เพราะฉะนั้น การที่ทำเรื่องกระบวนการเรียนรู้ในชุมชนตอนนี้ ยังมีปัญหาอยู่คือ ยังไม่มีเจ้าภาพที่ชัดเจน แม้พระราชบัญญัติการศึกษา ตั้งแต่ปี 2542 ที่ออกมาว่า การศึกษานี่จะต้องเน้นทั้ง 3 ระดับ คือ การศึกษาในระบบ การศึกษานอกระบบ และการศึกษาตามอัธยาศัย แต่การศึกษาในระบบ นั้นก็มีการพัฒนาพอสมควร แต่การศึกษานอกระบบ และตามอัธยาศัย ยังไม่ค่อยมี ยังไม่เจ้าภาพที่ชัดเจนมากนัก

กศน. การศึกษานอกโรงเรียนนี่ ดูแล้วก็ยังคล้ายๆ เป็นการศึกษาในระบบอยู่ คำว่า นอกระบบยังไม่ค่อยชัดเท่าไร ปัจจุบันนี้พวกเราก็ได้ช่วยกัน เร่งทำให้การศึกษานอกระบบ และตามอัธยาศัย มีเจ้าภาพได้มากยิ่งขึ้น

ที่นี้ การศึกษานอกระบบ และตามอัธยาศัยนี่ ผ่านการรับหลักการออกมาแล้ว และอยู่ในขั้นตอนของการพิจารณาในคณะกรรมการวิสามัญ และจะออกมาเข้าในวาระ 2 วาระ 3 ได้ในเร็วๆ นี้ และจะพัฒนา กศน. ที่เป็นการศึกษานอกโรงเรียน จะเป็น กศนอ. คือ การศึกษานอกระบบ และตามอัธยาศัย ที่ยกระดับของ กศน. เดิม ให้มีกฎหมายรองรับ และให้มีคนที่รับผิดชอบเรื่องการจัดการความรู้ต่างๆ ในพื้นที่ในชุมชนนอก รร. ได้มากขึ้น นอกระบบการศึกษาทั้งคู่

ในการศึกษา การเรียนรู้มีความจำเป็นมากที่จะเรียนรู้ตลอดชีวิต เพราะสถานการณ์เปลี่ยน วิธีการต่างๆ เปลี่ยนหมด ถ้าคนในชุมชนไม่ปรับแนวคิด ไม่เปลี่ยนพฤติกรรม มันก็จะทำให้กลายเป็นเครื่องมือ ของโลกาภิวัฒน์ เป็นเครื่องมือของทุนนิยมไปได้ แต่ถ้าเราสามารถจะศึกษาเรียนรู้เพื่อทำให้มีความรู้ความสามารถในการจัดการทรัพยากรที่เราครอบครองอยู่ ก็จะทำให้เราได้พึ่งตัวเองได้มากขึ้น

ผมเคยได้รับโอกาสให้ไปศึกษาดูงานที่ประเทศญี่ปุ่น ที่จังหวัดโออิตะ ผมไปเห็นแล้วผมตกใจว่าทำไมที่เราลอกเลียนแบบของจังหวัดโออิตะ เพราะเราไม่เหมือนเขาเลย

จังหวัดโออิตะเป็นพื้นที่ที่คนอยู่บนหิน ไม่ใช่อยู่บนดินที่อุดมสมบูรณ์เหมือนบ้านเรา แต่เนื่องจากเขาใช้วิธีการที่จะพัฒนาคน ให้คนมีความรู้ความสามารถ ถึงแม้เขาไม่มีทรัพยากรมากนัก แต่ก็ทำให้เขามีความสามารถในการแก้ปัญหาความยากจนของเขาได้ ทั้งๆ ที่เขาอยู่บนหิน แต่เขาสามารถจัดการแก้ปัญหาความยากจน ความเดือดร้อนให้กับตัวเอง เขาใช้เวลาเป็น 20 กว่าปี ในการพัฒนาคน ให้คนมีความรู้ความสามารถในการแก้ปัญหาตัวเองได้ ใน 20 กว่าปีนั้น คนสามารถแก้ปัญหาตัวเองได้แล้ว สามารถจะผลิตเหลือกินเหลือใช้ขึ้นมา 302 ผลิตภัณฑ์ เขาถึงได้มาทำโครงการเรื่อง 1 ตำบล 1 ผลิตภัณฑ์ เพื่อต้องการจะขายของ 302 ผลิตภัณฑ์นั้น

