ผญาม่วน 6...ตีกลองน้ำ (1) ประกวดหมอลำ


สถานนีวิทยุโทรทัศน์ของกรมประชาสัมพันธ์  ช่อง 5 (คนละช่องกับช่อง 5 กองทัพบกปัจจุบัน) เขตขอนแก่น เมื่อปี  2514-15 แพร่ภาพทั่วภาคอีสาน   ในกลางวันวันเสาร์จะมีรายการประกวดหมอลำหมู่  มีหมอลำหมู่ดี ๆ จากทั่วภาคอีสานมาประกวด  หมอลำดี ๆ แต่ละทำนอง (วาดลำ) เช่น  หมอลำอุบลราชธานี  ร้อยเอ็ด  กาฬสินธุ์/สารคาม  อุดรธานี  ยโสธร และขอนแก่นเมืองเจ้าภาพ  

ทำให้พี่น้องทั่วภาคอีสานได้รู้จักและนำ (ตาม) ไปจ้างข้ามจังหวัดมาลำที่หมู่บ้านตนเองก็ตอนหลังจากการประกวดแต่ละครั้ง  พิธีกรรายการคือท่านวิชัย  จันทร์เจริญ ข้าราชการกรมประชาสัมพันธ์ขณะนั้น (ท่านอธิบดีกรม ปชส. รักศักดิ์  วัฒนพาณิชย์ มามอบรางวัลทุกครั้ง) มีหมอลำศิลปินดังเกิดขึ้นภายหลังการประกวด 2-3 ครั้งแรก  ประกวดคราวละราว 1  ปี ก็ตัดสินที  หลัง ๆ ปีต่อ ๆ ก็ประกวดมาตลอดแต่หมอลำที่ผ่านเข้ารอบไม่เด่นดังระดับประเทศเหมือนครั้งแรก ๆ โน้นครับ

พระเอก  นางเอกหมอลำที่ทั้งชนะเลิศและอันดับรอง ๆ ที่ผ่านเวทีช่อง 5 ขอนแก่นแต่ละครั้ง สมัยนั้น  ต่อมาดัง ๆ ทั้งสิ้น  เช่น  หมอลำอังคนาง  คุณไชย,  หมอลำ ป.ฉลาดน้อย  ส่งเสริม(ศิลปินแห่งชาติปี 2549) หมอลำสไบแพร  บัวสด จากคณะอุบลพัฒนา(อุบลราชธานี)  หมอลำสุภาพ  ดาวดวงเด่น จากคณะเพชรบูรพา (ร้อยเอ็ด)  หมอลำอรอุมา  สิงห์ศิริ จากคณะแก่นเพชร (อ.พล ขอนแก่น/คนร้องเพลงสาวอีสานรอรัก)  ที่ประกวดแล้วดังแบบเป็นคณะไม่เน้นพระเอก  นางเอกอัดแผ่นเสียง เช่น  คณะร้อยเอ็ดเนรมิตร (ร้อยเอ็ด)  คณะอุดรมิตรนิยม  คณะ ผ.ร่วมมิตร (อุดรธานี)  คณะหงส์ฟ้ามหาราช  คณะขวัญอุบล (อุบลราชธานี) เป็นต้น

เกริ่นมายาวขอเกริ่นต่อครับ... หมอลำที่ดัง ๆ จากที่กล่าวมาดังทั้งทางประชาชน  และทางนายห้างแผ่นเสียงด้วย  ปี 2516 หมอลำอังคนาง  คุณไชย ดังเปรี้ยงปร้างจากหลาย ๆ เพลงลูกทุ่งอีสาน  เช่นเพลงพี่จ๋าหลับตาไว้  เพลงอีสานลำเพลิน  อยากสิกลับอีสาน  อย่าขี้โอ่ง โดยครูเพลงอีสาน  สุรินทร์  ภาคศิริ  ครูพงษ์ศักด์  จันทรุกขา  ครูสัญญา  จุฬาพร (กลุ่มท่านเหล่านี้ครับ)

ในเพลงอีสานลำเพลิน  มีช่วงที่โตน (กระโจน)ลงมาใส่ทำนองลำเพลินคำร้องภาษาอีสานว่า

"ตีกลองน้ำดังมาตุ้มเติ่น  ตุ้มเติดเติ่นละวังเวินเติดเติ่น  ตีบาดยาว ๆ  ตีคราวเยิ่น ๆ ตีเอิ้นใส่แฟน  คิ้วแล่นแค่นเจ้าผู้แม่นแฟนใผ  มวยผมดกผู้ปกผมดำ  มาโอลำลงฟ้อน  มาโอ่ลำลงฟ้อน..."

