การขยายผลการเรียนรู้ด้วยวิธีการปฏิบัติ เป็นการปลุกให้ชาวบ้านลุกขึ้นมา เพื่อต้องการศึกษาเรื่องตัวเอง ทำความเข้าใจเรื่องตัวเอง

แล้วก็จะทำให้แนวทางในการดำเนินการกระบวนการเรียนรู้นี้ มีความสัมพันธ์เกี่ยวข้องกับหน่วยงานราชการมากขึ้น ในที่สุดพอได้ผลสรุปแล้ว จะเอาลงไปสู่การปฏิบัติ ... การปฏิบัติต่างๆ ที่เกิดขึ้น จากการศึกษา การวิเคราะห์แล้ว จะทำให้มีระบบการจัดการที่ค่อนข้างรัดกุม เข้มแข็งมากขึ้น แต่ก็อาจจะเป็นการต่างระดับอยู่พอสมควร

ในตอนนั้น เพราะยังไม่มีใครเห็นความสำคัญกับเรื่องการเรียนรู้ด้วยวิธีนี้เท่าไรนัก ... แต่พอมาถึงปัจจุบันนี้ ที่ทางรัฐบาลได้ยกตรงนี้ขึ้นมา เช่น เกี่ยวกับเรื่อง โครงการอยู่ดีมีสุขของรัฐบาลนี้ ที่กำหนดว่า ให้ชุมชนสามารถเขียนโครงการไปทำเรื่องอยู่ดีมีสุข ไปแก้ปัญหาในชุมชน แต่ต้องอิงคำว่าแผนแม่บทชุมชน ต้องถอดโครงการนี้ออกมาจากแผนแม่บทชุมชนด้วย

ปัญหาเรื่องการทำแผนแม่บทชุมชนที่ผ่านมาแล้ว ก็ยังมีปัญหาอยู่ค่อนข้างมาก แต่ก็เป็นการเริ่มต้นที่มีการปรับปรุง พัฒนาแผนให้มีความสมบูรณ์มากขึ้น เพื่อให้สอดคล้องกับกิจกรรมต่างๆ ที่จะต้องเอาไปใช้ประโยชน์ได้อย่างจริงจัง เพราะฉะนั้น การที่ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลง ทำให้เกิดการพัฒนา

ผมมีความมั่นใจว่า ไม่ได้อยู่ที่เรื่องที่เราพูดคุยกันอย่างเดียว การเรียนรู้ของชาวบ้าน มันต้องอยู่ที่การปฏิบัติด้วย การศึกษาเรียนรู้เป็นเบื้องต้น และก็เอามาสู่การปฏิบัติ ความรู้จริงจะเกิดขึ้นจากตรงนั้น

กิจกรรมที่พวกผมได้ทำอยู่ เป็นกิจกรรมที่คล้ายๆ กับเรื่องงานวิจัย แต่เป็นการวิจัยแบบชาวบ้าน ... เช่น เราต้องการทำให้เกิดการลดค่าใช้จ่ายในครอบครัว ให้ชาวบ้านมาศึกษา มาเรียนรู้ว่า เราต้องลดค่าใช้ข่ายในครอบครัวลงมา แทนที่จะไปเร่งในเรื่องการเพิ่มรายได้ เพื่อแก้ปัญหาเรื่องหนี้สินอะไรต่างๆ

... การเพิ่มรายได้ ทุกคนมีประสบการณ์ ทำให้เพิ่มรายได้ แต่ในที่สุดแล้ว การเพิ่มรายได้อาจจะไม่ประสบความสำเร็จมากนัก เพราะการเพิ่มรายได้ อาจจะต้องลงทุนมากขึ้น อาจจะต้องทำงานหนักขึ้น และก็ไปทำให้สุขภาพเสียหาย ไปทำให้สิ่งแวดล้อมเสียหาย แต่ในที่สุดแล้ว รายจ่ายตามขึ้นไปพ่วง เลยไม่เกิดอะไรเลย เหนื่อยเปล่า เพราะส่วนเหลือไม่เกิด

เพราะฉะนั้น การคิด การศึกษาเรียนรู้ เพื่อให้พวกเรารู้ว่า วิธีไหนที่ดีที่สุด ในการที่จะเอาไปใช้ มีอยู่ 2 อย่าง

