อ.หมอพัช เป็น อาจารย์ทันตแพทย์ที่ทำงานกับผู้สูงอายุมานาน และประสบการณ์ที่หลากหลาย วันนี้ อาจารย์มาคุยกับผู้สูงอายุภาคกลางค่ะ ...

ในการทำงานกับผู้สูงอายุที่ทำมา ส่วนใหญ่จะออกไปในพื้นที่ ไปทำงานในพื้นที่ผู้สูงอายุ และมาในวันนี้ ก็ต้องบอกว่า ชื่นชมมากว่า ผู้สูงอายุ เก่ง มีผลงานดีดี ต้องนับถือในความรู้ความสามารถ และภูมิปัญญาความตั้งใจของทุกท่าน

ประเทศไทย กับมาเลเซีย มีหลายอย่างที่เมืองไทยน่าจะดีกว่า โรงแรมสู้เมืองไทยไม่ได้ เรายอดเยี่ยมกว่า ที่นั่นบุหรี่เยอะมาก ประเทศไทยมีการลดสูบบุหรี่ค่อนข้างเยอะ เมืองไทยก้าวหน้ากว่า และนโยบายสุขภาพที่ดี ประเทศไทยเราทำได้ก้าวหน้ากว่าเขา

... ในเรื่องของช่องปาก คุยกับคุณหมอมาเลเซียว่า ในชมรมผู้สูงอายุทำอะไรกัน เขาบอกว่า ไม่มีเรื่องของช่องปากเลย มีแต่ว่า หมอยังไปให้บริการในสถานสงเคราะห์คนชรา เมืองไทยเราบอกว่า เราไม่ทำแล้ว

เพราะว่าเดี๋ยวนี้ของไทยผู้สูงอายุทำเอง ผู้สูงอายุดูแลตนเองได้ แล้วไม่พอ เรายังแต่งเพลงเอง เราร้องเพลงเรื่องของการดูแลช่องปาก เราไปตรวจฟัน พวกเรากันเองได้ เราไปเยี่ยมบ้านได้ เราไปให้ความรู้กับเพื่อนๆ ผู้สูงอายุด้วยกัน เราไปดูแลผู้สูงอายุที่ต้องการการพึ่งพา แล้วเราก็ยังไปสอนเด็ก ลูกๆ หลานๆ กันได้

... มีรำด้วยนะคะ เพราะว่าเราสามารถใช้ความสามารถที่พวกเรามี เพราะว่าผู้สูงอายุจะเก่งร้องเพลง เก่งรำ เก่งเรื่องวิถีไทย นิทานไทย นิทานพื้นบ้าน การฝีมือ ... อีกหน่อยเราก็จะช่วยกันคิดสิ่งใหม่ๆ ในชมรมฯ และก็จะมาแลกเปลี่ยนเรียนรู้กันอีกในอนาคตต่อไปเรื่อยๆ

สิ่งที่สังเกตอีกอย่างหนึ่ง ในวันนี้ก็คือ ผู้สูงอายุจด ทุกคนสนใจในความรู้ ... มันสำคัญยิ่งกว่าเนื้อหาอีก การที่เราสนใจจะรู้ ว่าสิ่งไหนดีต่อสุขภาพ นั่งฟังหมอ ก็เพิ่มความรู้เข้าไป และถ้าเรานำความรู้กลับไปบ้าน ไปเล่าให้คนในครอบครัว ในชุมชนฟัง ถือว่าเป็นสิ่งที่มีคุณค่ามากๆ ที่ผู้สูงอายุทำได้ และรู้สึกว่า ตัวเรามีคุณค่า ... เพราะว่าการที่เราทำตัวให้เป็นประโยชน์แก่คนอื่นจะดี จะมีค่า

วันนี้จะคุย 2 เรื่อง คือ เรื่องผลสุขภาพช่องปากที่มีต่อสุขภาพกายอย่างไร และ สุขภาพช่องปากอย่างไร ทำให้อายุยืนอย่างไร

สุขภาพช่องปากดีต่อสุขภาพกายอย่างไร

จะมี 2 แบบก็คือ (1) สุขภาพร่างกายไม่ดี จะมีผลต่อสุขภาพช่องปากไม่ดีอย่างไร และ (2) ถ้าสุขภาพช่องปากไม่ดี และจะไปส่งผลต่อร่างกายอย่างไร นั่นก็คือ เมื่อสุขภาพไม่ดี ผลเสียจะไปที่ไหนได้บ้าง ก็คือ ปอด สมอง หัวใจ ส่งผลต่อการเป็นโรคปอดอักเสบได้ โรคหัวใจ เบาหวาน หรือข้อ