ศัพท์ที่ควรทราบ

1)  ตีกลองน้ำ : สาวอีสานนุ่งผ้าถุงกระโจมอก  อาบน้ำตามแหล่งน้ำธรรมชาติ ใช้มือตีลมเข้าผ้าถุง  ซึ่งเรียกว่าตีอีโปง  ถุงอีโปงก็โป่งลมขึ้นมาข้างบน   สาว ๆ ก็ขี่ถุงโป่งลมลอยคอไปเล่นน้ำลึก ๆ สนุกสนาน  (ส่วนมากนิยมตีตอนไม่มีผู้ชายอยู่ด้วย  เพราะว่าการตีอีโปงผ้าถุงจะรูดขึ้นมาที่ร่องแขนบน  ใช้ลำน้ำห่มร่างกายแทนผ้าถุง) อาการตีลมเข้าผ้าถุงดังตุ้ม ๆ จึงเรียกว่าตีกลองน้ำ  

2)  ตุ้มเติน : เสียงดังของการตีกลองน้ำดังตุ้ม ๆ ๆ ในบทกวี/ลำ ก็ว่าตุ้มเติน  หรือ ตุ้มเติดเติ่น  คำว่า "ตุ้มเติดเติ่น" นี่ดูท่านกวีอีสานจะเจตนาให้มีจังหวะคำไพเราะให้เข้ากับลำเพลิน  ในจังหวะกลองลายเซิ้ง  และให้สัมผัสกับคำว่า "วังเวิน"

3)  วังเวิน : วังน้ำ, คุ้งน้ำ,  เวิ้งน้ำกว้าง ๆ 

4)  บาด : คราว,  ครั้ง  ตีบาดยาว ๆ จึงหมายถึง  ตีคราวละยาว ๆ    

5)  เยิ่น ๆ : ช้า ๆ (ตีบาดยาว ๆ  ตีคราวเยิ่น ๆ ตีเอิ้นใส่แฟน หมายถึง ตียาว ๆ และตีช้า ๆ สลับกันไป  อยากเรียกร้องให้ผู้บ่าวได้ยิน..)

6)  คิ้วแล่นแค่น :  คิ้วเป็นวงเรียวงามพอดี ๆ 

                           Sany0512        Sany0521

หมอลำฉวีวรรณ  พันธุ (ฉวีวรรณ  ดำเนิน/ศิลปินแห่งชาติ ปี 2536 อดีตนางเอกหมอลำคณะรังสิมันต์ ก่อนนางเอกบานเย็น  รากแก่น) อัดแผ่นเสียงแบบลำเพลินดังมาก กับครูชาและลูกชาย ปี 2545  ภาพขวา ศิลปินตลกอีสาน หนิงหนอง (เพชรพิณทอง) ท่านหนิงหน่องนอกจากการแสดงตลกอีสาน  ท่านก็เป็นศิลปินหมอลำชั้นครูคนหนึ่ง  กับครูชาในห้องบันทึกเสียงแห่งหนึ่ง

เพลงอีสานลำเพลิน ดังมากในปีนั้น  ในวงการลูกทุ่งหมอลำนี้นับว่าเป็นเพลงเนื้อหาแบบลูกทุ่งอีสานมีภาษาไทยกลาง  แล้วมาหักลง(ท่อนฮุก) ใส่แบบหมอลำ  สลับกันไปอย่างนี้  ซึ่งนิยมกันมากในการทำเพลงแนวลูกทุ่งอีสานปัจจุบัน  แม้แต่แอ๊ด  คาราบาว ยังนำแนวหมอลำเดินกลอนขอนแก่น มาร้องในเพลงที่กล่าวถึงสาวเบียร์... จังหวะช่า ช่า ช่า สนุก ๆ

เกริ่นมายาวยังไม่เข้าเรื่องเลยครับ  ขอยกยอดไปตอนต่อไปก็แล้วกันครับ 

หมายเลขบันทึก: 160380เขียนเมื่อ 21 มกราคม 2008 08:18 น. ()แก้ไขเมื่อ 6 กันยายน 2013 18:43 น. ()สัญญาอนุญาต: จำนวนที่อ่านจำนวนที่อ่าน:


ความเห็น (8)

สวัสดีครับ

   กำลังสนุกครับ จะติดตามตอนต่อไป

 

  • สวัสดีครับลุงวอ
  • ขอบคุณมากครับ 
  • ไม่นานครับผม

สวัสดีค่ะ คุณครูชา

สมัยก่อนที่อ๋ออยู่ขอนแก่น ยังเคยฟังข่าวภาษาอีสาน ที่มีผู้ประกาศข่าวชื่อ นาย ธีรพงศ์ โสดาศรี ค่ะ (ถ้าจำไม่ผิดค่ะ) ราวปี 2526 - 27ประมาณนั้นค่ะ

ตอนนั้นรับทีวีได้ไม่กี่ช่อง จึงได้ชมได้ดู รำเพลิน รำซิ่ง เซิ้ง โปงลาง อย่างสนุกสนาน ฟังออกบ้างไม่ออกบ้างค่ะ  จำได้ว่าเรียนอยู่ชั้นประถมค่ะ  แปลกนะคะ  ฟังมาก็มาก อยู่ขอนแก่นก็นาน แต่ก็ยังเว้าลาว บ่ได้ คือเก่าค่ะ

