อ.มัท เว้าต่อ เรื่อง ปัจจัยเสี่ยงค่ะ

ตัวที่จะเอามาบอกปัจจัยเสี่ยงทางระบาดวิทยา จะคิดจากอัตราการเกิดโรคใหม่ (incidence) ... มีคนศึกษาในเรื่องนี้ประเทศ ได้ออกมาคล้ายๆ กัน ต่างกันนิดหน่อย เขาบอกว่า Risk Factor เช่น

• การทำงานของต่อมน้ำลายเปลี่ยนไป
• มีโรคประจำตัวบางโรค ที่ทำให้เกิดการทำงานของต่อมน้ำลายเปลี่ยนไป หรือ ทำให้เกิด fluid ที่หมักหมม
• Anatomy ของ ฟัน ของราก ที่ทำให้ plaque ติดได้ง่ายขึ้น
• การใช้ยานานๆ ในผู้สูงอายุ ยาหลายตัวทำให้เกิดภาวะน้ำลายน้อย เช่น ยาแก้โรคซึมเศร้า ยาแก้ anxiety ยาแก้แพ้ ยารักษาความดัน ยาขับปัสสาวะ ยาแก้ปวดแรงๆ บางตัว แต่ว่าตัวที่สำคัญมากๆ คือ การฉายรังสีบริเวณคอและศีรษะ ทำให้ผู้ป่วยมีภาวะน้ำลายน้อย และปากแห้งรุนแรง รวมทั้งโรค Sjogren's syndrome โรคที่ทำให้น้ำลายน้อย

อาการสำคัญ คืออะไร

อย่างที่บอกว่า Hyposalivation เป็น objective คือ เราต้องให้คนไข้บ้วนน้ำลายใส่ถ้วย แล้ววัด แต่ถ้า dry mouth เป็น subjective คือ เขารู้สึกว่ามันแห้ง เป็นอาการแสดงของ dry mouth ผู้ป่วยเวลากินของแห้งๆ จะรู้สึกว่ากลืนลำบาก บางรายอาจมีอาการปวดแสบปวดร้อน แต่จากประสบการณ์จริงๆ การปวดแสบปวดร้อน พบน้อยมากในผู้สูงอายุ เพราะผู้สูงอายุอายุมากๆ ไม่ค่อยบ่นเรื่อง เจ็บ

ทำไมน้ำลายสำคัญ

ปกติน้ำลายของคนเราผลิตขึ้น 0.5-1.0 ลิตร/วัน และดีตรงที่ จะมีคุณสมบัติสะเทินกรด ด่าง (Buffering) และมีของดีในน้ำลายมากมาย มีทั้ง fluoride, hypothiocyanite, agglutinins, IgA หน้าที่คือ

• ช่วยทำให้ปริมาณเชื้อที่มีอยู่เจือจางลง
• ช่วยขับน้ำตาลที่รบกวนในปากน้อยลง
• ช่วยลดสภาพความเป็นกรด-ด่าง ไม่ให้เป็นกรดมากเกินไป
• มีฟลูออไรด์ให้ ion แก่พวก mineral ทำให้เกิด remin กันฟันได้
• มีพวก globulin, antimicrobial factor ด้วย

นอกจากนั้น อะไรที่เป็นปัจจัยเสี่ยง คือ

• มีเชื้อเยอะ
• poor oral hygiene
• ประวัติทางด้านสุขภาพช่องปาก เช่น ครอบครัวไม่ดี
• ฟันมีโครงสร้างที่มีปัญหา หรือ เคยอุดมาแล้ว ผุมาแล้วเยอะๆ
• ไปทำ chemo หรือไปทำรังสี
• และไม่ค่อยมาทำฟัน
• ทานอาหารที่ทำให้เกิดฟันผุ คือ พวกน้ำตาลเยอะๆ
• ใช้ยาเยอะๆ หรือกินเหล้า
• มี root surface โผล่ขึ้นมาใน oral cavity มีวัสดุอุดที่มี overhang หรือว่า มี open margin
• ที่สำคัญคือ ผู้สูงอายุจะมีบางส่วนที่ไม่สามารถแปรงฟันเองได้แล้ว ไม่ว่าจะเกิดจากการเป็นอัมพฤกษ์ อัมพาต หรือ dementia บางคนก็จะลืมว่า แปรงฟันอย่างไร

การศึกษาของ Beck J, 1993 บอกว่า มีปัจจัยเสี่ยงที่เยอะแยะมากมาย ที่น่าสนใจ คือ

• บุหรี่
• การอยู่ในบ้านพักคนชรา จะมีความเสี่ยงสูง คือ คนที่เลี้ยงดูเขาจะยุ่งมาก ไม่มีเวลาที่จะแปรงฟันให้
• นอกจากนั้น ปัจจัยที่เอื้อ ก็คือ ถ้าเขาอยู่ในชุมชนที่มีฟลูออไรด์ในน้ำ เขาจะเสี่ยงน้อยกว่ากัน
• แต่ถ้าเขาใช้น้ำยาบ้วนปากผสมฟลูออไรด์ จะเกิดรากฟันผุน้อยกว่า
• ถ้ามีฟันมากกว่า 23 ซี่ พวกนี้จะมีความเสี่ยงน้อยกว่า ถ้ามีฟันเหลือน้อย จะเสี่ยงมาก
• ถ้ายังเข้าสังคมอยู่เสี่ยงน้อย

การศึกษาของ Thomson WM. ทำการศึกษาในกลุ่มผู้สูงอายุเยอะมาก เขาพบว่า ปัจจัยเสี่ยงที่เจอก็คือ การใส่ partial denture และฟัน abutment หรือ ฟันที่สัมผัสกับ PD จะเป็นตำแหน่งที่เกิด RC

ส่วนมากแล้ว จะเป็นการหาปัจจัยเสี่ยงในงานวิจัย แต่ถ้าเราดูคนไข้จริงๆ อย่าลืมที่จะทำประวัติ ไม่ได้ซักแค่ทางด้านการแพทย์ หรือทันตฯ เท่านั้น ... อย่าลืมถามในเรื่องอาหารที่เขาทาน และทางด้านสังคมว่า เขาอยู่อย่างไร อยู่ในบ้านคนเดียว ใครซื้ออาหารให้กิน ใครดูแลช่องปาก ดูแลเองได้ไหม ใครซื้ออุปกรณ์การทำความสะอาดช่องปากให้ ซื้อเองหรือต้องใช้ตังค์ หรือมีคนซื้อให้

ตัวหนึ่งที่เขาบอกว่า ในทางคลินิก ถ้าเราเห็นคนไข้เข้ามา ตัวที่บอกว่า คนไข้มีความเสี่ยงในการเกิดรากฟันผุได้ได้ดีที่สุด คือ รอยโรคที่มีอยู่แล้ว ถ้าเห็นแม้แต่รอยโรคเดียว ก็จับเข้ากลุ่มเสี่ยงได้เลย

รวมเรื่อง Early Detection