร ภูมิศักดิ์ ยกขึ้นมากล่าวอ้างนั้นทำให้เราทราบถึง ค่านิยมของสตรีในครั้งอดีต ที่นิยม ย้อมเล็บมือให้มีสีแดง กระ
ทั่งกวีนำมาบรรยายถึง นางอันเป็นที่รักของตนมีเล็บมือสีแดงและสวยงามนั้น

ข้าพเจ้าอนุมาน ว่า คนโบราณเมื่อมองเห็นฝักของถั่วแดง ที่เรียวยาวคล้ายเล็บของสตรีที่ย้อมเทียนจึงนำ มาใช้เรียกเป็นชื่อถั่วเล็บมือนาง ก็เป็นได้ ท้ายที่สุดนี้ขอจบด้วยคำคมของ ท่าน สาทิส กุมาร ที่อรรถาธิบายไว้ในหนังสือ เรื่อง มีเธอจึงมีฉัน ความว่า


เมล็ดสามารถกลายเป็นต้นไม้ฉันใด มนุษย์ทุกคนก็สามารถตระหนักรู้ศักยภาพเต็มเปี่ยมของต้นไม้ได้ฉันนั้น เมล็ดจะกลายเป็นต้นไม้ได้ ก็ต้องปลูกในดิน ใต้ดินที่มืดมิดและเกือบถูกลืม ในความสัมพันธ์กับดิน เมล็ดจำนนต่อการแบ่งแยกเอกลักษณ์ ปัจเจก และอัตตา ที่จริงก็คือเมื่อเมล็ดนั้นยอมกลายเป็นหนึ่งเดียวกับดินพลังที่ซ่อนอยู่ภายในก็ระเบิดออก และทำให้เราเห็นหน่อสีเขียวที่โผล่ออกมาราวปาฏิหารย์ (๔)

เอวังก็มีด้วยประการฉะนี้

(๑) fao., “Agricultural Information Management Standards Web site.” [http://www.fao.org/aims/ag_intro.htm?termid=13921&myLangTerms=TH]. 22 september 2007.

(๒) doae., “ถั่วแดงหรือถั่วนิ้วนางแดง.” [http://www.doae.go.th/LIBRARY/html/detail/dang/nuk0.htm]. 22 september 2007.

(๓) จิตร ภูมิศักดิ์ .ภาษาและนิรุกติศาสตร์.--กรุงเทพฯ :สำนักพิมพ์ดวงกมล. ๒๕๒๒. พิมพ์ครั้งที่ ๑


(๔) สาทิศ กุมาร .มีเธอจึงมีฉัน คำประกาศแห่งการพึ่งพา.--กรุงเทพฯ :สำนักพิมพ์สวนเงินมีมา. ๒๕๔๗. พิมพ์ครั้งที่ ๑