สวัสดีครับพี่นงนาทครับ

• จะลองเรียบเรียงและถ่ายทอดไว้แบ่งปันกันเป็นบทเรียนบนรายทางน่ะครับ
• ภาพถ่ายย้อนแสงบรรยากาศยามเย็นอย่างนี้ให้ความรู้สึกปล่อยวางดีนะครับ
• ภาพอย่างนี้ สำหรับงานศิลปะแสง-เงา จะเรียกเป็นแนวการทำงานเพื่อโชว์น้ำหนักแสง-เงาโดยตรงในลักษณะนี้ว่าภาพแบบ Sillhouette ครับ มักเป็นเทคนิคของหมู่ผู้วิชาแก่กร้าจนไม่รู้จะเล่นพลิกเพลงอย่างไรแล้ว
• อีกทั้งเชื่อว่าผู้ยังมือไม่ถึงขั้น ก็จะต้องสร้างความสวยงามผ่านการใช้สีสันเยอะๆ เส้นสายอลังการ และแสง-เงาแพรวพราว ดังนั้น เทคนิคของงานในแนว Sillhouette ก็เลยจะทำในทางตรงกันข้าม โดยทำให้สวยงามและให้ความรู้สึกว่ามีสีสันและเรื่องราวทั้งที่ใความเป็นจริงแล้วแทบจะไม่ใช้สีเลย ใช้แต่น้ำหนักแสง-และเงาย้อนแสง ซึ่งความฉกาจของจอมฝีมือก็คือ เมื่อเป็นภาพย้อนแสงนั้น เรื่องราวทั้งหมดมันก็จะกลายเป็นสัดส่วนของเงาดำมากกว่าส่วนที่เป็นแสง ความเป็นศิลปะก็จะอยู่ตรงนี้ คือ ต้องเปลี่ยนกระบวนทรรศน์ของการเห็นว่า ในเงาย้อนแสงนั้นก็เป็นอีกมิติหนึ่งที่มีเรื่องราวและให้ความรู้สึกอันลึกซึ้งในทางศิลปะได้
• ก่อนนี้กว่า ๓๐ ปีเมื่อแรกเข้ากรุงเทพและเรียนศิลปะนั้น ผมรู้จักและเป็นมิตรกับตึก SCB รวมทั้งย่านประตูน้ำและแกลลอรี่แถวถนนเพชรบุรีเป็นอย่างดีครับ ทั้งที่ไม่ได้มีเงินพอฝากธนาคารเลย แต่ผมและเพื่อนๆมักจะไปเดินดูงานศิลปะทั้งในห้องโถงสำนักงานใหญ่และตามมุมต่างๆของตึก รวมทั้งชอบขอไปดูการทำสไลด์มัลติวิชชั่นซึ่งเป็นที่ทราบกันในวงการของยุคนั้นดีว่า ที่ ๑ ของประเทศอยู่ที่ SCB นั่นแหละครับ นึกถึงแล้วก็เป็นประสบการณ์ที่ให้ความสุขดีครับ  

กล้องถ่ายรูปเดี๋ยวนี้ถ่ายภาพแบบย้อนแสงหรือเงาดำได้ดีกว่าเมื่อก่อนนี้นะครับ ผมเองนั้นก็ชอบถ่ายรูปและวาดรูปที่เพิ่มมิติการเล่นแสง-เงา ด้วยการถ่ายภาพย้อนแสงและวาดรูปแบบเล่นน้ำหนักเงาให้เป็นตัวถ่ายทอดเรื่องราวหลักนะครับ คนเขียนรูปที่ทำงานผ่านภาพย้อนแสงและโชว์ศิลปะของเงาในบ้านเรานั้นมีไม่กี่คนครับ แต่เดิมนั้น ส่วนใหญ่ก็จะทำงานด้วยการปาดเกรยอง หรือไม่ก็ภาพดรออิ้งแบบสีดำน้ำหนักเดียว