ทุกอย่างเริ่มต้นที่เชื้อโรค แล้วเชื้อโรคในปาก ก็มาจากขี้ฟันนี่ละ ที่เราแปรงฟันไม่สะอาด ก็จะเกาะอยู่ในคราบฟัน ขี้ฟัน ที่อยู่บนตัวฟัน หรือคราบ plaque จะก่อให้เกิดการอักเสบ จุดที่อักเสบ ที่อยู่ในช่องปาก ก็คือ (1) ในเหงือกก็จะมีเส้นเลือด และจะส่งผลไปที่อื่น ก็จะเกิดการอักเสบตรงอวัยวะอื่นๆ ได้

ทฤษฎีของการอักเสบในร่างกายของเรา เราพบว่า ใครที่เป็นเหงือกอักเสบ ที่มีความรุนแรงเยอะๆ เราพบว่ามันมีความสำคัญกับฟันผุในช่องปาก และจะมีผลกับเสี่ยงต่อการเกิดปอดอักเสบได้ด้วย

จากงานวิจัยที่ศึกษาเกี่ยวกับความสัมพันธ์ระหว่างสุขภาพในช่องปาก กับสุขภาพร่างกาย นอกจากโรคข้ออักเสบ ก็จะเป็นเรื่องของการอักเสบ เมื่อเชื้อโรคไปเกาะตรงจุดนั้น เกิดการอักเสบ ก็จะพบอาการของเหงือกอักเสบได้มากกว่าโรคอื่นๆ เพราะฉะนั้น ก็จะมีความสัมพันธ์กัน ระหว่างการเป็นโรคข้ออักเสบ กับการมีเหงือกอักเสบในช่องปาก ... ถ้าเราลดเหงือกอักเสบได้ จะดีต่อทุกอย่างในร่างกายของเราเลย

เบาหวานก็เหมือนกัน ถ้าเราเป็นเบาหวาน เราต้องคุมน้ำตาลเราให้ดี แล้วถ้าเราดูแลช่องปากได้ดี มันก็จะช่วยดูแลเบาหวานได้ด้วย ... ง่ายมาก ก็คือ การแปรงฟัน ทำให้คราบฟันมีน้อยๆ การอักเสบน้อยๆ มันจะง่ายกว่าการไปควบคุมเบาหวานด้วยวิธีอื่น จริงไหมคะ

ดังนั้น เหงือกอักเสบเป็นหนึ่งในปัจจัยเสี่ยงของการเป็นเบาหวาน ... เพราะฉะนั้นการรักษาโรคเหงือกอับเสบ โรคปริทันต์ โรคที่มีการอักเสบเยอะๆในช่องปาก จะช่วยส่งผลดีของสภาวะเบาหวานด้วย

ในช่องปาก ถ้าเกิดการอักเสบ หมายความว่า กระดูกรอบๆ รากฟันจะละลาย จะหดลงไปเรื่อยๆ ทำให้ฟันโยก แล้วฟันก็จะหลุดหายไป สิ่งนี้เป็นกลไกของการเกิดโรคในช่องปาก ... นี่เป็นเรื่องของสุขภาพทางกาย

อีกเรื่อง เป็นเรื่อง ภาวะโภชนาการ เพราะว่าการกินอาหารที่ดี จะมีผลสัมพันธ์กับโรคในช่องปาก การกินอาหารที่ดีมีผลตั้งแต่ สุขภาพแข็งแรง แล้วยามป่วยไข้ ถ้าเราป่วยไข้แล้วฟันดี มันจะเลี่ยงจากการเจ็บป่วยได้มาก ... แต่เมื่อไรป่วยแล้วเราไม่มีฟัน ก็จะโอกาสได้รับสารพิษเข้าไป การฟื้นไข้จะยากมาก เพราะฉะนั้น อันนี้คือ สิ่งที่เราควรจะดูแลสุขภาพฟันเราให้ดีตลอดไป

