เมื่อคราวที่แล้ว หนูมานีพาไปเจอปัญหาและสาเหตุที่ลุ่มน้ำแม่สอยแห้งแล้ง เนื่องมาจากการตัดไม้ทำลายป่า เผา โค่น ทำไร่เลื่อนลอยและรัฐบาลให้สัมปทานป่าไม้ ต่างคนต่างทำเพื่อต้องการยังชีพของตนเองโดยไม่ยับยั้ง หรือคิดให้ถ้วนถี่ เคยมีนักร้องรุ่นใหญ่คนหนึ่งหยอกล้อคนเหนือว่า "พอออกจากต๊องป้อต๊องแม่ก็คาบขวานมาแล้วหล่ะเจ๊า..เพราะต้นไม้ที่เมืองเหนือมันเยอะ ดินอุดม สมบูรณ์ขน๊าด ต้นไหนไม่เอาก็ตั๊ดทิ๊ง ตั๊ดทิ๊ง"  คำพูดนี้แสดงให้เห็นถึงความอุดมสมบูรณ์อย่างมากของป่าไม้ทางภาคเหนือ

     เมื่อชาวบ้านตำบลแม่สอยเริ่มเข้าใจปัญหาที่เกิดขึ้น จึงร่วมกันปรึกษาถึงสาเหตุเพื่อยุติปัญหา ที่ทำท่าจะบานปลาย โดยผู้นำชาวบ้านได้นำปัญหาที่เกิดขึ้นไปปรึกษากับพระอาจารย์พงษ์ศักดิ์ เตชฺธมฺโม  เจ้าอาวาสวัดผาลาด ตำบลสุเทพ อำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่ ซึ่งมาตั้งสถานที่ปฎิบัติ ธรรมถ้ำตุ๊ปู่  ที่ตำบลแม่สอย  อำเภอจอมทองในขณะนั้น

     ท่านพระอาจารย์พงษ์ศักดิ์ ไม่ได้อบรมโดยการเทศน์สอนชาวบ้านว่าที่ทำกันมานั้นไม่ถูกต้อง แต่ให้เอาเรื่องที่เกิดขึ้นนั้นมาปรึกษากันเพื่อเป็นแนวทางการแก้ปัญหาต่อไป  การประชุมหารือกันระหว่างพระอาจารย์ฯและชาวบ้านเกิดขึ้นหลายครั้ง  มีการพูดคุยและถกเถียงกันอย่างจริงจัง ทั้งปัญหาของชาวบ้าน ปัญหาการตัดไม้ทำลายป่า และแนวทางแก้ไขปัญหา ชาวบ้านยอมรับว่า ความยากจนและการเพิ่มประชากรนำไปสู่ปัญหาการทำลายป่า การเผาถ่าน การล่าสัตว์ การเก็บหาของป่าและการเผาป่า

     พระอาจารย์ฯ จึงได้เสนอกับชาวบ้านว่า  จะต้องหยุดตัดไม้ หยุดเผาถ่าน หยุดล่าสัตว์และเผาป่า  เพราะมันเป็นทางเดียวที่จะรักษาป่าที่เหลือไว้ได้  และเมื่อปัญหาป่าไม้ของแม่สอยถึงจุดวิกฤตเช่นนี้  ชาวบ้านไม่ควรนั่งรอรัฐบาลหรือใครมาแก้ปัญหาให้  แม้ป่าแม่สอยจะเป็นป่าสงวนแห่งชาติ เป็นป่าของรัฐ แต่กำลังเจ้าหน้าที่มีน้อย   ชาวบ้านควรจะต้องรวมตัวกันดูแลรักษาป่าของตนก่อนที่จะสายเกินไป  เพราะลำพังกฎหมายและเจ้าหน้าที่ป่าไม้ไม่สามารถรักษาป่าไว้ได้

     และพระอาจารย์ฯได้ชี้ให้ผู้นำชาวบ้านเห็นว่า  การทำลายป่าเป็นปัญหาความเสื่อมทางศีลธรรมและปัญหาทางทัศนคติ มากพอๆกับปัญหาความยากจน ทัศนคติที่ไม่ถูกต้องของผู้ที่เกี่ยวข้องกับป่านำไปสู่ปัญหาการทำลายป่า จากการประมวลสาระของการอบรมชาวบ้านของพระอาจารย์ฯ พอสรุปได้ว่า