สำหรับคนเรียนศิลปะและช่างเขียนรูปนั้น เป็นที่ทราบกันดีว่าใครปาดเกรยองสวยและเขียนรูปจัดวางแสงเงาแบบย้อนแสงสวย ก็จะเป็นคนที่ตกผลึกและฝึกปรือจนอยู่ในขั้นที่จะทำสิ่งที่ไม่สวยอย่างไร ก็ให้สวยและมีเรื่องราวได้หมด แม้แต่สีดำพื้นๆสีเดียวหรือภาพย้อนแสงมืดๆซึ่งคนทั่วไปหากจัดวางไม่เป็นและไม่มีศิลปะ คนดูก็จะเห็นได้ว่ามันเป็นรูปเสีย ดังนั้น มือปาดเกรยองและคนทำงานแนว Sillhouette ก็มักจะเป็นที่ยอมรับว่าเป็นคนสร้างสุนทรียภาพและสื่อสะท้อนความงามทางศิลปะด้วยการจัดวางวิธีคิด วิธีมอง และแม่นเรื่องการจัดองค์ประกอบ หรือ Composition ที่คนทำงานศิลปะชอบเรียกกันว่า คอมโสต์-คอมโพสต์

การถ่ายภาพย้อนแสงและทำงานแนว Sillhouette ในทางศิลปะภาพถ่ายจะให้ผลที่แปลกออกไปหลายอย่างครับ ที่สำคัญ น้ำหนักของเงาจะเน้นให้องค์ประกอบภาพแน่น ลงตัว คุมโทนทั้งภาพให้มีแนวคิดเชื่อมโยงกลมกลืน และถ้าหากรู้จังหวะหรือใช้แฟลชช่วยลดความเข้มของเงา ก็จะให้ผลเพิ่มขึ้นมาอีกอย่างหนึ่งคือ ภายในเงาทึบปื้นๆที่เหมือนกับไม่มีอะไรนั้น เมื่อมองให้ดีก็กลับมีเรื่องราวที่น่าสนใจอีกเยอะแยะ และภายในเงาและน้ำหนักทึบๆก็กลับมีสีที่อิ่มตัว เข้มข้น ซึ่งภาษาศิลปะเรียกว่ามีแมส-Mass มากกว่า ด้านที่ให้แสงสว่างแบบแจ๋นๆ

รูปวาดแบบเงาดำและย้อนแสง เมื่อจัดวางดีๆก็กลายเป็นมีเรื่องราว ได้ความงามทางศิลปะ ให้การคุ่นคิด และให้ทรรศนะต่อการมองสิ่งต่างๆ ได้ดีมากอีกแนวหนึ่งครับ ในการเขียนภาพแบบเซนและเต๋านั้น เชื่อว่าความงามและความจริงคือตัวปัญญาที่อยู่ข้างใน ดังนั้น ก็มักเน้นการสื่อสะท้อนด้วยการเขียนภาพสีเดียว ดำๆ หรือลายเส้นปื้นๆ เพราะมาจากแนวคิดพื้นฐานที่ว่าสีสันและความงามไม่ได้อยู่ข้างนอก แต่อยู่ในตัวเรา ซึ่งเป็นวิธีคิดที่ให้ความหมายแก่ศิลปะไปด้วยว่า ศิลปะคือการพัฒนาวิธีมองและการพัฒนาสัมมาทรรศนะ ก็เลยมีภาพมาอวดกันดูอีกรอบครับ เป็นภาพแนวย้อนแสงและเล่นกับเงาดำ สีเดียว แต่พอเราจัดวางน้ำหนักได้ดี คนดูก็กลับจะไม้ได้มองเห็นอย่างที่รูปภายนอกมันเป็น เพราะเขาจะสามารถเห็นป่า ความร่มรื่น สีสัน และบรรยากาศความมีชีวิตชีวา

วิธีคิดการทำงานแนวนี้ จะเชื่อว่าโลกภายนอกและวิธีทำงานศิลปะ มีบทบาทเป็นกัลยาณมิตรและสภาพแวดล้อมเพื่อให้ความบันดาลใจที่ดีๆเฉยๆครับ ส่วนเรื่องราวและความงอกงามจากการเรียนรู้ภายใน เป็นสิ่งที่ผู้คนเขาจะสร้างขึ้นอย่างเฉพาะตนและอย่างมีความเป็นตัวของตัวเองได้ทุกคน งานศิลปะในแนวต่างๆก็มีวิธีวิพากษ์และมี Dialogue เพื่อนำเสนอทรรศนะดีๆมากมายเหมือนงานในสาขาอื่นๆครับ แต่มันเป็นภาษาศิลปะ คนทำงานศิลปะในบ้านเราและในต่างประเทศใช้ศิลปะทำงานเชิงความคิด และบางทีก็จะไปได้ไกลกว่าวิธีการอื่นมากๆครับ เพราะโดยมากแล้วจิตรกรและศิลปินจะทำงานที่มีอิสรภาพภายในตนเองได้มากกว่าใคร งานความคิดที่มาก่อนกาลหรือก้าวหน้าจนพ้นยุคไปแล้วคนถึงจะถอดรหัสออกหรือตามทัน จึงมักจะเกิดผ่านวิธีทำงานศิลปะอยู่ตลอดมาครับ