อ๋อค่ะ

  • สวัสดีครับคุณหมออ๋อครับ
  • ไม่เป็นไรครับเว้าลาวขอนแก่นบ่ได้เป็นเรื่องธรรมดา
  • แม้แต่คนเกิดขอนแก่นเว้าบ่ได้ก็มี
  • จากข้อมูลก็ทราบว่าหมออ๋ออยู่จริง  และจำขอนแก่นได้จริง  น่าดีใจครับ
  • ส่วนที่คุณหมอเรียกว่า "รำ" ต่าง ๆ นั้นในภาษาอีสาน/ลาวเรียกว่า "ลำ" แปลว่าการขับลำ  การร้อง  เช่น  ลำเพลิน ลำซิ่ง  ลำวาดขอนแก่น  ลำวาดกาฬสินธุ์  หมายถึประเภทการร้องวาด(ทำนอง) นั้น ๆ
  • ส่วนการออกท่าฟ้อน  เซิ้ง  เป็นภาษาไทยกลางว่า "รำ" 
  • สรุปว่า "รำ" (ภาษากลาง) แปลว่า  ฟ้อน  เซิ้ง  ส่วน "ลำ" (ถิ่นอีสาน) แปลว่า ขับลำนำ  ศิลปะการร้องตามทำนองถิ่นต่าง ๆ
  • ขอบคุณมากครับ

เรียน คุณครูชา

๑. ขอบคุณที่คุณครูนำข้อมูลคณะหมอลำและหมอลำชื่อดังเก่า ๆ มาบอกเล่า ณ ที่นี้ครับ นับว่าเป็นประโยชน์อย่างยิ่ง เพราะหมอลำที่คุณครูเอ่ยถึงนี้ ล้วนแต่เป็นหมอลำระดับคลาสสิคของอีสาน ในแวดวงวิชาการที่เกี่ยวข้องยังมีการศึกษาหรือเผยแพร่ความรู้เกี่ยวกับเรื่องนี้กันน้อย การที่มีผู้รู้เช่นคุณครูเอ่ยถึง ก็ช่วยให้ผู้ที่รักและชื่นชอบหมอลำได้ตระหนักและระลึกถึงท่านครับ

๒. ผมขออนุญาตขยายความเพิ่มเติมนะครับว่า คำว่า "ตุ้มเติดเติ่น" "เติดเติ่น" หรือ "เตอะเติ่น" ล้วนแสดงให้เห็นถึงจินตภาพของคนอีสานในการให้ความหมายเกี่ยวกับการใช้เสียง เช่น อธิบายท่วงทำนองจังหวะดนตรี เป็นต้น กรณีการตีกลองน้ำ ก็ประมาณว่า เขาตีแบบมี "เสียงสูงเสียงต่ำ" "มีขึ้นมีลง" เพราะดนตรีอีสานให้ความสำคัญทั้งจังหวะขึ้น (ยก) และจังหวะลง (ตก) โดยเฉพาะจังหวะขึ้นหรือยกนั้น ถือเป็นเสน่ห์ของดนตรีอีสานขนาดนั้นเลยครับ เพราะเขาต้องเล่นให้คนได้ "ย้อน" (อาการยืดยุบเข่าตามจังหวะดนตรี) ได้ "ฟ้อน" (วาดมือวาดแขน แกว่งตีนแกว่งขา) ไปด้วย 

ขอบคุณครับ 

 

  • สวัสดีครับอาจารย์สนองครับ
  • ขอบคุณมากทั้ง ๒ ข้อที่อาจารย์ให้ความเห็นและเติมความที่ดียิ่งแล้วครับ

 

เรียน คุณครูชา 

ยินดีครับ ขอบคุณครับ

  1. ขอบคุณอาจารย์สนองมากครับ
  2. บันทึก  "ผญาม่วน 6" นี้ผมขอเปลี่ยนตอนจากเดิมว่า "สาวอีสานลงเล่นน้ำในวังวนกิเลสพันห้า  ตัณหาร้อยแปด" มาเป็น "ประกวดหมอลำ" ตั้งแต่วันที่บันทึกเพิ่มนี้เป็นต้นไปครับ  เพื่อให้ชื่อเรื่องสัมพันธ์กับเนื้อหามากขึ้น  ขอขอบคุณครับ
พบปัญหาการใช้งานกรุณาแจ้ง LINE ID @gotoknow
ClassStart
ระบบจัดการการเรียนการสอนผ่านอินเทอร์เน็ต
ทั้งเว็บทั้งแอปใช้งานฟรี
ClassStart Books
โครงการหนังสือจากคลาสสตาร์ท