ผู้สูงอายุจะมีการเคี้ยวไม่ค่อยดี โดยเฉพาะในกรณีที่คนไข้มีการสูญเสียฟันไปเยอะ คอก็จะเคลื่อนที่ได้ไม่ค่อยดี ทำให้การกลืน การเคี้ยวของเขาลำบากขึ้น

ในปากสำคัญมาก สิ่งที่อาจารย์ confirm อย่างยิ่งกับการสูญเสียฟัน คือ การเป็นต้นเหตุที่สำคัญของการขาดอาหาร (nutritional impairment)

คนไข้ของอาจารย์ หลังมาถึง เราตอบได้เลยว่า คนนี้น่าจะอยู่ หรือน่าจะไป ถ้าเห็นประเภทที่ขาดอาหาร และไม่มีฟันเลย แทงจำหน่ายเยอะ ... เพราะฉะนั้น ถ้าคุณจะดูแม่ ดูพ่อ หรือคนทั้งหลาย ก็ไปดูฟัน

และอาจารย์ก็พบว่า หมอฟันมัวแต่ทำฟันให้คนอื่นๆ ทันตานามัยสมัยก่อน จะแปรงฟันละเอียดมาก อาจารย์แปรงจบแล้ว แกยังแปรงไม่จบเลยเลย ... อาจารย์ไปทำตาม เมื่อยแล้วละวะ เฮ้ย ไม่เมื่อยเหรอวะ เอาอีกเหรอ เอาก็ได้วะ นะคะ ... และอาจารย์ก็พบว่า ฟันซี่ข้างนี้ แปรงขึ้นยากจังเลย ข้างล่างขวานี่

น้องขา ... อย่าไปนึกว่าหมอรู้นะ เพราะว่าหมอ ไม่มีใครบอก หมอแปรงฟันไม่เป็นหรอก เป็นความจริง

อาจารย์ใส่ฟันมา หมอฟันไม่เห็นบอกอาจารย์เลยว่า อาจารย์ต้องมาดูอีกไหม ต้องมาทำยังไง เขานึกว่า อาจารย์รู้ อาจารย์ไม่รู้เลย ... พอถึงเวลาอาจารย์ เขาให้มาพบหนูครั้งสุดท้ายเมื่อไร เปล่า เขาไม่ได้บอกว่าอะไร ฟัน อาจารย์ก็เก็บไว้ในปากอย่างดี ดูแลอย่างดี ... ต้องบอกว่า นี่ก็เพิ่งรู้นะเนี่ยะ เรื่องติดแน่นไม่ติดแน่น ก็ไม่เห็นบอกว่า ว่าติดแน่น หรือไม่ติดแน่น ก็ไม่บอก อาจารย์ก็ดูว่า ถ้ามันถอดออกก็ไม่ติดแน่น ถ้าไม่ออกก็ติดแน่น ... หมอฟันก็บอกว่า นั่นก็ใช่ แต่มันใช้น้ำยาคนละอย่าง ... แล้วจะรู้มั๊ยเนี่ยะ หลังนี่ คุณต้องมีคู่มือนะ คู่มือสำหรับไปทำฟัน และหาหมอฟันเขา ถ้าเขาทำอย่างนี้แปลว่า อะไร ต้องทำยังไงบ้าง มันเป็นอะไรที่คนไม่เข้าใจนะคะ

วันก่อน เจ้าหน้าที่พยาบาลของอาจารย์ กินไก่ พอกินเสร็จ เขาบอกว่า อาจารย์ ฟันของหนูหายไป อูย หายไปจริง ตรง molar หายไปเสี้ยวหนึ่งเลย อาจารย์บอกว่า ฟันหนูแตก เขาก็ถามว่า อาจารย์ แล้วฟันหนูไปไหนละ ... อ้าวก็เข้าท้องไปนะซี