ในบ้านเรานั้น เสียดายที่บทบาททางศิลปะต่อสังคมอย่างนี้เกิดขึ้นได้ยาก เพราะคนทำงานศิลปะก็เบื่อที่จะคุยภาษาอื่น และคนทั่วไปก็ปีนขึ้นไปดูงานศิลปะไม่ค่อยถึง หากคนส่วนใหญ่มีวิถี Art and Learning Literacy อย่างพี่นงนาทปฏิบัติไปด้วยนี้สักนิดหนึ่งละก็ ภูมิปัญญาและการเรียนรู้ตนเองหลายอย่างคงจะเฟื่องฟูงอกงามมากว่านี้เยอะครับ

*ขอบคุณอย่างยิ่งค่ะสำหรับศิลป์อรรถกถาธิบายเพิ่มเติม ที่เคลื่อนจินตนาการของพี่ไปตามรูปถ่ายและรูปเขียนงดงามของอาจารย์ ซึ่งคลี่รายละเอียด และความหมาย ภายใต้ความมืดที่ไม่มืดอย่างที่เห็น..เหมือนดั่งคำกล่าวของ Em' ile Zola :

              "  He knows how to convey his impressions "

* เมื่อคืนนี้ พี่ได้กลับไปเปิดหนังสือรวบรวมผลงานศิลป์ ที่เคยชมชอบงานศิลป์ประเภทสีสันสวยงาม เป็นภาพในสวนบ้าง..ริมฝั่งน้ำบ้าง..ในทุ่งหญ้าบ้าง..แต่ครั้งนี้ ได้เลือกหาภาพย้อนแสงที่เคยมองผ่านๆ..ได้พบภาพสีทึมๆ ที่ต้องกลับมาเพ่งพินิจตามแนววิพากษ์ของอาจารย์..ได้เห็นความลึกซึ้งที่แอบแฝงมากขึ้น..

*ขอบคุณค่ะที่ช่วยให้เกิด "ตาถึง" งานประเภทนี้..

                             Camille's Souvinir of Italy

                         Renoir's Interpretation of Corot,1897

• ภาพชุดนี้ของพี่นงนาทนี่ใช่เลยครับ เป็นภาพที่เล่นกับน้ำหนักของเงา ลูกเล่นของจิตรกรและมือถ่ายภาพเมื่อเล่นภาพในแนวนี้ก็คือ จัดวางน้ำหนักของเงาดำให้เป็นตัวบอกเล่าเรื่องราว นี้แนวหนึ่ง อีกแนวหนึ่งคือ เล่นน้ำหนักภายในเงาดำที่ไม่ใช่ดำทึบ ดูผ่านๆก็จะเห็นความเป็นกลุ่มก้อนเดียวกัน แต่พอมองเข้าไปก็มีรายละเอียดลงไปอีก ไม่ได้ดำน้ำหนักเดียว
• ในศิลปะภาพถ่าย ก็มีคนเล่นภาพแนวนี้ที่เป็นที่รู้จักกันดีคือ จิต จงมั่นคง คนทั่วไปจะเรียกเทคนิคภาพ Monochrome แต่ในความเป็นจริงแล้ว ท่านเล่นสองแนว คือ ภาพ Monochrome และภาพ Monochrome แบบ Sillhouette
• ตัวอย่างภาพเขียนที่นำมาแบ่งปันกันดู ๒ ภาพข้างบนนั้น ก็เป็นแนวหนึ่งของภาพแบบ Sillhouette ครับ เพราะหัวใจของภาพแบบ Sillhouette คือ การเล่าเรื่องความงามด้วยน้ำหนักของเงาหรือด้านที่คนมักมองไม่เห็นคือด้านที่มองย้อนแสง
• แนวคิดเดียวกันนี้ แม้ในภาพเขียนที่ไม่ได้เป็น Monochrome ก็เล่นได้สวยงามไม่แพ้กันครับ โดยเฉพาะในกลุ่ม Impressionist เพราะด้านที่เป็นเงาและย้อนแสงนั้น จะให้ความมีบรรยากาศ ซึ่งสื่อความประทับใจได้ดีกว่า อย่างในภาพข้างล่างนี้น่ะครับ

