Expanding the NOW

Expanding the NOW ขยายปรัตยุบันขณะให้กว้างออกคืออะไร? อะไรเป็น now และขยายไปทำไม ขยายได้อย่างไร?

Harrison Owen ผู้ประพันธ์และคิดค้น Open Space Technology เคยตั้งข้อสังเกตว่า บางครั้งเรามักจะมีชีวิตอยู่กับอดีตอันน่าเศร้า หรือกังวลพะวงกับอนาคตอันน่ากังวล (regrettable past and anxious future) จนกระทั่งไม่เคยใส่ใจ ใส่อารมณ์ ใส่ความหมายกับอะไรบางอย่างที่เราทุกคนมี คือ "ปัจจุบันกาล" สักเท่าไรเลย ที่จริงสิ่งที่เรารู้สึกนั้นเป็นปัจจุบัน แต่มนุษย์ ด้วยความทรงจำและจินตนาการมหัศจรรย์ เรากลับสามารถนำตัวเราย้อนอดีต หรือเดินทางไปในอนาคตได้อย่างไม่มีขีดจำกัด ตรงนี้เองที่เป็น the source ที่มาของความสามารถในการหลีกเลี่ยงซ้ำรอยผิดรอยเดิม และประดิษฐ์คิดค้นสิ่งใหม่ๆขึ้นมาตลอดเวลา เราจะได้มี "ปัจจุบัน" ที่ดีที่สุด เท่าที่เรามีศักยภาพจะมี

ทว่าเราควรจะมีสติพอที่จะตระหนักว่า ไม่ว่าเราจะมีความทรงจำเลอเลิศเพียงไร จดจำอดีตรายละเอียดต่างๆไปถี่ถ้วนเพียงไหน สิ่งเหล่านั้นได้ผ่านพ้นไปหมดแล้ว ไม่ว่าเราจะมีจินตนาการสูงส่งปานอินทรีย์กลางหาว คิดลำ้หน้ายุคสมัยเพียงใด สิ่งต่างๆเหล่านั้นก็จะไม่เกิดถ้าไม่มีใครเริ่มลงมือกระทำบางสิ่งบางอย่างขึ้นก่อน สิ่งเดียวที่เรามีแท้แน่นอนก็คือ "ปัจจุบัน" นี่เอง

ในการเรียนแพทย์ สิ่งหนึ่งที่แพทย์ทำเป็นอันดับต้นๆก็คือการสัมภาษณ์ เพื่อให้ได้มาซี่งอาการ และอาการแสดงต่างๆของคนไข้ แล้วนำเอาข้อมูลเหล่านี้มาประมวลกับข้อมูลด้านอื่นๆ อาทิ ผลตรวจเพิ่มเติมจากเลือด จาก x-ray เพื่อให้การวินิจฉัยและสั่งการรักษาพยาบาลต่อไป เราอาจจะใช้เวลาผ่านไปอย่างรวดเร็วโดยไม่ได้สังเกตอะไร แต่เราอาจจะเลือกที่จะ "อยู่กับปัจจุบันขณะ" นั้นๆให้ยาวนานขึ้น โดยการมี awareness หรือ สติ ที่สมบูรณ์แบบ

ผมได้มีโอกาสคุมกิจกรรมการเรียนการสอน "การสร้างเสริมสุขภาพ" ของนักศึกษาแพทย์ชั้นปีที่ 4 ที่หมุนเวียนมาปฏิบัติงานในภาควิชาศัลยศาสตร์ เราได้จำหน่ายผู้ป่วยจากหอผู้ป่วยอุบัติเหตุไปให้นักเรียนเป็นเจ้าของไข้ หัดปฏิบัติการเป็นแพทย์แล้วนำเอาประสบการณ์มาเผยแพร่แก่กลุ่มใหญ่ ปรากฏว่า เมื่อนักเรียนให้ความสนใจ ใน "ที่มา" เพื่อ "ทำความเข้าใจ" กับคนไข้อย่างลึกซึ้ง ไม่เพียงแต่มิติทางร่างกาย แต่ครอบคลุมไปถึงมิติด้านอารมณ์ความรู้สึก มิติทางสังคม และมิติทางจิตวิญญาณ ณ ขณะนั้นเองที่เกิดความ "เชื่อมโยง" ระหว่างบุคคลอย่างลึกซึ้ง เกิด relationship ระหว่างหมอกับคนไข้ ระหว่างคนกับคนที่มีพื้นฐานวางอยู่บนการเข้าอกเข้าใจ ซาบซึ้งถึงความทุกข์ ความคาดหวัง ความรู้สึกขอบคุณและดีใจที่มีคนห่วงใยอย่างจริงใจขึ้นมา

