ประสบการณ์ใหม่
การที่ต้องฝึกอบรม PRA (กระบวนการค้นหาศักยภาพชุมชนอย่างเร่งด่วน) ด้วยวัตถุประสงค์ที่แตกต่างไปจากที่เคยทำมาอย่างสิ้นเชิง เพราะครั้งนี้โจทย์คือการย้ายหมู่บ้านทั้งหมู่บ้าน เนื่องจากจะมีการขุดพื้นที่ทำเหมืองแร่ลิกไนท์ PRA จึงต้องค้นหาข้อมูลเพื่อวัตถุประสงค์นี้โดยเฉพาะ
การไปหงสาก็ทำงานเป็นหลัก ไม่ค่อยมีเวลาไปซอกแซกดูนั่นดูนี่ตามที่ใจอยากจะทำ ก็อาศัยช่วงเช้ากับช่วงเลิกงานแล้ว ได้แวบไปบ้าง ซึ่งก็พอจะได้เห็นเมืองหงสาบางส่วน
ภาพนี้ผมนึกถึงอำเภอสะเมิง
สะเมิง เชียงใหม่อยู่หลังเขาดอยสุเทพสมัยก่อนนู้น...(2518) ที่ผมเริ่มทำงานพัฒนาชนบทใหม่ๆ เมืองหงสามีลักษณะเป็นชนบทมากๆแบบนั้น เพราะถนนหนทางยังเป็นลูกรัง แดงเถือก สภาพบ้านเรือนก็เป็นแบบเดิมๆ ในตัวเมืองหงสาจะมีตึกรามบ้างแต่ก็ไม่ได้หรูหราแต่อย่างใด มองไปในท้องทุ่ง สวยงามด้วยความเขียวขจีของทุ่งนาข้าว ใครบางคนบอกชอบมากๆ อยากมีชีวิตอยู่ในชนบทแบบนี้จริงๆ....
“หากจะเข้าใจชุมชนต้องไปดูตลาดในท้องถิ่นนั้นๆ”
เป็นคำกล่าวที่คนทำงานพัฒนาชุมชนรู้ดีกันทั่วไป เพราะตลาดบ่งบอก ความอุดมสมบูรณ์ของท้องถิ่น บ่งบอกถึงวัฒนธรรมการบริโภค บ่งบอกถึงสภาวะทางเศรษฐกิจชุมชน บอกถึงบทบาทหน้าที่ชายหญิง เด็ก ผู้ใหญ่ รวมกว้างไปถึงสภาวะสุขภาพอนามัยของคนในชุมชนนั้นๆ บ่งบอกถึงการบริหารจัดการต่างๆ บ่งบอกถึงอิทธิพลของทุนนิยมบริโภค บ่งบอกถึงความสัมพันธ์ของคนในท้องถิ่น บ่งบอกถึงระดับความเอื้ออาทรหรือทุนทางสังคมเดิมๆ บ่งบอกถึงสภาวะทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม การพึ่งพิงธรรมชาติ และบ่งบอกอีกมากมาย.... แล้วแต่ว่าตาปัญญาจะเห็นแค่ไหน
เมื่อเลิกการฝึกอบรมเราจึงไปดูกาดแลง (ตลาดช่วงเวลาเย็น) ของหมู่บ้านจ่อมแจ้งใกล้ๆที่พัก
เป็นตลาดเล็กๆ ไม่ใหญ่โต มีอาคารถาวรมีร้านยกพื้นเป็นที่นั่งขายสินค้าพื้นบ้านต่างๆ แบ่งเป็น 4 ล็อค ทั้งหมด 90% เป็นสินค้าประเภทอาหารของกิน โดยเฉพาะพืชผักพื้นบ้าน สัตว์พื้นบ้านต่างๆ มีเขียงเนื้อควาย วัว หมู 5-6 เขียง ทั้งหมดเกือบ 100% เป็นสุภาพสตรีที่มานั่งขายของ ทั้งคนกลางคนและคนแก่ สาวๆ และมีเด็กๆมานั่งข้างๆแม่บ้าง
เราตะลึงสินค้าพื้นบ้านที่ชาวบ้านเอามาวางขาย เพราะเป็นพื้นบ้านจริงๆ สดๆ สารพัด อาหารสำเร็จรูปและขนมพื้นบ้านมีบ้าง สินค้าก็กองเล็กกองน้อย ต่างก็เรียกร้องคนแปลกหน้าอย่างเราให้ช่วยอุดหนุนสินค้า
รายนี้เป็นลาวเทิง(คือชาวลาวที่อยู่บนดอย) เดินมาไกลโข เป๊อะกระบุงด้านหลังภาชนะประจำเผ่าของเขามา ผมไปถามว่ามาซื้อสินค้าหรือมาขายสินค้า เธอตอบอะไรผมไม่ทราบ (ไม่รู้เรื่องน่ะครับ) คุณยายแม่ค้าใกล้ๆนั้นช่วยบอกว่า เขาเอาผักสดๆมาขาย ไม่ได้มาซื้อ
สาวน่ารักคนนี้นั่งขายขนมพื้นบ้านไปด้วย เมื่อว่างไม่มีคนมาซื้อเธอก็ใช้เวลาว่างเย็บผ้าลายพื้นบ้านด้วยมือ ผมหละทึ่งในความสามารถที่งานนั้นประณีตจริงๆ และเธอขยันที่ไม่ยอมให้มีเวลาว่างเปล่าๆ สอบถามได้ความว่าเธอไปเอาวัตถุดิบมาจากร้านค้าที่เมืองหงสา มาแซว (เย็บลาย) แล้วเอาไปส่งให้ที่ร้าน แล้วเอาชิ้นใหม่มาทำต่อเช่นนี้ไปเรื่อยๆ...ปรากฏว่าร้านค้าในเมืองหาสาที่รับซื้องานของเธอคือเจ้าของเฮือนพัก(โรงแรมเล็กๆ)ที่ผมไปพักนั่นเอง....