*พี่ขอกลับมาสนทนาต่อด้วยความประทับใจในมุมมองของอาจารย์ เรื่อง แสง-เงา และภาพนี้ของ Monet  ที่พี่ชื่นชอบมากค่ะ..รายระเอียดทุกจุดเสริมความสมบูรณ์ของทุก subject อย่างลงตัวที่สุด

*จากภาพศิลป์ ที่พี่เลือกมาอีก  ๒-๓ ภาพ ที่พี่มีความเห็นว่า ภาพเหมือนของสตรีเหล่านี้ ศิลปินได้ใช้จินตนาการของ ความมีชีวิตชีวา เพื่อแต่งแต้มความงดงามอย่างธรรมชาติ ชวนให้เพ่งพินิจครั้งแล้วครั้งเล่า ยิ่งกว่ามองภาพถ่ายที่แห้งแล้งกว่ากันมากในเกือบทุกมิติ..สมดังคำกล่าวของ Em' ile Zola ข้างต้นด้วยค่ะ

       Renoir's Among the Roses (Madame Le'on Clappison,1882)

                              Renoir's Rapha Maitre'1871

                  Renoir's Lise (Woman with Parasol) 1867

ที่มา : หนังสือรวมภาพศิลป์ของ Renoir: Painter of Happiness

สวัสดีครับพี่นงนาทครับ

• เพลินเลยครับ สวยครับ ในหมู่คนที่ชอบงานอิมเพรชชั่นนิสต์นั้น ทรรศนะต่อความงามและสิ่งที่เป็นความสุทรีย์ในชีวิตที่สะท้อนอยู่ในรสนิยมทางศิลปะ ก็จะพูดเป็นบทสรุปได้อย่างคำกล่าวของ Em'iel Zola ที่ว่า "  He knows how to convey his impressions " อย่างที่พี่ยกมานี่เลยกระมังครับ เพราะความงามในแนวคิดของอิมเพรชชั่นนิสต์นั้นเป็นกระบวนการทางปัญญาในตัวคนที่เกิดจากการมีประสบการณ์ต่อผู้คน สังคม ธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อมที่อยู่ในวิถีชีวิต
• เรอนัวร์เป็นคนหนึ่งที่นำเสนอทรรศนะนี้ว่า มนุษย์นั่นเองคือความงามอันบริสุทธิ์ และการนำเสนอความประทับใจต่อประสบการณ์ชีวิตของมนุษย์ เขาบอกเล่าและนำเสนอด้วยบรรยากาศของแสง-เงา ไรแดด อากาศ ความเป็นชีวิตที่มีความรื่นรมย์ของปัจเจก
• ขนบของของการเขียนภาพและการจัดองค์ประกอบที่สื่อสะท้อนทรรศนะต่อความงามและความสูงส่งอย่างในยุคก่อนหน้านั้นของยุคเรอนาซองส์ ก็นำเอามาใช้ด้วยครับ แต่เปลี่ยนบริบท ให้ความหมาย และจัดวางตำแหน่งแห่งหนใหม่หมด เช่น ลักษณะการเขียนผ้าที่ดูหรูหราอลังการและการเขียนเทวี-นางฟ้า ในเรื่องราวเกี่ยวกับเทพนิยาย เรื่องราวในพระศาสนา ฉากในราชสำนัก และวงสมาคมของชนชั้นสูง อย่างคติต่อสิ่งที่เรียกว่างามสูงส่งในอดีต ก็กลายเป็นความอลังการผ่านพลังชีวิตและความรื่นรมย์ในวิถีชีวิตของคนทั่วไป
• อิมเพรชชั่นนิสต์ในแนวของเรอนัวร์นั้น ภาษาแสง-เงา ไรแดด และการให้สีสันทั้งหลายของเขานั้น  รวมเป็นเอกลักษณ์ความเด่นที่ 'อากาศ' ครับ เขาเขียนความโปร่งและความรื่นรมย์ของชีวิตจนดูเหมือนมันอวลอยู่ในทุกอนูของอากาศ คนเขียนรูปมักต้องอุปมาอุปมัยว่า ขนาดอากาศที่มองเข้าไปใต้ซอกคอ ใบหู รูจมูก ใต้ปีกหมวก เหล่านี้ ยังสวยเลยครับ
• มาเนต์นั้นต้องยอดของ 'ไรแดด' ครับ ส่วนโมเนต์ก็ต้องยกให้เป็นเจ้าพ่อของแดดที่สะท้อนอยู่ในเงา หรือ 'แสง-สีความสดใสในส่วนที่เป็นเงา'
• ในบ้านเรามีคนโปรดปรานงานแนวอิมเพรชชั่นนิสต์อยู่จำนวนหนึ่งครับ จิตรกรและครูอาจารย์ที่ถือว่าเป็นคนบุกเบิกงานแนวอิมเพชชั่นนิสต์ของประเทศไทยที่เด่นๆ ก็คือ ศาสตราจารย์สวัสดิ์ ตันติสุข แห่งสำนักศิลปากร และศาสตราจารย์ประกิต บัวบุศก์ แห่งสำนักเพาะช่าง มิเซียม ยิบอินซอย ฯพณฯเสนีย์ ปราโมช รวมทั้งภาพฝีพระหัตถ์หลายชิ้นของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลปัจจุบัน เหล่านี้เป็นต้นครับ
• ในหมู่คนทำงานศิลปะและคนชมงานศิลปะนั้น คนดูและชอบงานแนวอิมเพรชชั่นนิสต์ หากเป็นเพลงก็เรียกว่าเป็นนักฟังเพลงแจ๊ส หากเป็นหนังสือก็คงเหมือนกับงานแนวประสบการณ์และปรัชญาชีวิตของเออร์เนสต์ เฮมมิงเวย์, คาริล ยิบราน, กราเบรียล กราเซียร์, หลุยส์ ลามูส์ เป็นงานที่สะท้อนรสนิยมและวิถีชีวิตของปัญญาชนคนชั้นกลาง ซึ่งมักจะเป็นกลุ่มที่พัฒนาการดูและทำงานศิลปะ มีประสบการณ์จนตกผลึกประสบการณ์ในการเห็นภาษาความประทับใจมาระดับหนึ่งแล้วน่ะครับ