สิ่งที่นักศึกษานำมาคิดใคร่ครวญ ไม่ได้มีแต่มิติทางกายวิภาค สรีระ เคมีชีวะของผู้ป่วยเท่านั้น กลับเพิ่มด้านความหมายและคุณค่าของชีวิตคน ก่อนและหลังการเจ็บป่วย ว่าก่อนหน้านี้ คนไข้ให้ความหมายของชีวิต ของหน้าที่การงาน ของครอบครัวอย่างไร ว่า ณ ขณะนี้ หลังจากการเกิดเจ็บป่วยพิการ ทุพพลภาพ คนไข้และครอบครัวได้เปลี่ยนความหมายเหล่านี้อย่างไร

และข้อสำคัญก็คือ โอกาสที่นักศึกษาแพทย์จะได้สะท้อนตนเองว่า บทบาทหน้าที่ของเขาในการเป็นแพทย์นั้น มีส่วนร่วมในการให้ความหมายเหล่านี้อย่างไรบ้าง และเขารู้สึกอย่างไรที่ได้มีโอกาสมีส่วนร่วมในการเพิ่มความหมาย ให้ความหวัง และบรรเทาทุกข์ของคนแบบนี้

สิ่งที่ได้มาคือ "ความหมายที่แท้จริงของวิชาชีพ" ที่เราอยากจะให้นักเรียนแพทย์ได้บ่มเพาะ ได้ฟูมฟัก ได้ทะนุถนอมสร้างสรรค์ และเติบโตงอกงามจนเป็นแพทย์ที่สมบูรณ์ในที่สุดนั่นเอง

สิ่งที่น่าสนใจก็คือ ทำไมการที่คนไข้ที่เป็นทหารนาวิกโยธินได้พูดถึงคุณค่า ความเชื่อ ในหลักการปรัชญาของการดำรงชีวิตของเขา จึงสามารถมีอิทธิพลต่อการคิดถึงเรื่องคุณค่า ความเชื่อ ในการทำงานของนักศึกษาแพทย์ได้? คำตอบอาจจะเป็นเพราะ การที่ใครจะ "เข้าใจ" ถึงสิ่งที่ตนเองปฏิบัติ จะต้องได้รับโน้มน้าว ให้ใช้เวลา คิดใคร่ครวญ และให้ความหมายของงาน ของสิ่งที่ตนเองทำลงไป

รวมไปถึงการที่คนไข้ได้ "ไว้วางใจ และเล่่าเรื่องราว" ที่เป็นความเชื่อส่วนตัวนี้ให้ฟังก็อาจจะมีส่วนหรือไม่? เป็นเรื่องน่าสนใจว่าใครเป็นเพื่อนสนิทของเราบ้าง และเราใช้อะไรเป็นตัวบอกว่า คนๆไหน หรือเพื่อนคนไหนเป็นเพื่อนสนิท หนึ่งใน criteria ที่พบได้บ่อย อาจจะเป็น "คนๆที่เราจะพูด จะเล่าอะไรให้ เพราะไว้วางใจ วางใจว่าเขาฟังเรา และฟังอย่างจริงใจ ฟังอย่างไม่ตัดสินเรา" เมื่อนักเรียนแพทย์ได้มีโอกาสฟังเรื่องราวของคนไข้ สิ่งที่เกิดขึ้นก็คือ relationship นั่นเอง

สิ่งหนึ่งที่เป็น rewarding ให้กับวิชาชีพแพทย์ก็คือ โอกาสที่เราจะมี relationship กับผู้คน กับมวลมนุษย์ โอกาสที่เราจะได้สัมผัสกับ humanity และ humility ผ่านทางงานประจำ กิจวัตรประจำวัน สิ่งที่เราต้องทำ ก็เพียง "มองเห็นและรับทราบ" ว่ามีอะไรบางอย่างเกิดขึ้นตลอดเวลาที่เราทำงานแบบนี้ ในการให้การบริการ ในการไปรับฟังคนไข้ ในการฟังญาติพี่น้องของคนไข้ เล่าเรื่องราวมากมายให้เรา เพียงแค่เรามองเห็น รับทราบ และนำมาคิดใคร่ครวญไตร่ตรอง เราก็จะได้รางวัลแห่งวิชาชีพนี้มาได้ตลอดเวลา