... คำถามของอาจารย์ตอนนี้ ก็คือ แล้วจะทำยังไงกับฟัน เราไปงานศพกัน อาจารย์ก็ขับรถหาร้านหมอฟัน ร้านแรก หมอฟันไม่อยู่ จ๋อย ... เดินไปจนถึงที่หนึ่ง ก็บอกว่า ให้ช่วยดูให้หน่อย เขาก็ตรวจ ตรวจ ... เสร็จแล้ว เขาก็บอกว่า ต้องถอน ... พยาบาลบอกว่า อาจารย์ แตกไปหน่อย เขาบอกว่า ต้องถอนแล้ว ... อาจารย์บอกว่า ไหนคุณมาอธิบายให้อาจารย์ก่อน เขาบอกว่า แตกไปถึง pulp จบ ... อาจารย์ก็บอกกับหยาบาลว่า หนูมานั่งตรงนี้ เดี๋ยวอาจารย์จะเล่าให้ฟัง

... จะอุดฟันได้นี่นะ ก็คือ มันต้องสูญเสียเนื้อฟันแต่ไม่ถึง pulp แล้วถึงจะอุดได้ แต่ถ้าถึง pulp แล้ว ก็จะต้องรักษารากฟัน รักษารากฟันจะยาก แพง เสียสตังค์ ... แต่ฟันของหนูซี่นี้เป็นฟันซี่ที่ 8 ซึ่งเอียงกระเท่เร่เล็กน้อย ข้างบนก็ไม่มีฟันจะสบด้วย สมควรจะเอาออก อาจารย์เห็นด้วยกับเขา ... เขาก็บอกว่า อาจารย์มันมีฟันคู่สบ และแปรงก็ไม่ดีอยู่แล้ว ... ก็จริงเช่นนั้น เพราะฉะนั้น อาจารย์เห็นด้วยกับหมอฟัน ถอน ... เขาก็ร้องไห้ใหญ่เลย ... สิ่งนี้บอกว่า เราขนาดเป็นประชากรสาธารณสุข เราไม่มีความรู้อย่างนี้เลยค่ะน้อง

... น้องขา นางพยาบาลก็เหมือนกับอาจารย์นี่ละ และไปดูหมอๆ ก็ไม่รู้เรื่องหรอก น้องอย่าไปคิด ต้องสอนหมด ถ้าเป็นหมอ ก็ต้องบอกว่า หมอขามาเป็นตัวนำให้หน่อย เขาก็จะได้รับการสอนเหมือนๆ กันด้วย

เรื่องอาหารไม่ดี เป็นสาเหตุที่ทำให้คนสูงอายุของอาจารย์ตาย ... มันเคี้ยวไม่ได้ พอมันเคี้ยวไม่ได้ เรื่องอื่นก็ไม่ต้องพูดถึงเลย

ถ้าหนูเลี้ยง พ่อ แม่ ปู่ ย่า อันที่หนึ่ง ก็คือ พอไม่มีฟัน เขาจะไม่กิน (1) เนื้อสัตว์ (2) ผัก เลิกเลย ... เพราะฉะนั้น เขาจะกินอะไร ก็คือ ข้าว กับแตงโม ในชนบท หรือข้าวกับน้ำตาลทราย หรือมะม่วงสุก ... ถ้าเป็นในเมือง เขาก็กินขนม กินคุ้กกี้ เค้ก เอแคร์ ... ประเภทหนึ่งก็จะอ้วน แต่ถ้าไปเจาะสารประกอบในเลือด ที่เรียกว่า albumin แล้ว แย่มาก ขณะที่อีกฝ่ายหนึ่งที่อยู่ในชนบท ก็จะผอมแห้ง ไม่มีอะไรเลย และพอไม่สบายปุ๊บ เป็นปอดบวม เสียบให้น้ำเกลือ จะเริ่มบวมฉึ่งไปอยู่นาน บอกว่า เนี่ยะ บวมน้ำเกลือ