• ชื่อรวมเล่มที่ให้นิยามความเป็นเรอนัวร์ชุดนี้นี่ดีนะครับ Renoir : Painter of Happiness
• เป็นเหมือนกับวิธีพูดถึงงานแนวอิมเพรชชั่นนิสต์อีกวิธีหนึ่งว่า ความประทับใจ หรือ Impressionist เป็นสายตาและมุมมองแห่งความสุขทั้งต่อตนเองและโลกรอบข้าง

สวัสดีค่ะ อาจารย์วิรัตน์

• อ่านคอมเมนท์ของอาจารย์และพี่นงนาท (ขออนุญาตเรียกพี่นงนาทด้วยคนนะคะ) และภาพชุดของเรอนัวร์ ซะเพลินเลยคะ
• น่าจะนำเหล่าคอมเมนท์ชุดนี้ไปไว้ที่ ๔๕.แสง-เงาและไรแดด : วิถีคิดและความสร้างสรรค์ทางศิลปวิทยาที่เก่าแก่และก้าวหน้าที่สุดแนวหนึ่ง นะค่ะ ที่อาจารย์อุตสาห์สร้างไว้ จะได้เป็นเรื่องเดียวกันหน่ะค่ะ ง่ายสำหรับคนใช้เสิร์ชเอนจิ่นเข้ามาค่ะ ..

• นึกอยู่พอดีครับ อยากให้คนที่ค้นหาด้วยหัวข้อศิลปะ สามารถหาเจอได้
• จะขออนุญาตพี่นงนาทไว้ล่วงหน้านะครับ ผมอยากจะดึงข้อมูลและภาพในนี้ไปทำเป็นหัวข้อต่างหากในบล๊อกทางศิลปะอีกรอบน่ะครับ
• แต่ในนี้ก็จะรักษาไว้อย่างนี้ด้วยครับ มันเป็นการสนทนาต่อเติมความคิด เกิดพัฒนาการ ต่อเติมการเห็นกันและกันที่มีความเป็นธรรมชาติดีครับ