นอกจากนั้น ถ้าฟันไม่ดี การกินอาหารของเราจะเปลี่ยนไป เราก็จะไปกินอาหารที่เล็กมากขึ้น นุ่มมากขึ้น ผักก็ต้องต้ม แต่เดิมเคยกินผักสด ผักบุ้งได้ ก็ต้องเลิกไปเลย นั่นก็คือ ต้องเปลี่ยนรูปแบบของการกินอาหารไป ... วิตามินที่เคยได้ในปริมาณที่เยอะ ก็จะลดลง เป็นการเปลี่ยนแปลงภาวะโภชนาการของเราไปด้วย

เรื่องของโรคความดันโลหิตสูง คุณหมอพิชบอกว่า การอักเสบของร่างกาย จะทำให้เกิดความดันโลหิตสูงได้ ทำให้เป็นเบาหวานได้ ทีนี้ในช่องปากของเรา จะเกี่ยวกับความดันโลหิตสูงอย่างไร นั่นก็คือ ... การกินยาแต่ละชนิด ถ้าเราเป็นความดันโลหิตสูง จะมีผลต่อภาวะปากแห้งด้วย ปากแห้งมาจากหลายสาเหตุ อันหนึ่ง คือ การเปลี่ยนแปลงในร่างกายของเราเอง และยาบางชนิดจะส่งผลต่อการเกิดน้ำลายแห้งด้วย

น้ำลาย มีประโยชน์มากในช่องปาก ถ้าเกิดปากแห้งมีน้ำลายน้อยจะเกิดอะไรขึ้นได้บ้าง ... คราบจุลินทรีย์ก็จะเกาะติดง่ายขึ้น เยอะขึ้น และเชื้อโรคก็จะมีมากขึ้น ... พอเชื้อโรคมีมากขึ้น ก็เกิดฟันผุได้ง่ายขึ้น เคี้ยวลำบาก ... ยิ่งวันไหนปากแห้ง คอแห้ง จะกินข้าวไม่อร่อย เคี้ยวแล้วไม่ลื่นปาก ต้องกินน้ำด้วย ถึงกินข้าวอร่อย ติดเชื้อราได้ง่ายในช่องปาก โดยเฉพาะผู้สูงอายุที่ใส่ฟันปลอม ถ้าปากแห้ง แล้ว โอกาสติดเชื้อราในช่องปากก็จะเกิดง่ายขึ้น ปวดแสบปวดร้อนในช่องปากได้ หรืออาจมีผลต่อข้อบวมได้

ปัจจุบันนี้ เวลาสอนนักศึกษา จะให้เขาประเมินปริมาณน้ำลายในช่องปากของคนไข้ ในคลินิก เราจะให้คนไข้เคี้ยวขี้ผึ้ง และจะวัดว่า ภายใน 1 นาทีจะมีปริมาณน้ำลายไหลเท่าไร คนเราจะต้องมีปริมาณน้ำลายไหลพอเหมาะพอควร ถึงจะให้กลไกในช่องปากทำงานได้เป็นปกติ และการที่ทำให้น้ำลายไหลเป็นปกติอีกอย่างหนึ่ง ก็คือ เคี้ยวอาหารที่มีรสเปรี้ยว เช่น มะขาม ก็จะส่งผลให้มีน้ำลายมากขึ้น

อีกอย่างหนึ่ง ใครที่มีฟันปลอม ถ้าน้ำลายน้อย ฟันปลอมจะอยู่ได้ไม่แน่น และจะมีแผลง่าย เสียดสีในช่องปากได้ง่าย เพราะฉะนั้น ปริมาณน้ำลายในช่องปากนั้นจะสำคัญค่อนข้างมาก

สุขภาพกาย ทำให้เรากินได้ เคี้ยวได้ พูดชัด

จะมีความสัมพันธ์เป็นวงจร ว่า ฟันแข็งแรง กินอาหารได้ดี พอกินอาหารได้ดี ก็จะทำให้ช่องปากดี และสุขภาพกายก็ดีด้วย นี่เป็นเหตุผลว่า ทำไมเราต้องทำให้สุขภาพช่องปากดี ดังนั้น จะต้องรักษาสุขภาพช่องปากให้ดี และแข็งแรงตลอดไป

ฟันที่ดีที่สุดที่เราพึงจะมีได้ ต้องเป็นฟันธรรมชาติ พวกเราคิดว่า ทุกคนมีฟันดี เพราะว่าเป็นผู้ที่รักษาสุขภาพช่องปากได้ดี เราทุกคนอยากมีสุขภาพที่ดี ต้องฝากว่า ไม่ใช่เฉพาะตัวเราที่จะต้องมีสุขภาพช่องปากที่ดีเท่านั้น แต่ต้องกลับไปดูแลให้คนรุ่นใหม่ มีฟัน 20 ซี่ หรือมากกว่าด้วย

