ชั่วโมงนี้ ดิฉันได้เล่าสู่กันฟัง ให้กับผู้เข้าประชุม ในเรื่องของ ชมรมผู้สูงอายุต้นแบบ กับการส่งเสริมสุขภาพช่องปาก ค่ะ โดยมีเป้าหมายให้ทุกคนที่ได้ฟัง ได้เรียนรู้เรื่อง การทำกิจกรรมส่งเสริมสุขภาพช่องปากในชมรมผู้สูงอายุ อย่างมีคุณภาพ ... โดยเชื่อว่า ชมรมผู้สูงอายุทำกันได้แน่นอน

ประเด็นที่คุยก็คือ

• เป้าหมาย … เพื่อให้ผู้สูงอายุมีสุขภาพฟันดี
• ชมรมผู้สูงอายุคุณภาพ สู่ เครือข่ายชมรมผู้สูงอายุ
• เล่าสู่กันฟัง ... การส่งเสริมสุขภาพช่องปาก ในชมรมผู้สูงอายุ

เป้าหมาย ... เพื่อสุขภาพฟันดี

การทำกิจกรรมเพื่อให้ผู้สูงอายุมีสุขภาพฟันที่ดี มีการทำกิจกรรมที่สอดรับกันมาอย่างต่อเนื่อง ตั้งแต่ โครงการฟันเทียมพระราชทาน การส่งเสริมให้ผู้สูงอายุมีกิจกรรมส่งเสริมสุขภาพช่องปากในชมรมผู้สูงอายุ การส่งเสริมป้องกันโรคในช่องปาก รวมทั้ง การค้นหาผู้สูงอายุฟันดี ที่ทำกันทุกปี และก็ได้ผู้สูงอายุฟันดีทุกปี นั่นก็คือ "10 ยอดฟันดี วัย 80 ปี"

ผู้สูงอายุที่ถือว่ามีสุขภาพดี ก็ต้องนึกถึง "มาตรฐานผู้สูงอายุสุขภาพดี" ที่ต้องอยู่ในสิ่งแวดล้อมที่เอื้อต่อการส่งเสริมสุขภาพ นั่นก็คือ

1. มีสุขภาพดีทั้งกาย ใจ สังคม
   … กายดี ไม่เป็นโรค หรือเมื่อเป็นโรค ก็สามารถควบคุมได้ ดูแลตนเองเป็น ไม่ให้โรคเป็นมากขึ้น
   ... จิตดี คือ มีสังคม ครอบครัว เพื่อนบ้าน เมื่อไม่สบายใจ แก้ปัญหาได้ด้วยตนเอง ลูกหลานให้ความเคารพ มีลูกหลานไปมาหาสู่
   ... สังคมดี ก็คือ ผู้สูงอายุมีความตื่นตัวตลอดเวลา เป็นสมาชิกชมรมผู้สูงอายุ
2. มีฟันใช้เคี้ยวอาหารได้อย่างเหมาะสม
   … มีการศึกษาว่า คนที่มีฟันยิ่งเยอะ ยิ่งอายุยืน
   … ตัวชี้วัดฟัน ก็คือ ผู้สูงอายุมีฟันใช้งานอย่างน้อย 20 ซี่ ซึ่งก็จะพบผู้สูงอายุที่ดูแลฟันได้ดี จะมีฟันจำนวนมากกว่า 20 ซี่ขึ้นเรื่อยๆ จนถึง 32 ซี่ ก็คือมีทั้งปาก
   ... ตัวชี้วัด เรื่อง สุขภาพการกิน ซึ่งเชื่อมโยงไปถึงสุขภาพร่างกาย จะเน้นตัววัด การมีฟันหลังใช้เคี้ยวอาหาร 4 คู่สบ
3. มีดัชนีมวลกาย หรือรอบเอว อยู่ในเกณฑ์ปกติ เพราะจะไม่มีความเสี่ยงต่อการเป็นโรค
4. มีการออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ และ
5. ผู้สูงอายุสามารถช่วยเหลือตนเอง และผู้อื่นได้ตามอัตภาพ

