ถ้าเป็นส่วนของฟันและอวัยวะปริทันต์โดยรอบ ก็จะมีการเปลี่ยนแปลงของฟันจากความแก่ และเรื่องการเกิดฟันผุบริเวณรากฟัน ที่เกี่ยว และไม่เกี่ยวกับการมีน้ำลายแห้งก็ได้ และมีการเกิดของโรคปริทันต์

จะพบว่า ยิ่งเคี้ยวมาก การสึกบริเวณเคลือบฟัน ก็จะมากขึ้น อาจจะมีรอยแตกบริเวณเคลือบฟันได้ด้วย การรับประทานอาหารที่มีกรดสูง ที่เราชอบรับประทานกัน เช่น โค้ก จริงๆ แล้ว โค้ก เป็นเครื่องดื่มที่ไม่ควรทาน เพราะว่า นอกจากจะมีน้ำตาลสูงแล้ว ยังทำให้ความเป็นกรดสูงด้วย เขามีการวิจัยที่เอาฟันไปใส่ในโค้ก และมีการละลายหายไปของฟันเยอะมาก

อีกส่วนหนึ่งก็คือ โรคปริทันต์ จะเกิดขึ้นได้ อย่างแรกที่เรามองเห็น ก็คือ เหงือกจะเริ่มร่น พอร่นแล้วก็จะมีการสะสมของแผ่นคราบจุลินทรีย์มากขึ้น บริเวณใกล้ๆ คอฟัน ซึ่งจะมีเนื้อฟันอยู่ ดังนั้น การเกิดรากฟันโผล่ก็จะเกิดขึ้นได้สูง

การสึก ... Attrition คือ การสึกที่เกิดขึ้นจากการบดเคี้ยว คือ ฟันสบกับฟัน ผู้สูงอายุบางคนจะสึกมาก ขึ้นอยู่กับการสบฟันด้วย และบางคนสึกอย่างนี้อาจจะไม่มีอาการอะไรก็ได้ เพราะโดยมากการสึกระยะเริ่มต้น เนื้อฟันจะเริ่มมีการหนาตัว และปรากฎให้ส่วนของโพรงประสาทฟันเตี้ยลง

บางคนสึกและต้องอุด จนทำให้วัสดุอุดในช่องปากก็จะดูแย่มาก

ซึ่งบ่อยครั้งแล้ว เราจะต้องมีการทำ Full mouth rahabilitaion คือ การรักษาให้มีการสบเข้าปกติเหมือนเดิม คือ การทำให้การสบฟันสูงขึ้น อาจจะเป็นการใส่ raised bite จะมีแท้งไปให้กัดช่วยคราว ให้รู้สึกชินกับความสูงใหม่ ใส่เข้าไป แล้วค่อยบูรณะ ซึ่งทำแล้ว คนไข้ก็จะมีหน้าตาที่ดูดีขึ้น ความเหี่ยวย่นบริเวณมุมปากก็น้อยลง และการสบฟันจะดีขึ้น

ส่วนของการสึกของฟันที่นอกเหนือจากการบดเคี้ยวแล้ว cervical abrasion ก็คือ เป็นลักษณะของการสึกบริเวณคอฟันที่เจอได้บ่อย ... ก็เพราะว่าแปรงฟันแรงไป ส่วนใหญ่ก็จะเป็นการแปรงฟันถูกไปมาในแนวนอน จะทำให้เคลือบฟันบริเวณคอฟันสึกไปได้ หรือไม่ได้ เนื่องจากมีแรงเฉือน

อีกกรณีหนึ่งก็คือ คนไข้ชอบใช้ไม้จิ้มฟัน เวลามีไม้จิ้มฟันบริเวณซอกฟัน จะเจอบ่อยมากที่คนไข้บอกว่า มีเศษอาหารติด และเราจะเจอว่า เคลือบฟันที่อยู่บริเวณคอฟันใกล้ๆ บริเวณนี้จะถูกถูไปด้วย เพราะว่า การใช้ไม้จิ้มฟันบริเวณนี้ทุกวัน ก็เหมือนน้ำหยดลงหิน ทุกวันหินมันยังกร่อน กับฟันก็ไม่ได้แข็งขนาดนั้น ใช้ไม้จิ้มฟันทุกวันก็เป็นรูได้เหมือนกัน ถ้าใช้ผิดวิธี 