น้องขา ถ้าคนที่สารประกอบดี albumin ในเลือดดีนะคะ อย่างอาจารย์จับใส่น้ำเกลือ พอโดนปุ๊บ อาจารย์ก็ฉี่ออก แต่ไม่มีทางบวมปลายมือปลายเท้า แต่ของเขา เนื่องจากสารประกอบในเลือด ที่เรียกว่า ไข่ขาวในเลือดต่ำ ร่างกายไม่สามารถจะเก็บน้ำในกระแสเลือดไว้ได้ มันจะเรียกว่า รั่วค่ะ ภาษาเราคือ leak ออก ... น้องขา เลือดเราไม่ใช่เส้นท่อประปานะคะ หลอดเลือดเราเป็นตาข่าย เป็นรูก็จริง แต่รอบของมันเป็นตาข่าย ซึ่งจริงๆ แล้ว น้ำในกระแสเลือดสามารถ leak เข้าออก ได้ เหมือนหนูเคยเห็นคนเป็นไข้เลือดออกไหม จะมีจุดเลือดออก ซึ่งเกิดจากรูตาข่ายของหลอดเลือดมันสูญหายไป และเกล็ดเลือดมันหายไป เกล็ดเลือดไม่มาปะตามรูนี้ มันก็ทำให้เลือดหลุดออกมา เรียกว่า Pletegia มันเป็นเพราะโรค แต่ในคนสูงอายุนั้น รูอันนี้ ไม่มีปัญหาเรื่องของเกล็ดเลือดมาก่อน แต่น้ำตรงนี้ ใสมาก ไม่สามารถจะอยู่ตรงนี้ได้ มันก็รั่วออกมา เพราะฉะนั้น ผู้สูงอายุก็จะมีปัญหาเรื่อง ขาดสารอาหาร

คนสูงอายุพออายุมากขึ้น เขาเคยทำฟันมา ซึ่งการทำฟันมาแต่เริ่มต้น ทำให้ฟัน sensitive น้อยลง ต้องกรอไปบ้าง ครอบบ้าง พอครอบไปแล้ว sensation มันเสียไป สมัยก่อน คนชอบมาเถียงอาจารย์ อาจารย์บอกว่า แม่ ไปทำฟัน เขาบอกว่า ไม่เป็นไรอาจารย์ พอเสียก็ถอนทิ้งไป แล้วก็ใส่ฟันปลอม อาจารย์ก็บอกว่า รู้มั๊ยว่า ใส่ฟันปลอมแล้วมันเสียอะไรไปบ้าง ก็บอกว่า ไม่ได้เสียอะไรหรอก เคี้ยวสบายดี ... ไม่จริงเลย ใช่หรือเปล่า ถ้าเป็นหมอฟันบอกว่า ไม่จริงเลย อันที่หนึ่ง หนูใส่ฟันปลอมแล้ว เคี้ยวหมากฝรั่งไม่ได้ น้องขาหมากฝรั่งกับฟันนี่มันไม่ติดนะคะ แต่เมื่อไรเป็นปลอมก็ ทำให้ฟันปลอมหลุดออกมาเลยค่ะ จะบอกให้

อันที่สอง เย็น ร้อน อ่อน แข็ง จะไม่รู้ เพราะฉะนั้น ความรื่นรมย์ของการกินไอศกรีม สเวนเซ่น กับไอศกรีมข้างถนน มันจะมีความต่างกัน เพราะว่า สเวนเซ่น เพราะว่ามันมีความหวาน และเหนียว มีความหนืด นั่นคือความรื่นรมย์ของชีวิต ซึ่งไม่มีวันจะมีได้เลย ถ้าคุณใส่ฟันปลอม

น้องขา คุ้กกี้ที่แผ่นละแพง อะไรทั้งหลายแหล่ ลองเคี้ยวสิคะ จะเกิดความรื่นรมย์ ที่เขาเรีบกว่า กรอบ นิ่มๆ นี่เป็นอย่างไร บอกคนไข้ได้เลย ว่า มันจะเสีย sensation ไปหมด

ปากแห้ง ฟันหลุด ทั้งหลายแหล่ พวกนี้ ถ้าเป็นในปาก ก็จะทำให้เขาแย่ลงไป ฟันหลุด ก็จะทำให้มีปัญหา สารเหตุที่ทำให้คนสูญเสียไป (ในต่างประเทศ) คนไข้ไม่สามารถ หรือไม่เต็มใจที่จะไปหาหมอฟัน

หนูรู้ไหม ว่าหนูเป็นความสยดสยอง มันน่ากลัวนะ อาจารย์เกิดมา คุณน้า เป็นทันตานามัยรุ่นแรกๆ เลย อาจารย์ก็จะคุ้นเคยกับเก้าอี้แบบเดิม ถีบเอา แล้วเครื่องมือทำฟันสมัยก่อนที่มี 2 สาย น่ากลัวมาก เดี๋ยวนี้ แป็บเดียวเสร็จ ... มัยสยดสยอง น่ากลัวมาก

