ในการประชุมครั้งนี้ ผู้สูงอายุมาเยอะทีเดียวค่ะ และแต่ละคนมีความตั้งใจมากันเป็นอย่างมาก เราจึงแบ่งกลุ่มกันพูดคุยแบบไม่ยากเลย เพราะว่าอาจารย์ทองสุขได้แบ่งกลุ่มให้กับเราแรก ก็มาปรับให้กลุ่มเท่าเทียมกันเล็กน้อย เพื่อที่ว่า คุณพ่อคุณแม่จะได้พูดคุยกันอย่างทั่วถึงละค่ะ

โดยมีน้องๆ ชาวลำปางเป็นทั้ง Facilitator และ Note taker เพราะว่า ทีมลำปางบอกว่า มีข้อหนึ่งที่ Fa ต้องทำได้ก็คือ ต้องส่งภาษาคำเมือง เพื่อที่จะคุยกับคุณพ่อคุณแม่ได้เข้าใจกันจริงๆ น้องๆ จังหวัดลำปางก็เลยได้รับบทบาทนี้กันอย่างถ้วนหน้า 8 กลุ่ม ก็ 16 คน

เราก็มีกติกาเล็กน้อยว่า ให้กลุ่มคุยกันในเรื่อง

• เรื่องเล่า กิจกรรมส่งเสริมสุขภาพช่องปากที่ทำในชมรมผู้สูงอายุ และมีความภูมิใจ
• ผู้ร่วมคิด ร่วมทำ หรือสนับสนุนกิจกรรม
• ผลที่เกิดกับผู้สูงอายุ

ช่วงนี้มีพิธีกรพิเศษ หมออ้อยค่ะ ที่นำกลุ่มคุณพ่อคุณแม่มาคุยกัน โดยตั้งเกณฑ์สำหรับการนำเสนอว่า คนนำเสนออายุอย่างน้อย 60 ปี (ก็คือ ให้คุณพ่อคุณแม่มาเล่านั่นละค่ะ) ว่ามีกิจกรรมอะไรที่ทำในกลุ่ม และได้ทำกิจกรรมนั้นไปแล้ว และเพื่อนๆ ได้ผลจากกิจกรรมนั้นอย่างไร

มีเวลาให้เล่าได้แค่ 4 กลุ่ม จาก 8 กลุ่มละค่ะ เพราะว่าถ้าคุยกันหมอ เห็นท่าจะได้กลับบ้านกันค่ำแน่เลย ก็เลยต้องนำเสนอกันน้อยกลุ่มหน่อย ส่วนที่เหลือ ต้องรอฟังเรื่องเล่าจากเมืองลำปางนี่ละค่ะ เพราะว่า ทีมลำปาง คงต้องถอดบทเรียนกันต่อ เพื่อที่จะได้นำมาพัฒนางานส่งเสริมสุขภาพช่องปาก ในชมรมผู้สูงอายุกันต่อไป

กลุ่มแรกที่นำเสนอ คือ กลุ่มที่ 2 คุณแม่จากชมรมผู้สูงอายุบ้านแม่ฮาว เล่าถึงกิจกรรมที่กลุ่มคุยกันว่าดีเด่น และภูมิใจ ก็คือ "การแปรงฟันโดยใช้สีย้อมฟัน"

กิจกรรมนี้เกิดจาก ตอนแรกคุณหมอมาแนะนำ และประชุมกัน จึงได้รับงบฯ สนับสนุนให้มีการดำเนินการให้กว้างขวาง โดยวิธีการทำงานของชมรมฯ ก็คือ

เราคิดกันว่า การแปรงฟันเรารู้บ้างแล้ว แต่ทำอย่างไรจะจูงใจให้ผู้สูงอายุได้ทำด้วย ก็เลยว่า ซื้อถุงใส่ และมีแปรงด้วย ตอนนี้ อย่างข้าเจ้าเวลาไปประชุมก็ห้อยคอไป กินข้าวตอนแล้วก็แปรงฟัน คนอื่นอาจลืม แต่ข้าเจ้าได้แปรงแล้ว

