(๑)

        หากความหมายของ “การถอดบทเรียน” เป็นไปตามนิยามของผม...

        ซึ่งแม้ว่าผมจะเป็นนักถอดบทเรียนมือใหม่หรือมือสมัครเล่น แต่ก็มีประสบการณ์ที่ใกล้เคียงกับการถอดบทเรียนอยู่อย่างน้อย ๒ ประการ

        ประการแรก ผมได้รับการอบรมสั่งสอนจากครูผมอย่างน้อยสองท่าน ซึ่งถือว่าเป็นปรมาจารย์ในงานพัฒนาว่าเมื่อ Action เสร็จแล้ว ต้อง Reflection ด้วย

        แรก ๆ ก็ไม่ค่อยเข้าใจนัก สั่งให้ทำก็ทำ ทำไปแบบไม่เข้าใจ ผมจึงโดนครูเทศน์เสียยกใหญ่ หลังจากที่ผม Reflection แล้วกลับไป Action ในแบบเดิม

        แล้วครูท่านนี้ก็วาดภาพให้ผมดูสองภาพ

        ท่านบอกว่าผมเป็นเหมือนภาพที่ ๑ คือ ทำงานพัฒนาไปเรื่อย ๆ ให้สรุปบทเรียนก็สรุป แต่พอสรุปแล้วก็กลับไปทำเหมือนเดิม Action กับ Reflection มิได้เกี่ยวกันเลย เขาบอกให้ทำก็สักแต่ว่าทำไป

        ท่านบอกว่าที่ถูกต้อง ต้องเป็นแบบภาพที่ ๒ คือ เมื่อทำงานไปแล้วระยะหนึ่งก็กลับมาทบทวนกิจกรรมนั้นว่าเป็นอย่างไร เกิดอะไรขึ้น มีอะไรผิดพลาดหรือไม่ จะปรับปรุงแก้ไขอย่างไร แล้วก็นำผลจาก Reflection นั้นกลับไปปรับปรุง Action

        นั่นคือประสบการณ์แรกที่น่าจะใกล้เคียงกับการถอดบทเรียนคราวแรกของผม

        ประการที่สอง ผมมีโอกาสเป็นลูกมือปรมาจารญ์ด้านการประเมินผลท่านหนึ่ง ซึ่งได้เรียนรู้จากการประเมินราวสามครั้งที่เข้าไปเป็นลูกมือท่านมาก

ท่านบอกสาเหตุที่ชวนผมมาช่วยงาน เพราะเรียนวิจัยมาทางเชิงคุณภาพ สามารถเก็บข้อมูลเชิงคุณภาพได้ และงานประเมินที่ผมมาช่วยนั้นก็เป็นงานประเมินผลเชิงคุณภาพ

        มิติในการประเมินผลกว้างขวางมาก จึงต้องมีการตกลงขอบข่ายกับผู้ที่จะให้ทีมงานลงไปประเมินโครงการ ผมเองได้เข้าร่วมประชุมในทุกคราวของการประเมินแต่ละครั้งที่มีการตกลงขอบเขตการประเมินร่วมกัน

        จริง ๆ แล้วก่อนหน้านั้นผมเองให้ความสนใจกับการประเมินโครงการค่อนข้างมาก กระทั่งต้องเก็บหอมรอมริบเงินถึงหนี่งหมื่นบาทเพื่อเข้าอบรมการประเมินจากสถาบันวิจัยสังคม จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เมื่อสิบกว่าปีที่แล้ว ซึ่งเป็นเงินจำนวนสูงลิบ

        ในความเข้าใจของผมนั้น “การถอดบทเรียน” มีอะไรที่ใกล้เคียงกับ “การประเมินผล” ค่อนข้างมาก สิ่งที่ (อาจ) ต่างกันก็คือ การถอดบทเรียน ฟังแล้วไม่ขลัง ไม่ศักดิ์สิทธิ์ ไม่น่ากลัว เพราะคลายความเป็นวิชาการลง และที่สำคัญคือ การเน้นการเรียนรู้จากการดำเนินงาน ส่วนประเด็นขึ้นอยู่กับว่าจะประเมินหรือถอดบทเรียนอะไร

        นี่คือพื้นฐานของผมเกี่ยวกับการ “ถอดบทเรียน”

.....