และผู้สูงอายุที่เรามองกันว่า อาจแบ่งได้เป็น 3 กลุ่ม ก็คือ กลุ่มติดสังคม ติดบ้าน และติดเตียง เรามีผู้สูงอายุที่ติดสังคมจำนวนมากถึงเกือบ 80% กลุ่มนี้จึงมีบทบาทมากมาย ที่จะช่วยเหลือผู้สูงอายุเอง หรือช่วยเหลือผู้อื่นได้ นี่ก็คือ กลุ่มที่อยู่ในชมรมผู้สูงอายุส่วนใหญ่

ปัญหาอีกด้านหนึ่งของปัญหาสุขภาพช่องปากที่พบในผู้สูงอายุ มี 6 เรื่อง

1. การสูญเสียฟัน - กลุ่มนี้ก็ต้องการใส่ฟันเทียมเพื่อช่วยให้เคี้ยวอาหารได้
2. ปัญหาที่เกี่ยวข้องกับการใส่ฟัน จากผู้ที่ได้รับการใส่ฟันที่ไม่ถูกต้อง หรือฟันเทียมที่ใช้มีปัญหา ต้องทำการแก้ไข
3. ฟันผุ … รากฟันผุ ต้องทำการป้องกัน และรักษา เพื่อไม่ให้ฟันผุลุกลาม จะได้ไม่สูญเสียฟัน
4. โรคปริทันต์ ต้องทำการป้องกัน และรักษา เพื่อป้องกันการสูญเสียฟันเช่นกัน
5. ภาวะน้ำลายน้อย
6. และ มะเร็งในช่องปาก

เรื่องของชมรมผู้สูงอายุ ในชุมชนจะมีการทำกิจกรรมในชมรมผู้สูงอายุ เพื่อให้เป็นชมรมผู้สูงอายุคุณภาพ ที่ครอบคลุมในเรื่องต่างๆ ตั้งแต่ การตั้งชมรมฯ อย่างเป็นทางการ การระดมทุน กิจกรรมทางด้านสุขภาพ เช่น การออกกำลังกาย ตรวจสุขภาพ เยี่ยมเยียนสมาชิก กิจกรรมด้านวัฒนธรรม/ประเพณี การสงเคราะห์เพื่อนสมาชิก การทัศนศึกษา หรือศึกษาดูงาน

กิจกรรมที่ได้มีการดำเนินการนั้น มองสอดคล้องกับวิสัยทัศน์ผู้สูงอายุไทย ว่า

1. ผู้สูงอายุมีสุขภาพกาย และจิตใจ อยู่ในครอบครัวที่อบอุ่น สังคมดี สภาพแวดล้อมเหมาะสม
2. มีหลักประกันมั่นคงทางชีวิต ได้รับบริการ/สวัสดิการด้านต่างๆ เหมาะสมกับช่วงวัย
3. ดำรงชีวิตอย่างมีคุณค่า มีศักดิ์ศรี พึ่งตนเองได้
4. มีส่วนร่วม เป็นที่ยึดเหนี่ยวทางจิตใจให้ครอบครัว และชุมชน
5. มีโอกาสเข้าถึงข้อมูลข่าวสารอย่างต่อเนื่อง

เมื่อมองที่ชุมชน ผู้สูงอายุจะมีภาคีเครือข่ายช่วยทำกิจกรรม เพื่อการมีสุขภาวะที่ดี หน่วยงานหลายๆ ส่วนมีส่วนร่วม เช่น องค์กรปกครองท้องถิ่น หน่วยงานสาธารณสุข หรือหน่วยงานอื่นๆ เมื่อองค์กรในชุมชนมีการเกื้อหนุนกัน ก็จะเป็นโอกาสอันดีที่จะทำให้ท้องถิ่นได้ร่วมกันคิดกันเอง ทำกันเองได้ตลอดไป

ตัวอย่างเครือข่ายที่เกิดขึ้นมาแล้ว ก็จะมี เพื่อนช่วยเพื่อน / ชมรมพี่ ชมรมน้อง / (Health) Age Net

ปัจจุบัน จะมีต้นแบบผู้สูงอายุฟันดี ที่พบว่า ผู้สูงอายุวัย 80 ปี ที่มีการดูแลสุขภาพ และสุขภาพช่องปากดี ยังมีอยู่ในปาก ถึง 28-32 ซี่ ฟันที่มีนี้ไม่โยก ไม่ผุ