และได้มาสอน แนะนำผู้สูงอายุ เวลาที่ประชุมทุกครั้งต้องเอาถุงมาด้วย กินข้าวแล้ว เราเลี้ยงข้าวตอน ก็ให้เอาถุงมาเข้าแถวกันแปรงฟัน โดยการย้อมสีฟัน เราใช้ Cotton buds ทา และก็แปรงฟัน ใส่แต่ยาสีฟันไม่ต้องมาก แปรงขึ้นแปรงลง แปรงในแปรงนอก แปรงออกแปรงเข้า จนสีแดงที่ติดอยู่หลุดออกจากเขี้ยว ถ้าหลุดหมดแปลว่า ฟันของเราสะอาดแล้ว ถ้ายังมีติดอยู่ เราก็แปรงอีก จนหมด นี่คือ การแปรงฟันที่ถูกวิธี

ในเรื่องการให้ความรู้กับผู้สูงอายุ จากที่มีการประชุมทุกครั้ง ก็ทำอย่างนี้ทุกครั้ง คือ จะมี อสม. เป็นผู้ช่วยฯ มีคุณหมอเป็นคนอยู่เบื้องหลัง มีผู้สูงอายุคือ ประธาน เลขาฯ แกนนำช่วยกัน

การเชิญผู้สูงอายุมาประชุม จะให้พ่อบ้าน กำนัน ประกาศประชุม ผู้สูงอายุจะมากันเต็ม เราพยายามให้ผู้นำหมู่บ้าน ประธานผู้สูงอายุ กำหนดให้เป็นหัวหมวดเพื่อที่จะได้ทำงานกันต่อเนื่อง และความรู้ก็จะถูกถ่ายทอด

อีกอย่างหนึ่งจะเอาผู้นำผู้สูงอายุเข้าไปตามโรงเรียน ไปแนะนำ ไปสอนแปรงฟัน

วิธีการเผยแพร่ความรู้ให้เด็กเล็ก ให้แกนนำไป สัปดาห์ละ 1 ครั้ง หรือเดือนละ 2 ครั้งก็ได้ ได้ผล นอกจากนี้เราก็บอกให้เด็กสอนพ่อแม่ด้วยเน้อ เป็นการขยายเครือข่าย

มีเรื่องของแจ้ห่ม ทำเรื่องการบันทึกสุขภาพช่องปาก ในสมุดบันทึกเป็นเล่มน้อย ว่า ผู้สูงอายุคนนี้ชื่ออะไร บ้านอยู่ที่ไหน จะมีคำถามว่า มีฟันกี่ซี่ ฟันแท้มีกี่ซี่ แปรงฟันอย่างไร เป็นวิธีการที่ดี พราะจะได้รู้ว่า สุขภาพช่องปากของผู้สูงอายุเป็นอย่างไร

กลุ่ม 3 พ่อเจตน์ จากชมรมตะเคียนทอง มาคุยให้ฟังค่ะว่า

ชมรมตะเคียนทองเป็นน้องใหม่ ยังไม่ถึงปีครึ่ง มีความประทับใจที่ได้ทำให้ตัวเอง และเพื่อนสมาชิกตื่นตัว ที่จะไปปรับปรุง พัฒนา โดยเฉพาะในวันนี้ ในเรื่องของการดูสุขภาพช่องปาก

กิจกรรมของชมรมฯ "ฝึกฝนดนตรี ขี่รถเล่นแอร์ เผยแพร่งานครัว รวมตัวเข้าวัด ฝึกหัดอ่านเขียน เรียนรู้สมุนไพร อนามัยจากคุณหมอ" ทั้งหมด 7 อย่าง

เราก็จะมีเครือข่ายเรื่อง อนามัยจากคุณหมอ ... ทำให้พวกเรามีสุขภาพแข็งแรง ทั้งฟันดี ร่างกายแข็งแรงดี มีการออกกำลังกาย และสุดท้ายคือ มีดวงตาเห็นธรรม

