สัญลักษณ์หนึ่งของพระพุทธศาสนาคือรูปธรรมจักร อันหมายถึงวงล้อของพระธรรมอันหมุนไป
( ภาพสลักหิน ประกาศธรรมจักรแบบภารหุต)
วงล้อนี้เปรียบได้กับการแผ่ขยายอาณาเขตของจักรพรรดิในทางโลก เมื่อล้อรถศึกของจักรพรรดิเคลื่อนไปทางใดในทิศทั้ง ๔ ย่อมหมายถึงเลือดเนื้อ และความตายได้เริ่มขึ้นในทางทิศนั้น หากล้อธรรมของพระพุทธองค์เป็นไปในทางตรงข้าม นั่นคือ เมื่อล้อธรรมเริ่มหมุน หรือก็คือเมื่อพระพุทธเจ้าทรงเริ่มแระกาศอริยสัจ ๔ แก่สรรพสัตว์ สันติ ความสงบ ก็เริ่มปรากฏแก่โลก
และเมื่อวงล้อธรรมจักรหมุนไปทางใด แสงสว่างก็ฉายสู่โลกในทางทิศนั้น
( ภาพสลักหิน ประกาศธรรมจักรแบบพุทธคยา)
คำว่า ธรรมจักร ปรากฏเป็นครั้งแรกในพุทธศาสนาในปฐมเทศนาชื่อ ธัมจักรกัปปวัตตสูตร ที่พระพุทธองค์แสดงต่อปัญจวัคคีย์ที่ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน
รูปธรรมจักรประกอบด้วยลักษณะสำคัญ ๒ ประการคือ
๑. รูปวงล้อ มีลักษณะกลม มีสองความหมายคือ กระแสแห่งการหมุนไปของพระธรรมที่พระพุทธองค์ทรงค้นพบ และวัฏฏสงสารของสรรพสัตว์
๒. รูปซี่ล้อ ในธรรมจักรจะมีซี่ล้อ หรือ กำ เป็นซี่ๆตรงกันอยู่ภายใน จำนวนกำภายในล้อธรรมนี้ มักพบว่ามีไม่เท่ากัน โดยปกติมักมีตั้งแต่ ๔ กำ หรือ ๔ ซี่ขึ้นไปแล้วแต่คติของการสร้าง จำนวนซี่ มีความหมายต่างๆดังนี้
๔ ซี่ หมายถึง อริยสัจ ๔
๘ ซี่ หมายถึง มรรคมีองค์ ๘
๑๒ ซี่ หมายถึง ปฏิจจสมุปบาท ๑๒
๑๖ ซี่ หมายถึง ญาณ ๑๖
๒๔ ซี่ หมายถึง ปัจจัย ๒๔
๘๐ ซี่ หมายถึง พระชนมายุ ๘๐ พรรษา
หากท่านพุทธทาสกล่าวว่า ในธรรมจักรควรมี ๑๒ ซี่ อันหมายถึงการปริวัติ ๓ ของอริยสัจ ๔ จนมีอาการ ๑๒
(ภาพสลักหิน ประกาศธรรมจักรแบบพุทธคยาอีกแบบหนึ่ง)
ธรรมจักรแบ่งเป็น ๒ ประเภทคือ ประเภทที่หยุดนิ่ง และประเภทที่มีการหมุน ประเภทที่หยุดนิ่งมักทำเป็น ๔ ซี่ ส่วนธรรมจักรที่แสดงถึงการหมุนนั้น มีตั้งแต่ ๔ ซี่ขึ้นไป โดยในธรรมจักรที่มี ๔ ซี่ มีเติมเส้นที่ปลายแฉก (กากบาท) ให้เลี้ยวไปนิดหนึ่งในทางเดียวกัน เพื่อให้ดูเหมือนว่ามีการเคลื่อนที่ คือมีการหมุน ต่อมามีการสร้างซี่หลายๆซี่จนดูถี่ยิบจนดูลายตาเพื่อให้ดูเหมือนกำลังหมุนแทน และมักสร้างให้เกลี้ยงไม่มีลาย เพราะขณะหมุนจะไม่เห็นลวดลายบนล้อธรรมจักร
หากธรรมจักรที่ได้รับการรับรองให้เป็นสัญลักษณ์ของพุทธศาสนานาๆชาติ คือธรรมจักรที่ล้อมี ๘ ซี่ อันหมายถึง อริยมรรคมีองค์ ๘
แต่ไม่ว่าล้อธรรมจะมีกี่กำ สิ่งที่เหมือนกันทุกโครงสร้างคือ จะต้องเป็นวงกลมแบบไม่มีจุดเริ่มและจุดจบ
.....................................................................
อ้างอิงเรื่องและรูป
พุทธทาสภิกขุ วิธีชนะความตาย ธรรมสภา ๑/๔-๕ ถนนบรมราชชนนี เขตทวีวัฒนา กรุงเทพ ๑๐๑๗๐
พุทธทาสภิกขุ ภาพพุทธประวัติหินสลัก ธรรมสภา ๑/๔-๕ ถนนบรมราชชนนี เขตทวีวัฒนา กรุงเทพ ๑๐๑๗๐
ดร.อภิญวัฒน์ โพธิ์สาน พุทธศาสน์ แนวปฏิบัติเพื่อชีวิต สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยมหาสารคาม ต.ขามเรียง อ.กันทรวิชัย จ.มหาสารคาม ๔๔๑๕๐
มาเก็บตวงเอาความรู้ "วงล้อธรรม" ค่ะ ^^
ขอบพระคุณนะคะ..
มาอ่านค่ะ
ได้ความรู้ ขอบคุณมาก ๆ ค่ะ
*ชอบอาชีพ"แม่บ้าน" เหมือนกัน แต่ตัวเองไม่ค่อยทำเต็มที่นักค่ะ
ขออนุญาตฝาก ธรรมจักร บทกวีของคุณครูเผยแพร่ให้ได้อ่านกันค่ะ
ขอบคุณค่ะ
*ปล. คุณณัฐรดา อยู่ที่ส่วนไหนของชลบุรีนะคะ
ดิฉันเกิดชลบุรีค่ะ
ขอบคุณที่เผยแผ่ความรู้ทางธรรมครับ
-ขอบคุณความรู้ที่มอบให้และภาพที่ไม่ได้พบนะคะขอภาพไปด้วยนะคะอนุโมทนาด้วยค่ะ อิอิ