อาหารที่เด็กรุ่นปัจจุบันนี้กิน ต้องบอกว่า เสี่ยงต่อการมีสุขภาพช่องปากที่ไม่ดีอย่างมาก ที่เราจะต้องช่วยกันดูแล ผู้สูงอายุรุ่นปัจจุบันเป็นรุ่นที่โชคดีมากๆ ที่มีสุขภาพที่แข็งแรง และมีอายุยืน และอยากฝากว่า สิ่งที่ได้รับในวันนี้ กลับไปเล่าให้หลานๆ ฟัง เพราะว่าเด็กปัจจุบันฟันผุเยอะมาก และนี่เป็นสิ่งที่เราจะต้องดูแลเด็กๆ รุ่นต่อไป

สุขภาพจิต คงจะทราบว่า การปวดฟัน เป็นสิ่งที่ทรมานมาก เราได้ศึกษาว่า ถ้าเด็กปวดฟัน เกิดผลอะไรได้บ้าง จะนอนไม่หลับกันทั้งบ้านเลยนะคะ และเด็กเล็กๆ ไปหาหมอฟัน ก็รักษายากมาก ... เราคงไม่อยากให้เด็กเล็กๆ ต้องถูกถอนฟัน และเด็กเล็กก็ใส่ฟันปลอมไม่ได้ ฟันเขาหลอ และเขาก็ถูกล้อ อันนี้เป็นเรื่องของสุขภาพจิต มันเป็นตั้งแต่เล็กๆ ที่ไม่มีฟัน ไร้ความสุข อารมณ์ไม่แจ่มใสเบิกบาน ไปโรงเรียนโดนเพื่อนล้อ ... เด็กๆ รุ่นต่อไป ถ้าเขาไม่มีฟัน มันจะมีผลกระทบต่อจิตใจของเขาด้วย

ในการเข้าสังคม ไปกินข้าวกับเพื่อนๆ จะรู้สึกเลยว่า เราใส่ฟันปลอม เราไม่อยากจะกินข้าวกับเขา บางคนไม่อยากออกไปงานเลี้ยง ไม่กินข้าว กลับมากินข้าวบ้าน เพราะว่ากลัวเขารู้ว่าใส่ฟันปลอม

เรื่องฟัน จะสัมพันธ์กับคุณภาพชีวิต ... ฟันเป็นส่วนหนึ่งของอวัยวะในร่างกายของเรา ที่เราไม่ควรละเลย และเป็นอวัยวะที่ดูแลง่ายมากด้วยตัวเราเอง และอีกอย่างหนึ่งคือ มีหมอที่เขาทำการศึกษาถึงเรื่องการมีอายุยืน เพราะว่าทุกคนอยากมีอายุ 150 ปี และช่องปากที่ดีมันจะทำให้เราอายุยืนได้หรือ?

ถ้าอยากอายุยืน ต้องอายุยืนได้ อย่างมีคุณภาพชีวิตที่ดี ไม่นอนเตียง

เราจะทำอย่างไรให้เรามีอายุยืน ก็คือ สวดมนต์ หายากิน กินอาหารที่ดีเพื่อให้สุขภาพที่แข็งแรง เราทำบุญ เพราะว่าอยากจะให้มีอายุยืน อยู่ดูแลลูกหลานต่อไป ทางเหนือก็สืบชะตา เพื่อจะให้อายุยืน

เชื่อไหม? ว่า มีฟันในช่องปากก็ทำให้อายุยืนได้

ถ้าบอกว่า การมีเหงือกอักเสบ ทำให้คนแก่เร็วขึ้น จริงหรือไม่ ... การมีการอักเสบไม่ว่าจะที่ใดก็ตาม มันจะทำให้เรามีไข้ ปวดหัว ตัวร้อน ปวดตามจุดต่างๆ ปวดเมื่อย ปวดคอ ปวดหัว ถ้ามีการอักเสบ เพราะว่าแต่ละครั้งที่มีการอักเสบ จะเกิดสารพิษ ซึ่งจะมีค่อนข้างมาก สารพิษจะทำให้พวกเราแก่เร็วขึ้น เหงือกอักเสบก็เช่นกัน ทำให้เกิดสารพิษได้เช่นกัน แล้วเหงือกอักเสบ ปัญหาก็คือ เกิดได้ทุกวันเลย ถ้าปล่อยให้มีขี้ฟันติดอยู่ในช่องปาก เพียงแค่วันเดียว ก็อักเสบได้