• บางคนตั้งใจที่จะทำให้เพิ่มรายได้ และก็จะไปแก้ปัญหาเรื่องหนี้สิน กับเรื่องรายจ่ายมาก ต้องแก้ด้วยการเพิ่มรายได้
• แต่มีตัวอย่างที่ดีกว่านั้น คือ คนที่ทำเรื่องการลดรายจ่าย ถึงแม้รายได้เท่าเดิม แต่รายจ่ายลดลง ก็ทำให้เกิดการเอาส่วนเหลือไปใช้ประโยชน์ในการแก้ปัญหาเรื่องหนี้สิน เรื่องค่าใช้จ่ายอย่างอื่นด้วย เพราะทำให้รายจ่ายกลายเป็นรายได้ขึ้นมา

เพราะฉะนั้น เป็นการเรียนรู้ด้วยวิธีการปฏิบัติ และทุกคนสามารถจะทำได้ด้วยตัวเอง เพียงทำ และสรุป บางทีทำครั้งแรกอาจไม่ประสบความสำเร็จ เพราะยังมีสิ่งที่ขัดข้องอะไรอยู่บางส่วน ใช้การปรับปรุงแก้ไขอะไรไปเรื่อยๆ

เพราะฉะนั้น กระบวนการเรียนรู้ที่จากการปฏิบัติที่เกิดขึ้น สามารถจะเคลื่อนไหวได้ ปรับปรุงเปลี่ยนแปลงได้ตลอดเวลา เพราะฉะนั้น บางทีอาจจะปรับ 2 ครั้ง 3 ครั้ง ถึงจะได้ของจริงขึ้นมา ทำให้คนรู้จักตัวเองได้มากขึ้น ก็จะทำให้ใช้ประโยชน์จากความรู้ที่เกิดขึ้นตรงนี้ ป้องกันปัญหาได้ ไม่ใช่ทำแต่การแก้ปัญหาเฉพาะหน้าอย่างเดียว

การที่ป้องกันปัญหา ถ้าเราสามารถจะคิด ศึกษา และคาดว่า ในอนาคตมันจะเกิดอะไรขึ้นกับวิถีชีวิต แนวทางในการดำเนินการของพวกเรา เราก็วางแผนในการป้องกันไว้ด้วย แล้วแนวทางในการที่จะจัดการทรัพยากรที่เรามีอยู่

ตรงนี้เป็นเรื่องสำคัญค่อนข้างมาก ชาวบ้านในชนบท ถ้าพูดถึงเรื่องขาดความรู้นี่ ผมว่า ยังขาดเยอะ ... แต่จุดแข็งของชาวบ้านในชนบทก็คือ เป็นผู้ครอบครองทรัพยากร คนครอบครองทรัพยากรอยู่เยอะมาก แต่ยังไม่มีความรู้ความสามารถในการจัดการทรัพยากร

เพราะฉะนั้น ปัญหาต่างๆ ที่เกิดขึ้นตอนนี้ก็คือ เมื่อเราไม่มีความสามารถในการจัดการทรัพยากรที่มีอยู่ ก็เรียกร้องคนภายนอกให้ไปช่วยจัดการทรัพยากรของพวกเรา ไม่ว่าผลผลิตทางการเกษตร หรือทุนที่เรามีอยู่ เราจัดการไม่ได้ เราจัดการไม่เป็น ขาดความรู้ และให้คนภายนอกไปจัดการ คนภายนอกก็ไปใช้ ผู้ที่เป็นเจ้าของทรัพยากร เป็นเครื่องมือในการสร้างความร่ำรวย คนภายนอกก็ร่ำรวยไป แต่เจ้าของทรัพยากรจริงๆ ก็ทำท่าจะแย่ลงเรื่อยๆ

เพราะฉะนั้น การที่จะทำให้คนสามารถที่จะสร้างกระบวนการเรียนรู้ หลายวิธี หลายแบบ และก็เอาไปใช้ประโยชน์กับตัวเอง ผมคิดว่าตรงนี้ถ้าเราสามารถจะทำให้คนมีความรู้มากขึ้น มีความสามารถในการจัดการทรัพยากรตัวเอง ให้เกิดมูลค่าเพิ่ม ให้เกิดความร่วมมือ การใช้ทรัพยากรให้เป็นประโยชน์กับตัวเองได้มากขึ้น จะสามารถจะแก้ปัญหาของตัวเองได้ระดับหนึ่ง

รวมเรื่อง Learn 4 Change ที่เมืองทองธานี