ในวันนี้เนื่องจากในช่วงของการนั่งคิดหัวเรื่องของงานวิจัยและวางแผนงานวิจัยประกอบกับการเรียนเรื่องของวัฒนธรรมชุมชนและสิทธิชุมชน ผมก็ได้คิดถึงนิทานเรื่องหนึ่งที่อาจารย์เคยเล่าให้ฟังครับ ที่เมื่ออ่านแล้วก็ยังนึกถึงแง่คิดที่ดี ๆ หลายอย่างที่สามารถใช้ในการทำกรอบแนวคิดได้ ก็เลยนำนิทานเรื่องนี้มาเผยแพร่ให้ทุก ๆ ท่านได้อ่านครับ

"คนไม่มีตาหลัง"

กาลครั้งหนึ่งไม่นานมานี่เอง..........

            ฤาษีตนหนึ่งมีวิชาอาคมที่แก่กล้ามาก เก่งกล้าจนกระทั่งสามารถรู้ได้ว่าอะไรจะเกิดขึ้นชาวบ้านบ้าง ชาวบ้านเกิดเหลื่อมศัยศรัทธาเป็นอย่างมาก ทุกครั้งที่มาปรึกษาปัญหากับษี ฤาษีบอกสิ่งใดชาวบ้านไปชาวบ้านก็ทำตามหมด

แต่อยู่มาวันหนึ่ง ฤาษีบอกว่า

"คืนนี้ฝนจะตกใหญ่แต่อย่าไปรับฝนไว้นะ ถ้ารับน้ำฝนไว้ใครดื่มกิน จะมีอาการผิดปกติ คือ จะเดินถอยหลังกันหมด"

ชาวบ้านที่เคยเชื่อมาตลอด แต่คราวนี้พอฤาษีพอบอกว่าคืนนี้ฝนตก แล้วถ้าใครรับน้ำฝนมาดื่มกินแล้วจะเดินถอยหลัง

แต่คราวนี้ชาวบ้านกลับบอกว่า "มันเป็นไปไม่ได้" เพราะว่าไม่เคยปรากฎไม่เคยรู้อยู่มาช่วงในช่วงอายุคน ไม่เคยเกิดเหตุการณ์แบบนี้

เพราะฉะนั้นชาวบ้านไม่เชื่อต้องการทดลอง อยากรู้ว่าฤาษีคราวนี้พูดจริงหรือเปล่า ก็รับน้ำฝนกันไว้ทุกบ้านทุกหลังคาเรือนแล้วดื่มด้วย 

จากนั้นแล้วเกิดอะไรขึ้นหรือครับ

คนทั้งชุมชนยกเว้นฤาษีตนเดียวเดินถอยหลังหมด มีฤาษีตนเดียวเดินไปข้างหน้า

หลังจากที่ฟังนิทานแล้ว

ถ้าถามว่า ถ้าเรามองในแง่ของ Social norm ใครผิดใครถูกเหรอครับ

"ชาวบ้านถูกนะครับ"  เพราะดูบันทัดฐาน คือ คนส่วนใหญ่เขาปฏิบัติกัน

แล้วฤาษีทำไมครับ

ทำผิดเพื่อนเป็น "บ้า" ไปครับ ทำไม่เหมือนกับคนอื่น ทำไม่เหมือนกับสิ่งที่ชาวบ้านเขาทำ (เหมือนสิ่งที่ผมกำลังทำ ซึ่งเป็นสิ่งที่เพื่อน ๆ และอาจารย์มองผมในตอนนี้ครับ)

ดังเช่น ท่านอาจารย์พุทธาติ ถูกกล่าวหามา สิบห้าปี ที่ทำผิดเพื่อนเพราะพระแสวงธรรมมายืนปาฐกฐานหน้าไมโครโฟนไม่ได้ครับ

เมื่อก่อนแสดงธรรมต้องนั่งบนธรรมมาต และอ่านใบลานเท่านั้น พอท่านทำปั๊บชาวบ้านไม่ยอมรับ 15 ปี  

นี่คือทำวิจัย "จะต้องให้เกิดการปลี่ยน"

เพราะฉะนั้นไม่จำเป็นจะต้องทำเหมือนคนอื่น ไม่ได้หมายความว่าคิดไปเรื่อย ทำไปเรื่อยนะครับ

"ต้องมีกรอบ แต่ไม่ยึดติดกับกรอบ"

เพราะถ้าเรามัวแต่ยึดติดกับกรอบเดิม ๆ ทำไปก็ไม่ได้อะไรมากมายหรือบางครั้งก็ไม่ได้อะไรเลยครับ แต่ไม่ใช่ไม่มีกรอบเลยนะครับ

แต่อีกด้านหนึ่งถ้ามองถึงความถูกต้องและการไม่ทำให้ชีวิตและสังคมมีปัญหาใครถูกครับ

"ฤาษีถูก"

ทำไมฤาษีถูก?

เพราะ ฤาษีถูกธรรมชาติ 

ตามันอยู่ข้างหน้าครับ ถ้าเราเดินไปข้างหน้ามีบ่อก็หลบได้ เดินได้ไม่ตกหลุมตกบ่อ

แต่คนที่ไม่มีตาข้างหลังเวลาเดินไปเป็นอย่างไงครับ ตกหลุมตกบ่อ

คนส่วนใหญ่ตกหลุมอะไรอยู่ เพราะไม่มีตา

"หลุมราคะ หลุมโทสะ" เดี๋ยวเบื่อ เดี๋ยวเซ็ง

นั่นแสดงว่าตกหลุมไม่มีตา

"ตาที่นี้เกิดคือปัญญา"

การที่เราจะเข้าไปทำงานวิจัยในชุมชน คือ การร่วมกันสร้างปัญญาให้เกิดขึ้นกับทั้งเราและเขา โดยยึดถือปัญหาของชุมชนหรือ "ทุนภูมิปัญญา" ของชุมชนเป็นที่ตั้ง 

ความรู้กับปัญญาคนละตัวกันนะครับ

ปัญญาตัวนี้คือ การสามารถกำหนดได้หมายรู้ 

การจำได้หมายรู้นั่นเป็นแค่ตัวความรู้ 

การสามารถกำหนดได้หมายรู้ นี่คือตัวปัญญา

พอมีปัญหา กำหนดได้เลยจะจัดการอย่างไร จะไปหาความรู้อย่างไง จะแก้กันอย่างไร "เพราะนี่คือตัวปัญญา"ครับ

ขอขอบคุณ รศ.ดร.มารุต ดำชะอม มาก ๆ ครับ ที่เล่านิทานเรื่องนี้ให้ผมได้ฟังครับ