บางทีแปรงฟันตอนเช้า มีเลือดออก เราก็จะไม่อยากแปรง แต่จริงๆ แล้ว แปรงฟันแล้วเลือดออก ต้องแปรงซ้ำบริเวณนั้นให้ละเอียดขึ้น แล้วเลือดก็จะหยุด ไม่ออก ถ้าเราแปรงฟันได้สะอาด ไม่มีคราบฟัน ... เพราะฉะนั้น การอักเสบจากช่องปากมีได้ทุกวัน อนุมูลอิสระก็เกิดได้ทุกวัน ก็เกิดการแก่เร็วได้ ต้องไม่ให้เหงือกอักเสบ

เขาบอกว่า คนที่เป็นเหงือกอักเสบจะมีอัตราตายสูงกว่า ตายเร็วกว่าชาวบ้าน ร้อยละ 20-40% ถ้าเราไม่เกิดเหงือกอักเสบ เราก็จะมีอายุยืนกว่าชาวบ้าน

การแปรงฟันให้สะอาดทุกวัน ทำให้เราอายุยืนมากขึ้นอีก 6 ปี

จากการศึกษาของคุณหมอที่สนใจเรื่อง การมีอายุยืน ... อายุยืนอย่างง่ายๆ คือ แปรงฟันให้สะอาด เราจะอายุเพิ่มขึ้น 6 ปี ทำได้เองไม่ยาก เพราะว่า เราลดเชื้อโรคลงไป และลดอาการบวม อาการอุดตันของเส้นเลือด และลดการเกิดโรคหัวใจได้เช่นกัน เพราะฉะนั้น เราก็จะไม่ตายด้วยโรคหัวใจ เราจะมีอายุยืนกว่า คนที่เขาไม่ดูแลสุขภาพช่องปาก

และมีการศึกษาในผู้สูงอายุที่มีฟันเยอะๆ คือ มีฟัน 20 ซี่ เทียบกับคนที่มีฟันน้อยๆ ก็พบว่า มีความแตกต่างระหว่างคนที่ฟันเยอะ กับมีฟันน้อย คนที่มีฟันเยอะจะทำอะไรได้ดีกว่า มีอายุยืนกว่า และมีอัตราตายน้อยกว่าคนที่มีฟันน้อย นี่ก็คือ ฝรั่งศึกษาเรื่องแบบนี้ได้เยอะมาก และมีประโยชน์กับเราในการที่จะเรียน ว่า การดูแลช่องปากมันดีกว่า โดยเฉพาะเรื่องที่เสี่ยงกับการเกิด การตาย ด้วยโรคต่างๆ

เพราะฉะนั้น การสูญเสียฟันธรรมชาติ เกิดจากทั่วๆ ไป ก็คือเรื่องโรคฟันผุ และโรคเหงือก 2 โรคนี้รักษาได้ง่ายมาก และดูแลด้วยตนเองได้ง่ายที่สุด ก็คือ การแปรงฟัน

เราจะดูแลได้อย่างไรบ้าง นั่นก็คือ ควรจะดูแลตั้งแต่แรกเริ่ม คือ ดูแลก่อนที่จะมีเหงือกอักเสบ เพราะว่าคราบแบคทีเรียในช่องปาก จะเห็นมีเชื้อโรคเต็มไปหมด และจะมีเชื้อโรคตัวที่ไม่ดี ถ้าใครมีเยอะ มันจะมีฤทธิ์ทำลายได้เยอะมาก เชื้อโรคที่มีฤทธิ์ทำลายล้างเยอะๆ ก็จะไปเกาะตรงยอดเหงือกที่อักเสบ และถ้าเราแปรงฟันไม่ดี พออักเสบก็จะวิ่งไปในส่วนกระดูก ถ้าเป็นมาก ฟันจะยาวขึ้น ถ้าเก็บไว้ไม่ได้ ก็ต้องจบลงด้วยการใส่ฟันปลอม

เหงือกอักเสบ เริ่มต้นจากเล็กนิดเดียว ถ้าไม่สังเกต ปล่อยทิ้งไว้ถึงขนาดบวม และเกิดอาการอุดตันที่คอได้ ... เราอย่าประมาท จากการมีเหงือกอักเสบเล็กๆ ที่แปรงฟันแล้วเลือดออก