และมีชมรมผู้สูงอายุ ที่มีการทำกิจกรรมส่งเสริมสุขภาพช่องปากในชมรมฯ ทำให้เห็นได้ว่า ชมรมผู้สูงอายุมีการทำกิจกรรมส่งเสริมสุขภาพช่องปากอะไรกันมาบ้าง นั่นก็คือ

• รวมกลุ่มแปรงฟันหลังอาหาร หรือหลังการทำกิจกรรม
• จัดมุมความรู้เรื่องสุขภาพช่องปาก เช่น มุมหนังสือ บอร์ด โปสเตอร์ความรู้
• สอน และฝึกปฏิบัติแปรงฟันให้กับลูกหลาน เด็กเล็ก นักเรียน เยาวชน ประชาชนทั่วไป รวมทั้งภิกษุ สามเณร
• เยี่ยมผู้สูงอายุที่บ้าน สอน และแนะนำวิธีการดูแลสุขภาพช่องปาก
• สร้างนวัตกรรม และใช้อุปกรณ์พื้นบ้านมาเสริม การทำความสะอาดช่องปาก
• ตั้งกองทุนแปรงสีฟัน-ยาสีฟัน เพื่อสนับสนุนอุปกรณ์ทำความสะอาดช่องปาก

สรุปได้เป็นกิจกรรมในภาพรวมก็คือ

• การจัดกิจกรรมส่งเสริมสุขภาพช่องปาก โดย ผู้สูงอายุ อย่างน้อย 1 ครั้ง
• จัดสิ่งแวดล้อมให้เอื้อต่อการส่งเสริมสุขภาพช่องปาก
• มีการเรียนรู้ในชมรมผู้สูงอายุ
• มีข้อมูลสุขภาพช่องปากสมาชิกชมรมฯ ที่ทันสมัย เป็นประโยชน์กับการของบประมาณสนับสนุนโครงการ จากข้อมูลที่เป็นจริง
• เป็นแหล่งศึกษาดูงาน เรียนรู้ ด้านการส่งเสริมสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ ให้กับชมรม ภาคีเครือข่ายที่เกี่ยวข้อง

และมีกิจกรรมเชิงลึก ที่จะต่อยอดชมรมผู้สูงอายุด้านการส่งเสริมสุขภาพช่องปาก ที่มีคุณภาพให้มากขึ้น นั่นก็คือ

• กิจกรรมที่ผู้สูงอายุเป็นผู้ทำกันเองในชมรมฯ เช่น
  - การตรวจสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุด้วยกันในชมรมฯ
  - การย้อมสีคราบจุลินทรีย์ เพื่อการดูแลสุขภาพช่องปาก
  - การมีจิตอาสา ร่วมทำกิจกรรม ตั้งแต่ ผู้สูงอายุ ประชาชน แม่บ้าน อสม. หรืออื่นๆ
• ศูนย์เรียนรู้ “ชมรมผู้สูงอายุส่งเสริมสุขภาพช่องปาก” โดย
  - มีการทำโครงการ โดยของบประมาณจากแหล่งต่างๆ และ
  - เป็นสถานที่สำหรับการศึกษาดูงานด้านการส่งเสริมสุขภาพช่องปาก หรือแหล่งเรียนรู้ด้านการพึ่งพาตนเอง

คุณตุ่น … พิธีกรคนสวย สนับสนุนค่ะว่า ผู้สูงอายุควรสุขภาพดีทั้ง กาย ใจ สังคม มีการออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ ... เริ่มตอนนี้ก็ยังไม่สาย เรื่องฟันก็ต้องดูแลรักษาให้มีฟันได้เคี้ยวอาหารได้อย่างเหมาะสม ผู้สูงอายุเราก็จะเลือกประเภทที่ติดสังคมกันดีกว่า เพื่อที่จะได้เป็นต้นแบบของผู้ที่มีสุขภาพที่ดีกันด้วยนะคะ

 รวมเรื่อง ภาคีเครือข่าย + ชมรมผู้สูงอายุ กับกิจกรรมส่งเสริมสุขภาพช่องปาก