อีกอันหนึ่งที่ขอฝาก คือ ที่ฉีดยาชาของหนู มันน่ากลัวมากเลย น่าจะไม่เปลี่ยนให้สวยงาม ... มันยังคงเป็นหลอดอย่างเดิม ... น้องขา เข็มอินซูลิน ตอนนี้เขาก็ทำเป็นปากกาสวยงามแล้ว ... ยูนิตทำฟันของหนูก็แสนสบาย นอนสบาย แล้วทำไมไม่เปลี่ยนเข็มยาชาเสียที

แล้วก็สมัยนี้ ดี ก็เอายาชามาพ่นๆ เสียก่อน แล้วค่อยแทงเข็ม ... คนไข้อาจารย์จะกลัวหมอฟันมาก อาจารย์ก็ต้องอ้อนวอนบอก "พ่อ ไปเหอะ ตอนนี้อาจารย์ไม่รู้จะทำยังไง เดี๋ยวของพ่อก็ Root abscess ตรงนี้ ตรงนี้" อาจารย์ก็บอก "พ่อ ไปเอาออกเถอะ มันเหลือแต่ตอแล้ว" ... "อาจารย์ไม่เอา กลัว" เขาเป็นนายทหาร ผ่านกองทัพเกาหลีมาแล้ว ส่งไปหาหมอฟัน เป็นตายร้ายดีไม่เอาเลย ... อาจารย์บอก พ่อจ๋า อาจารย์สัญญา เดี๋ยวจะไปบอกกับหมอฟัน ว่า ช่วยทำฟันพ่อให้หน่อย แบบไม่เจ็บ ... ไม่มีหรอกอาจารย์ ฉีดยาชาไม่เจ็บ

เขาไม่อยากไปทำฟัน เพราะว่า เขากลัว ไม่มีสตังค์ด้วย เพราะว่าบางทีแพงมาก เพราะฉะนั้น เขาก็จะไม่ไป อันที่สอง เขามีปัญหา Periodontal disease ก็คือ โรคปริทนต์ ... เพราะฉะนั้น เป็นอะไรที่เราต้องต่อสู้นะคะ อาจารย์บอกว่า อย่าให้ใครถอนฟันดีดี ของคุณไป ฟันไม่ดี ถ้ารักษารากฟันได้ ก็รักษาไป ถ้ามันเป็นฟันที่ต้องใช้งาน เสียตังค์เท่าไรช่างมัน

เวลาที่ฟันหลุดไปแล้ว และมีการใส่ฟัน คุณก็จะรู้อยู่แล้ว ว่า มันอาจจะหลวม ... สมัยก่อน คนไทยเวลาใส่ฟันปลอม เขาก็จะคิดว่า เขาใส่ฟันปลอม 1 ชุด ก็จะอยู่กันได้ชั่วฟ้าดินสลาย ซึ่งความจริงไม่ใช่ พอใส่ไปๆ ฟันปลอมก็จะหลวม

เวลาไม่มีฟัน มันจะไม่ smart เขาจะไม่ยอมไปไหน เขาจะ isolate เขาจะอยู่บ้าน กินอะไรไม่อร่อย น้ำหนักลด และพูดก็ไปฟัง คนไข้ก็จะไม่ยอมไปไหน

พอเขาไม่มีฟัน เขาพูดไม่ชัด เขาก็จะสูญเสียความมั่นใจในตัวเอง เป็น isolation อยู่คนเดียว และ depress พอ depress มากๆ เราเวลาเศร้ามากๆ อยู่คนเดียว โดยที่ไม่มีใครพูดด้วย สังเกตดูว่า เวลาที่เราหงอยเหงาเศร้าสร้อย เราจะคิดสิ่งที่ไม่ดี ชั่วๆ ของที่ไม่ดีทั้งหมดน่ะ ยิ่งคิดไปก็จะยิ่งเสียใจ น้อยใจ ไม่อยู่แล้ว อยู่ไปเป็นภาระลูกหลาน ไปกันหมดเลย จะมี depress ซึมเศร้าไป และเขาจะ undernutrition ก็คือ ขาดอาหาร ที่บอก คือ อาหารโปรตีน ผัก และผลไม้

รวมเรื่อง สุขภาพช่องปากที่สัมพันธ์กับโรคทางระบบ