สิ่งที่จะทำก็คือ จะเอาแกนนำที่เปิดใจมาร่วมกันทำกุศล เพื่อความสามัคคี และเมื่อครบ 10 คน ก็จะเอามาเรียนรู้จากคุณหมอ ว่าทำอย่างไรให้มั่นคง และทำให้เป็นทุกคน 

กลุ่ม 1 คุณพ่อกมล ชมรมสานรักผู้สูงวัยอำเภอแจ้ห่ม คุณพ่อนำคำขวัญมาให้ได้ทราบกันก่อนว่า "พญาลือคู่บ้าน มะขามหวานคู่เมือง เงาพระธาตุลือเลื่อง เมืองน้ำปู๋ดี" คุณพ่อสรุปให้ฟังว่า

การร่วมคิดร่วมทำ คือ ผู้สูงอายุมาร่วมกันคิด ร่วมกันทำ แล้วก็เสนอไปขอกับทางเจ้าหน้าที่สาธารณสุข เช่น ทันตแพทย์ ให้มาสนับสนุน ให้เราได้มีความรู้ และรู้เรื่อง โดยครั้งแรกเราอบรมแกนนำกันก่อน ร่วมกันคิด ร่วมกันทำ เสร็จแล้วพอได้มาทำกัน ผู้สูงอายุทั้งหมดก็มาร่วมกันทำไป เกิดความรู้ขึ้นมาได้ ร่วมกันการได้รับการสนับสนุนจากสาธารณสุขด้วย

ที่ชมรมของผม ผมเผยแพร่ได้หลายๆ อย่าง ผมเป็นอาสาสมัครจัดรายการผู้สูงอายุทางวิทยุชุมชน จึงเอาไปประกาศทางวิทยุชุมชน คลื่น 89.51 Hz ของชมรมผู้สูงอายุแจ้ห่ม เอาคำแนะนำจากคุณหมอมาเผยแพร่ มาออกอากาศด้วย

ผลที่เกิดขึ้นกับผู้สูงอายุเรา รู้สึกว่า เรากระจายออกไปแล้ว ผู้สูงอายุได้รับความรู้ การแปรงฟัน การนับฟัน และต่อมาจะมีหมอมาอบรม ให้ได้ศึกษา เรียนรู้ เป็นการรู้ว่า ฟันเจ็บ ฟันโยก ฟันคุด อะไรต่างๆ เป็นอย่างนี้

ชมรมจะมีแบบตรวจ มีชื่อ ใครไปตรวจแล้วเจอฟันซี่ไหน ก็นำสมุดไปหาทันตแพทย์ ทันตแพทย์ก็ไม่ต้องเสียเวลา ก็จะรู้ทันทีว่า ฟันซี่นี้นะ โยก ฟันซี่นั้นคลอน ก็จะรักษาให้ เราก็เหมือนกับเป็นผู้ช่วยหมอไปอย่างหนึ่ง 

กลุ่มที่ 6 ก็จะมีกิจกรรมมาเล่า ก็คือ การส่งเสริมสุขภาพช่องปากในตอนนี้ จะมีหมอฟันมาช่วยดูแลส่งเสริม ป้องกัน และรักษา ซึ่งกิจกรรมที่ผู้สูงอายุจะทำกันก็คือ การตรวจฟันเริ่มต้นที่ 30 คน และไปตรวจกันต่ออีก 30 คน ถ้าพบมีปัญหาก็จะแนะนำให้ไปหาหมอฟัน และมีการแนะนำเพื่อการดูแลฟันที่มีอยู่แล้ว ให้สามารถใช้ได้ต่อไป 

สุดท้ายของการประชุม ลปรร. กันในวันนี้ หมอพงศ์ภาส หรือ พี่ภาส ของน้องๆ ก็ได้สรุปภารกิจที่ทีมลำปาง กับผู้สูงอายุจะต้องมีการดำเนินการร่วมกันต่อไปละค่ะ ว่า