     1) ทัศนคติของรัฐต่อป่า  รัฐมองว่าป่าเป็นของรัฐ รัฐคือเจ้าของป่า ป่าไม้เป็นสินค้าและรายได้ของรัฐ ทัศนคติดังกล่าวนำไปสู่การทำลายป่าอย่างถูกกฎหมาย ในลักษณะของการสัมปทานทำไม้ เป็นต้น

     2) ทัศนคติของข้าราชการต่อป่า เจ้าหน้าที่ป่าไม้มองว่า ตนเองคือผู้รักษาป่า ชาวบ้านที่ลักลอบตัดไม้  เผาป่า คือ ขโมย

     3) ทัศนคติของชาวบ้านต่อป่า  ชาวบ้านมองป่าว่าเป็นของรัฐ การดูแลป่าเป็นเรื่องของเจ้าหน้าที่ ตนเองไม่มีหน้าที่ที่จะต้องรับผิดชอบต่อป่า  แม้ว่าชีวิตและความอยู่รอดของชุมชนตนจะขึ้นอยู่กับป่า  ดิน  น้ำ ก็ตาม  ชาวบ้านมองต้นไม้เป็นเงิน ฉะนั้นเขาจึงตัดไม้ เผาถ่านขายโดยไม่ได้คิดอะไร  ทัศนคติเช่นนี้จึงเกิดความไม่เป็นมิตรระหว่างชาวบ้านและเจ้าหน้าที่

     4) ทัศนคติของชาวเขาต่อป่า  ชาวเขามองว่าป่าไม่มีใครเป็นเจ้าของ  ป่าคือพื้นที่เพาะปลูกอันอุดมสมบูรณ์  ทัศนคติเช่นนี้นำไปสู่การตัด โคน เผาป่าเพื่อเป็นพื้นที่เพาะปลูก

     5) ทัศนคติของนายทุนต่อป่า  นายทุนมองป่าเป็นเงินและสินค้า

     ทุกท่านทราบไหมค่ะว่า เมื่อกำหนดข้อตกลงพร้อมใจกันกลับมาฟื้นฟูป่าต้นน้ำแม่สอย เพื่อให้กลับมาอุดมสมบูรณ์เหมือนก่อน พระอาจารย์ฯ และชาวบ้านแม่สอย ได้พากันขึ้นไปสำรวจต้นน้ำ 2  ครั้ง

     ครั้งแรกผู้นำจำนวน 20 คนและครั้งต่อมาชาวบ้านกว่า100 คน   พบว่า  ป่าต้นน้ำแม่ป๊อกถูกทำลายไปประมาณ 90%  ป่าต้นน้ำแม่ทิมถูกทำลายไปประมาณ 95%  ป่าต้นน้ำแม่สอยถูกทำลายไปกว่า 70%  รวมพื้นที่กว่า 5,000  ไร่   ( มันแหลกลาญไปแล้วค๊า..ป่าต้นน้ำของเรา ) ต้นไม้ใหญ่ถูกโค่นระเกะระกะเตรียมเผา ผืนป่าบางแห่งก็กลายเป็นไร่ฝิ่น  ไร่กะหล่ำปลีแล้ว ในขณะที่ประชากรชาวเขาเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว  คณะสำรวจได้นำภาพถ่ายป่าต้นน้ำที่ถูกทำลายมาจัดนิทรรศการที่บ้านหนองคัน  ชาวบ้านจึงเกิดการตื่นตัวอย่างมาก  ได้มีการประชุมชาวบ้านหลายครั้งจึงได้มีการก่อตั้ง "ชมรมการอนุรักษ์และฟื้นฟูป่าลุ่มน้ำแม่สอย" ขึ้น

     นี่เป็นจุดเปลี่ยนสำคัญของชาวบ้านลุ่มน้ำแม่สอยซึ่งนำไปสู่การฟื้นฟูของป่าต้นน้ำแม่สอยขนานใหญ่ ติดตามตอนต่อไปนะคะ.