ฟันผุก็เป็นอีกโรคหนึ่งที่เป็นเพราะ เราไม่กำจัดเชื้อโรค เชื้อโรคเกาะนานเข้า เกิดกรดเข้าไป ซึมเข้าไป ทำให้เนื้อฟันของเราหายไป และพอไม่รักษา ก็จะทะลุลงไปเรื่อยๆ เกิดว่าทะลุจนถึงประสาท ก็จะปวด และตัวฟันหายไปหมด เหลือแต่ราก ... ถามว่า ทำอะไรได้บ้าง ก็จะรักษาได้ยากมาก

พอฟันหายไป จะต้องดูแลอย่างไร

ขออนุญาติบอกว่า ... ต้องใส่ฟันใหม่เข้าไป พอไม่มีรากฟัน ต้องใส่เดือยฟันที่เป็นโลหะสวมแทนฟันได้ ก็มีราคาหลักพัน ถึงเป็นหมื่น หายไปบางซี่ไม่สวย ถ้าใส่ฟันก็หลักพันเหมือนกัน เพื่อที่จะให้เกิดอย่างนี้ ก็ต้องเสียเงินนะคะ ทำเองไม่ได้ ต้องไปหาหมอและเสียเงิน การใส่ฟันติดแน่น จะดีมากเพราะว่าไม่ต้องถอดเข้าออก หมื่นขึ้น มันแพงมาก ที่ไม่อยากหชให้ไปหาหมอเพราะว่ามันแพง

การมีฟันสึก สำหรับคนที่ชอบกินมะขาม ของแข็ง จะมีการกร่อนของฟันไป ก็จะเป็นการรักษาที่ยากมาก เพราะว่าต้องไปครอบฟันแทนที่ และก็ต้องใส่ให้เต็มทั้งปาก ก็จะมีราคาที่แพงขึ้น และต้องมาหาหมอบ่อยมาก ทรมานทั้งคนไข้ และหมอ เลี่ยงได้ก็คือ ไม่กินของแข็ง ฟันจะได้แข็งแรงพอที่ใช้งานไปตลอดชีวิต

ตอนนี้จะมีอีกอันหนึ่ง ก็คือ รากเทียม จะช่วยยึดฟันเทียมให้ติดได้ดีขึ้นได้ แต่การทำรากเทียม ก็ต้องการหมอที่มีความรู้มากมาก ช่องปากต้องมีกระดูกที่แข็งแรง มีเหงือกที่แข็งแรง จึงสามารถจะทำรากเทียมได้

นั่นก็คือ ... ทุกอย่างแพงไปหมด ดังนั้น ทำเองได้ ... ทำฟันให้สะอาด

ง่ายที่สุด คือ ใช้ไม้จิ้มฟัน ทำความสะอาดรอบๆ คอฟัน มีอุปกรณ์หลายๆ ชนิดที่เราสามารถทำได้เอง แปรงฟันให้สะอาด ไหมขัดฟันถ้าสามารถใช้ได้ จะช่วยดูแลให้สะอาดยิ่งขึ้น ถ้าไม่มี แปรงสีฟันก็ได้

ขอปิดท้ายว่า
... เราอยากเก็บฟันไว้ในปากของเรา หรือเราอยากจะมีฟันเก็บไว้ในแก้ว

เพราะว่าอยู่ในแก้วก็จะยุ่งยาก เพราะว่าลืม หาย ตกแตก แมวคว้าไปกิน ก็จะลำบาก ... ถ้าฟันอยู่ในปาก จะไม่หาย คงอยู่ตลอดเวลา และการดูแลเอาใจใส่ เราก็ต้องดูแลรักษาฟันของเรา เพราะไปรักษา ก็จะราคาแพง หมอฟันอยากจะสอนแปรงฟันให้คนไข้มากกว่า เพราะว่ามีความสุขทั้งหมอทั้งคนไข้ ไม่ต้องมีราคา ... พวกเราเพียงแต่แปรงฟันให้สะอาด ... เพราะว่า รอยยิ้มของคนเราไม่สามารถหามาแทนที่ได้ และอย่าให้โรคในช่องปากทำลายรอยยิ้ม ที่เราจะมีได้อย่างเต็มภาคภูมิของเรา

รวมเรื่อง ปาก คือ ประตูสู่สุขภาพผู้สูงอายุ