แต่เวลาเราไปศึกษา ไปเลียนแบบเขามา คือ ไปเอาช่วงปลายสุดของเขามา เรื่องการพัฒนาผลิตภัณฑ์ เราไม่ได้ไปศึกษาเรื่องรายละเอียด ว่า ทำไมเขาถึงต้องทำอย่างนั้น ผมไปเห็นแล้วผมก็กลับมาฟันธงได้ทันทีเลยว่า ถ้าเราทำเหมือนเขาตอนปลายนั้น เราไปไม่รอด เพราะเราขาดการพัฒนาคน เขาพัฒนาคนมาเป็นเวลา 20 ปี ถึงจะทำให้เกิดผลิตภัณฑ์ขึ้นมาได้

แต่พอเรามาเริ่มต้น เริ่มต้นด้วยการพัฒนาผลิตภัณฑ์ทันทีเลย ในที่สุด เรามีความสามารถ คนไทยเรามีความสามารถ มีภูมิปัญญา มีฝีมือ มีทรัพยากรเยอะแยะไปหมดเลย การพัฒนาผลิตภัณฑ์ไม่ยาก ... แต่เราไม่ได้พัฒนาคนให้มีความสามารถในการจัดการ เรื่องการตลาด เรื่องการค้าขายอะไรต่างๆ

เราทำให้มีคนอีกกลุ่มหนึ่งที่เข้ามาบอกว่า จะช่วยเหลือชาวบ้านไปทำเรื่องการตลาดนั่น และในที่สุดชาวบ้านก็กลายเป็นเครื่องมือในทางธุรกิจ ก็อยู่แทบไม่รอด อยู่จนปัจจุบัน เพราะถูกเบียดเรื่องราคาต้นทุนการผลิตอะไรต่างๆ ที่ชาวบ้านไม่ได้คิดรอบคอบ

ในที่สุด การผลิตอะไรออกมา และขายออกไปบางทีไม่ได้แม้แต่ต้นทุนการผลิต ค่าแรงตัวเองก็ยังได้ไม่เต็มก็ยังมีอยู่ ตรงนี้ผมคิดว่า มันเป็นจุดอ่อน จุดด้อยของเรามาก เพราะฉะนั้น กระบวนการเรียนรู้ที่ทุกคนกำลังพูดถึงอยู่ทุกวันนี้ ต้องให้ลงลึกไปถึงการเรียนรู้เรื่องการจัดการ การจัดการทรัพยากร

ผมคิดว่า ตอนนี้เรามีความจำเป็นมาก ถ้าเราไม่เรียนรู้เรื่องการจัดการทรัพยากร และเราไปเรียกร้องให้คนต่างชาติเข้ามาลงทุน มาจัดการทรัพยากรของพวกเรา ในที่สุด เราก็จะกลายเป็นเพียงแรงงาน เป็นเครื่องมือ และผลนั้นคนอื่นเขาจะเอาไปกินหมดเลย

ผมยังเป็นห่วงในตอนนี้ว่า ที่เราพยายามที่จะทำทุกสิ่งทุกอย่างที่เรามีอยู่ เราครอบครองอยู่ให้มันเป็นสินค้า พอเป็นสินค้าแล้ว เราก็ขายไม่เป็นเท่าไร และคนอื่นมาจัดการเรื่องการค้าขาย ในที่สุดสินค้าของพวกเราก็ได้ในราคาที่ต้นทุน แล้วพวกเราก็กลายเป็นเครื่องมือให้ฝ่ายที่เก่งในเรื่องการทำธุรกิจ เอาตรงนี้ไปสร้างความร่ำรวย และก็จะเป็นข้อหนึ่งที่สามารถจะดูดเอาทรัพยากรที่เรามีอยู่ ออกไปชดเชยของประเทศที่เขายังขาดอยู่ได้มากขึ้น และในที่สุดเราก็จะไม่มีอะไรที่จะสามารถเป็นตัวค้ำจุนความอยู่รอดของพวกเราได้ในอนาคต