• การดำเนินงานที่ผ่านมา ในกิจกรรมการดูแลสุขภาพช่องปากของผู้สูงอาย เรามีชมรมผู้สูงอายุที่มาร่วมโครงการทั้งหมด 13 ชมรมฯ จาก 11 อำเภอ และจะมี อ.งาว และแม่เมาะ มาเข้าร่วมโครงการเพิ่มเติม จนครบ 13 อำเภอ มี 15 ชมรม
• ปี 2552 เพิ่มขึ้นมา จะมีการตรวจสุขภาพช่องปากทุกอำเภอ ตำบลละ 1 ชมรม รวม 100 ชมรม หลายอำเภอก็จะมีการดำเนินการไปแล้ว แต่บางอำเภออาจยังไม่ทั่วถึง ก็จะมีการดำเนินการกันต่อไป โดยจะดำเนินการดูแลผู้สูงอายุตำบลละ 1 ชมรม และตำบลก็จะดูแลอย่างน้อย 1 ชมรม เป็นเบื้องต้น และปีต่อไปถ้าสัมฤทธิผลก็จะมีการขยายต่อไป
• ในส่วนของโครงการควบคุมโรคในช่องปาก ปี 2551 จังหวัดลำปางได้ดำเนินการแต่ยังไม่เต็มพื้นที่ ไปเริ่มที่อำเภอเกาะคา แจ้ห่ม เถิน แม่พริก แม่ทะ สบปราบ และเมืองปาน วัตถุประสงค์เพื่อแก้ไขปัญหาสุขภาพช่องปากของผู้สูงอายุ โดยสนับสนุนการจัดระบบบริการส่งเสริมทันตสุขภาพ การป้องกันโรคในช่องปากผู้สูงอายุ ตามชุดสิทธิประโยชน์ ที่เราสามารถไปใช้สิทธิในรักษาพยาบาล ตามโครงการหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า เป็นการป้องกันการสูญเสียฟัน
• การสร้างสุขนิสัยในการดูแลสุขภาพช่องปากในผู้สูงอายุ และการจัดระบบการส่งเสริมป้องกันโรคในช่องปากตามความจำเป็น ทำที่ รพ. เช่น โครงการขูดหินปูน หรือฟลูออไรด์ วัตถุประสงค์คือ สร้างความมีส่วนร่วมของทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้อง ในการแก้ไขปัญหาสุขภาพผู้สูงอายุ เป็นการรณรงค์ให้ทุกภาคีเครือข่ายมีส่วนร่วมในการดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ
• โครงการฟันเทียมพระราชทาน เริ่มเมื่อ 2548-2550 เป็นช่วงเวลาที่ในหลวงอายุครบ 80 พรรษา มีการใส่ฟันเทียมฯ ให้กับผู้สูงอายุ เพื่อให้มีฟันได้ขบเคี้ยวอาหาร ปี 2552 ก็จะทำต่อไป การไปรับบริการก็ต้องไปเข้าคิวเพื่อรับบริการตรงนี้ ก็จะมีปัญหาอุปสรรคในการดำเนินการก็คือ เรื่องงบประมาณในการดำเนินการ ในแต่ละปีไม่ค่อยแน่นอน

ความสำเร็จของการทำงานผู้สูงอายุของจังหวัดลำปาง เป็นเพราะความเข้มแข็งของชมรมผู้สูงอายุ ... อำเภอแจ้ห่มถือเป็นอำเภอ ที่เป็นผู้บุกเบิกในเรื่องของการส่งเสริมทันตสุขภาพผู้สูงอายุ ซึ่งมีการไปดูงาน และพัฒนาให้เกิดชมรมผู้สูงอายุได้มากขึ้น จากวันนั้น ก็ได้มาเกิดเป็นวันนี้ ทำให้เกิดการขยายผล ทำให้ชมรมผู้สูงอายุจังหวัดลำปางมีการส่งเสริมสุขภาพช่องปากกันมากขึ้นด้วย วันนี้คงจะได้ความคิดใหม่ๆ ไปพัฒนากันต่อยอดกันไป

รวมเรื่อง สร้างความรับรู้ และเรียนรู้ร่วมกันที่เมืองลำปาง