ส่วนของการสึกอีกแบบหนึ่ง คือ การสึกจากกรด ส่วนมากมีอยู่ด้วยกัน 2 แบบ ... ถ้าเป็นการสึกของฟันในเด็ก ปัจจุบันเจอได้บ่อยว่า เด็กจะสึกจากการไปว่ายน้ำ เพราะว่าในสระว่ายน้ำ จะมีคลอรีนสูง ซึ่งคลอรีนทำปฏิกิริยาอากาศกลายเป็นกรดไฮโดรคลอรัส ซึ่งก่อนจะเป็นไฮโดรคลอลิค หรือกรดเกลือ จะมี pH ค่อนข้างสูง และก็จะกัดฟัน คนไข้ที่มีฟันสึก และจะเสียว เพราะฉะนั้น คนไหนมีลูกเป็นนักกีฬาว่ายน้ำ ก็คงต้องไปทำเหมือนฟันยางที่ใส่ในระหว่างว่ายน้ำ

อีกส่วนหนึ่งที่เห็น ถ้าเป็นการสึกจากข้างใน ผู้สูงอายุคงไม่ได้อยู่ในวัยที่จะมีการตั้งครรภ์ หรือแพ้ท้อง โอกาสที่จะเกิดจากการขย้อนส่วนใหญ่จะมาจาก โรคหนึ่ง คือ โรคกรดไหลย้อน Gastroesophageal Reflux Disease (GERD) ส่วนใหญ่แล้ว ก็จะเกิดขย้อน เนื่องจากหูรูดของกระเพาะส่วนบนเปิด และทำให้กรดที่มี pH ประมาณ 2 ไหลย้อนออกมา และถ้าเป็นมากๆ ก็จะทำให้ย้อนเข้ามาในปากเยอะมาก ก็จะทำให้มีการสึกของฟันได้ แต่อาจไม่ได้สึกมาเยอะขนาดนี้ จะอยู่ด้านใน

ที่เจอได้บ่อยที่สุด คือ Root caries คือ มีการผุที่บริเวณคอฟัน

ถามว่า มีปัจจัยอะไรบ้างที่ทำให้ผู้ป่วย เกิดมีผุที่รากฟันได้ ก็คือ เหงือกร่นตามอายุ พอเหงือกร่น เนื้อฟันจะเปิด และเมื่อเนื้อฟันเปิด ผู้ป่วยสูงอายุใช้มือในการทำความสะอาด โดยใช้แปรงไม่ได้สะอาด บริเวณที่ติดเยอะที่สุด ก็คือ บริเวณคอฟัน พอคอฟันติด ก็จะผุบริเวณที่เหงือกร่นพอดี ก็คือ บริเวณที่เป็นรากฟันนั่นเอง

อีกกรณีหนึ่ง คือ กรณีที่ผู้ป่วยปากแห้ง น้ำลายน้อย ซึ่งอาจจะเกิดจากการใช้ยาบางตัวก็ได้ เช่น ยาต้านความดัน ยารักษาความดัน หรือยารักษาโรคภูมิแพ้ ก็ทำให้เกิดปากแห้ง น้ำลายน้อยได้ หรือเป็นโรคบางโรค ในต่างประเทศจะมี Sjorgren's syndrome ซึ่งเจอได้บ่อยๆ ว่า มีปากแห้ง ตาแห้ง ร่วมด้วย ก็จะมีน้ำลายน้อยได้

แต่ที่ผมพบที่ขอนแก่น ส่วนมากผู้สูงอายุมีน้ำลายน้อยก็จริง แต่ว่าเมื่อเทียบปริมาตรน้ำลาย ไม่ได้น้อยไปมากขนาดนั้น คิดแล้วไม่ได้ต่างกันอย่างมีนัยสำคัญ ปัญหาของผู้ป่วย ก็คือ รู้สึกไม่สบายปาก และเหนียว เพราะว่าน้ำลายที่เหลือในช่องปาก เป็นน้ำลายที่ไม่ใส

ปกติในร่างกายของคนเราจะมีต่อมน้ำลายอยู่ด้วยกันคู่ใหญ่ๆ 3 คู่ มี 2 ข้างหู 2 ใต้คาง และ 2 ใต้ลิ้น แต่ว่า บริเวณใต้คาง กับใต้ ลิ้น มันผลิตน้ำลายที่จะไม่ใช่เป็นน้ำใสๆ จะเป็นเมือกๆ แต่ว่า ต่อมเดียวที่จะผลิตน้ำลายใสอย่างเดียว คือ ต่อมที่บริเวณหน้าต่อหู ซึ่งส่วนใหญ่แล้ว บริเวณนี้ เมื่อมีการเสื่อมสภาพ หรือเกิดความแก่ชราลง บริเวณน้ำลายใสจะออกมาน้อย เพราะฉะนั้น จะทำให้คนไข้รู้สึกว่าปากแห้ง ทั้งๆ ที่จริงๆ แล้ว น้ำลายเหนียวๆ นี้สร้างขึ้นมาตลอดเวลา ในช่องปากยังมีต่อมน้ำลายขนาดเล็กๆ อีกเป็นจำนวนมาก เพราะฉะนั้น การทำความสะอาดช่องปากผู้ป่วย ต้องได้รับความร่วมมือจากผู้ป่วยอย่างสูง ผู้ป่วยต้องทำความสะอาดเองได้ หรือถ้าผู้ป่วยทำความสะอาดเองไม่ได้ เช่น เป็น พาร์คินสัน มือสั่นมาก คนที่ดูแลจะต้องเป็นคนที่จะช่วยทำความสะอาดให้ได้ เพราะมิฉะนั้นแล้ว การรักษาจะทำได้ยากมาก กว่าการป้องกันเยอะ