วัฒนธรรมกาดแลง
เป็นวัฒนธรรมชุมชนของล้านนาและล้านช้าง ที่ไม่จำเป็นต้องมีโครงการพัฒนาชนบทไปส่งเสริม สนับสนุนสร้างตลาดขึ้นมา ชาวบ้านก็มีนิสัยค้าขายและจัดทำตลาดของชุมชนขึ้นมาเองเป็นปกติวิถี ตลาดชุมชนที่เราไปสนับสนุนนั้นบางแห่งดูท่าจะพอไปได้...แต่บางแห่งก็ส่อแววว่าอาการไม่ค่อยดีเท่าไหร่ หรือว่าเป็นกิจกรรมที่ไม่ใช่วัฒนธรรมของชุมชนในพื้นที่ที่เราทำงาน จึงจำเป็นที่เจ้าหน้าที่เราต้องออกแรงกันมากหน่อย หากตลาดมีประโยชน์จริงต่อชุมชนมันก็น่าที่จะเดินต่อไปได้ด้วยหลักการของประโยชน์นี้เอง
นั่นไม้สนเกี๊ยะ(ภาษาภาคเหนือของไทย) หอยพื้นบ้าน ปลาไหล ไก่ เป็ด ชำแหละแล้ว พริก ผักพื้นบ้าน ขวามือนั่นคืออาหารที่เป็นสิ่งมีชีวิตพื้นบ้าน มีหอย จิ้งหรีด(จิ้งกุ่ง) และสัตว์เล็กๆสารพัดชนิดที่ไปช้อนมาจากทุ่งนา
สิ่งที่ขาดไม่ได้คือผงชูรส ที่ชาวลาวกินผงชูรสแบบน่ากลัวจริงๆ ขนาดไปนั่งกินเฝอ (ก๊วยเตี๊ยว) ยังมีผงชูรสอยู่ในกลุ่มเครื่องปรุงพวกน้ำปลา กะปิ น้ำตาลทราย ฯ
คุณยายที่นั่งลุ้นลูกค้าอยู่นั่นขายอะไร...
หวยลาวครับ.....
ทั้งหมดนี้เป็นเพียงส่วนหนึ่งของเรื่องราวในตลาดชุมชนบ้านจ่อมแจ้ง
ไปให้เห็น คุย-ซักให้รู้ จับต้องให้ได้ความรู้สึก บันทึกภาพมาเพื่อย้ำเตือน ....
ค้นหาความจริงในสิ่งที่เห็น
จับต้องความจริงให้ได้ในมิติที่สัมผัส
สรุปให้ได้ถึงที่สุดของคำพูด ที่เอ่ย
ฯลฯ
แล้วประมวลความแก่นแท้ออกมา เหล่านั้น เท่ากับเรา ปอกเปลือกสังคมหงสามาให้ล่อนจ้อนได้เลยครับ...
นี่คือเครื่องมือหนึ่งของ PRA ครับ
เครื่องมือปอกเปลือกสังคม..อิอิ
สวัสดีครับ
พี่มาอยู่หงสานานไหมครับ
ทุ่งนาข้างบนเหมือนในภาพวาดเลย
น้องหมอเจ๊ครับ 1. หมอเจ๊ คนสวย แซ่เฮ
สวัสดีครับอาจารย์ 2. ธ.วั ช ชั ย
สวัสดีครับ น้องสิงห์ 5. สิงห์ป่าสัก
ในสายตาของพี่นะครับ เมืองหงสา มีกินไม่อด เพราะเป็นพื้นที่อุดมสมบูรณ์เรื่องข้าวปลาอาหาร โดยเฉพาะข้าวเป็นสินค้าส่งออก
มีวัฒนธรรมที่เหมือนทางภาคเหนือ เอื้อเฟื้อเผื่อแผ่กัน เข้าวัดเข้าวา เดี๋ยวจะพาไปเที่ยววัดครับ
หากลืมว่ามีสังคมแบบเมืองที่มีระบบธุรกิจ ระบบทุนนิยม มีเทคโนโลยีแล้ว เมืองหงสาคือชุมชนที่มีความสุขมาก เราไม่ค่อยได้เห็นสภาพแบบนี้มานานแล้ว
ตลาดในชุมชนคือจุดหนึ่งในหลายๆจุดที่เป็นศูนย์รวมของภาพรวมชุมชนครับ
สวัสดีครับอาจารย์ 6. นายประจักษ์~natadee
สมบูรณ์ครับ ที่เฮือนพักมีกล้วยหวีงามวางให้กิดเต็มที่ทุกวัน จริงๆต้องบอกว่าตลอดวัน เพราะเมื่อหมดเจ้าของเฮือนพักก็เอามาวางให้ใหม่ กินฟรีครับ
มีใช้เหมือนกัน แต่น้อยมากๆ เพราะชาวบ้านนิยมใช้มูลสัตว์ และดินยังอุดมอยู่ครับ ดูต้นข้าวงามมาก รายละเอียดเรื่องนี้ คุณเปลี่ยนกับคุณวรรณาจะได้มาจากการทำการศึกษาข้อมูลชุมชนที่กำลังทำอยู่ครับ คงจะเอามาลง blog ต่อไปครับ
มากมายครับ ผมไม่เคยเห็นสัตว์แบบในรูปนี้มาก่อน ซึ่งแสดงว่า ในนาไม่มีสารเคมี และมีความอุดมจึงสัตว์พวกนี้อยู่ในนา และเป็นอาหารคน
ด้วยความยินดีครับอาจารย์