เพราะฉะนั้น ผมก็ยังเรียกร้องทุกๆ ฝ่าย นอกจากในส่วนที่ชาวบ้านต้องเริ่มต้นเอง แล้วจะต้องให้หน่วยงานที่เป็นส่วนเกี่ยวข้องทำเรื่อง กระบวนการเรียนรู้ให้หนักกว่านี้ ให้มากกว่านี้ เพราะกระบวนการเรียนรู้ที่จะมาแก้ปัญหาทุกอย่างได้ ถ้าทุกคนมีความรู้ความสามารถ ทุกคนจะแก้ปัญหาตัวเองได้ เพราะเราเป็นผู้ครอบครองทรัพยากรอย่างมากมายอยู่ และชุมชนชนบท และชุมชนเมืองจะต้องประสานความร่วมมือให้เข้มข้นมากกว่านี้ เพราะชุมชนเมืองเป็นผู้บริโภค

และตอนนี้ชุมชนเมืองเขาก็เป็นห่วงตลอดเวลาว่า สิ่งที่เขาบริโภคอยู่ตอนนี้ค่อนข้างเสี่ยง ไม่ค่อยปลอดภัย และชุมชนในชนบทที่เป็นผู้ผลิตของกินของใช้ต่างๆ เหล่านี้ก็ขาดความรู้ ... แล้วแต่ทางฝ่ายธุรกิจที่เขาขายปุ๋ย ขายยาฆ่าแมลง ก็กระตุ้นให้ใช้ตรงนี้มากขึ้น ต้องการให้คิดว่า ผู้ผลิตแล้วจะร่ำรวย ไม่รับผิดชอบเกี่ยวกับเรื่องกันตรายที่จะเกิดขึ้น เพราะฉะนั้น จำเป็นที่จะต้องมีหน่วยงานที่เกี่ยวข้องตรงนี้ ที่จะต้องเน้นเรื่องความเข้มข้นตรงนี้ให้มากขึ้นว่า ... ผู้ผลิตกับผู้บริโภคจะต้องสร้างเครือข่ายให้มากขึ้น

ผู้ผลิตจะต้องรับผิดชอบเกี่ยวกับเรื่องอันตรายต่างๆ ที่จะเกิดขึ้น การผลิตของกินของใช้พวกนี้ และผู้บริโภคที่ไม่มีทางเลือกจะต้องจับมือกันเป็นเพื่อน เป็นเครือข่าย สัมพันธ์กันอยู่ได้สิ่งที่เป็นอาหาร มาจากผู้ผลิตที่ปลอดภัย และจะมาช่วยในการทำการตลาดให้กับผู้ผลิตที่มีความพร้อมในเรื่องการผลิตตรงนี้ และจะทำให้ความร่วมมือมันเกิดขึ้น

แต่ต้องมีคนกลาง มีหน่วยงานกลาง ผมคาดว่า เรื่องการเรียนรู้ในอนาคต พอมีกฎหมายฉบับนี้ออกมา ทาง กศนอ. นี่ จะต้องเป็นฐานสำคัญในการที่จะเสริมหนุนในการเรียนรู้ของชาวบ้าน ในทุกเรื่องทุกด้าน ไม่เพียงแต่ว่า สอนความรู้หนังสืออย่างเดียว แต่สอนให้คนรู้เรื่องเกี่ยวกับเรื่องที่มีชีวิต และสอนให้รู้เรื่องเกี่ยวกับการจัดการทรัพยากร ซึ่งหลายๆ พื้นที่ที่มีทรัพยากรมากมาย แต่การจัดการไม่เป็น ทั้งๆ ที่ทาง อบต. ก็มีความพร้อมในการเสริมหนุน เรื่องงบประมาณ เรื่องตรงนี้อยู่ แต่ทางเรื่องวิชาการยังน้อยมาก

รวมเรื่อง Learn 4 Change ที่เมืองทองธานี