ส่วนของโรคปริทันต์ที่เกิดขึ้นในผู้สูงอายุ ก็จะเกิดทั้งที่เกี่ยวกับเบาหวาน และไม่เกี่ยวกับเบาหวาน เกิดจากการที่มีเหงือกร่นด้วย บางทีเกิดปริทันต์ก่อน แล้วไปทำให้เหงือกร่น หรือเกิดเหงือกร่นก่อน และไปกระตุ้นให้เกิดปริทันต์ก็ได้ แต่ส่วนใหญ่จะเกิดจากปริทันต์ก่อน ... ฟันที่โยกมาก third ability ส่วนใหญ่แล้วถ้าคนไข้มีเศรษฐานะที่ไม่ดี ส่วนใหญ่การจะเก็บฟันพวกนี้เอาไว้ ลำบากมาก คือใช้เงินเยอะ ไม่คุ้ม สอง ถ้าผู้ป่วยทำความสะอาดช่องปากได้ไม่ดีพอ เงินที่ลงทุนไปเยอะๆ ก็ไม่เกิดประโยชน์อะไร สาม ยังเป็น Source of infection คือ ทำให้เกิดการเพาะเชื้อในช่องปากอีก เป็นที่เก็บเชื้อได้ 

นี่เป็นลักษณะของเหงือกร่นทั่วไป พอเหงือกร่น โอกาสที่มีการสึกบริเวณคอฟันจะเกิดขึ้นสูง เพราะว่าจะมีการขัดตรงบริเวณเนื้อฟันโดยตรง

กรณีนี้ น่าจะเกิดจากการกินยาอะไรบางตัว

ในคนไข้ที่กินหมาก เคี้ยวหมาก ผู้ป่วยสูงอายุส่วนใหญ่ทางภาคอีสาน จะเคี้ยวหมาก เขาบอกว่า สมัยโบราณ ถ้าไม่เคี้ยวหมาก ปากไม่แดง จะไม่ได้แต่งงาน เมื่อสมัยโบราณ ผู้หญิงถือคติว่า ต้องเคี้ยวหมาก ปากแดง ถึงจะได้แต่งงาน และก็การที่มีฟันดำ ถือว่าสวยในยุคหนึ่ง ซึ่งยุคก่อน เวลาที่ถอนฟันไป เขาก็ต้องเอาฟันสีดำเหมือนกันมาใส่ มีเป็นรูปลิขสิทธิ์จริงๆ เป็นประวัติของการใส่ฟันปลอมสมัยโบราณ เขาบอกว่า สมัยที่ประธานาธิบดีจอร์ช วอชิงตัน คนแรกของสหรัฐ จะใส่ฟันปลอม เป็นแบบ Full denture บนล่าง เขาใช้งาช้าง ในการทำเป็น plate และเอาฟันจริงๆ ที่ถอนมาจากคนตายมาใส่แทนที่ ซึ่งใช้จากทหารที่ออกรบแล้ว เขาไม่ให้เสียประโยชน์ เขาก็จะถอนฟันทหารมาใส่แทนที่ลงไปในส่วนของฟันปลอมที่ทำจากงาช้าง

นอกเหนือจากนี้แล้ว นอกเหนือจากการเคี้ยวหมาก หมากนอกจากจะทำให้ฟันดำแล้ว ยังทำให้เกิดเป็นมะเร็งในช่องปากได้ด้วย แต่มะเร็งจริงๆ แล้ว อาจเกิดได้หลายส่วน อาจเกิดจากบริเวณที่เป็นเนื้อเยื่อที่ทำให้เกิดการสร้างฟัน หรือมะเร็งที่ลามมาจากบริเวณอื่น หรือมะเร็งที่เกิดจากระบบเลือดเองก็ตาม

รวมเรื่อง สุขภาพช่องปากที่สัมพันธ์กับโรคทางระบบ