ชีวิตที่เริ่มต้นก่อนเลข “ศูนย์”

โดย จุฑิมาศ สุกใส  วันที่ 15 กุมภาพันธ์ 2551

_______________________________________________________________________ 

บ่ายแดดระอุวันหนึ่งที่ระนอง คนไทยพลัดถิ่นไม่มีบัตรประชาชนไทยคนหนึ่งพาฉันซ้อนมอเตอร์ไซค์กว่า 15 กิโลเมตร เลียบถนนราดยางบ้าง ซ่อมบ้างบนเขานางหงส์ไปที่หมู่บ้านหินช้างเพื่อพบกับคนไทยพลัดถิ่นอีกคน ที่กำลังปรับตัว ปรับใจกับชีวิตใหม่หลังเป็นอัมพาตครึ่งซีกซ้าย ชีวิตที่เคยโลดแล่นเป็นพระเอกลิเกป่า เมื่อต้องมานั่งๆ นอนๆ อยู่บ้านจะเป็นเช่นไรหนอ

เมื่อมาถึงแนวบ้านชายทะเล สร้างจากเศษไม้เก่าๆ สร้างติดๆ กันสี่หลัง มีทางเข้าออกเป็นสะพานไม้ผุๆ จวนพัง พอๆ กับหลายชีวิตที่อาศัยอยู่ในนั้น หญิงวัยใกล้หกสิบ ท่าทางแข็งแรงออกมาต้อนรับ พาเราไปที่บ้านหลังที่สองจากขวา เสียงอะไรเคาะกับพื้นเป็นระยะๆ ดังมาหลังบานประตูที่ปิดอยู่

“ออกไปไหนหน่อยไม่ได้เลย ต้องเรียกตลอด”

นางลีมะ สัพตู หญิงวัยใกล้หกสิบ บ่นถึงคู่ชีวิตที่รออยู่ในบ้าน หลังจากเปิดประตู ฉากชีวิตของคนไม่มีสถานะทางทะเบียนคนหนึ่งที่กำลังจะเริ่มต้นชีวิตที่เลข “0” ก็ปรากฎตรงหน้า 

ความทรงจำอันเลือนลาง ไม่ว่าจะเป็นเพราะสุขภาพ  ความไม่แน่ไม่นอนของอายุ และความไม่รู้ของนายสัพตู ขุนภักดี (ตามใบตอบรับการสำรวจเพื่อจัดทำทะเบียนสำหรับบุคคลไม่มีฐานะทางทะเบียน แบบ 89/1 เมื่อวันที่ 4 มกราคม 2549) หรือนายสัมโต คนภักดี (ตามบัตรสำมะโนประชากรอิสลามพลัดถิ่น หมู่ 3 ตำบลปากน้ำ[1] ) นอกจากเอกสารนี้แล้ว ไม่ปรากฏเอกสารใดๆ ที่แสดง ”ตัวตน” ทางกฎหมายใดๆ ของนายสัพตูอีก  นายสัพตูป่วยเป็นอัมพาตก่อนที่จะได้ไปถ่าย “บัตรบุคคลผู้ไม่มีสถานะทางทะเบียน” พร้อมครอบครัว คือนางลีมะ และลูกสาวอีกสองคน จึงมีเพียงใบตอบรับการสำรวจเพื่อจัดทำทะเบียนสำหรับบุคคลไม่มีฐานะทางทะเบียนเท่านั้น แต่นางลีมะมีบัตรประจำตัวผู้ไม่มีสถานะทางทะเบียนแล้ว เพราะสามารถเดินทางไปทำบัตรที่อำเภอได้

นายสัพตู เกิดเมื่อใดไม่ทราบ แต่จากการประมาณอายุของตนเองและภรรยา เชื่อว่าน่าจะมีอายุ 62 ปี (เกิด พ.ศ. 2491) จำได้ว่าตนเองเกิดที่ ”ฝั่งโน้น” โดยมีหมอตำแยเป็นผู้ทำคลอด ไม่สามารถหาพยานการเกิดได้  ทราบเต่ว่าเกิดที่ไสแดง อยู่ที่แม่ปูเต ปกเปี้ยน โดยไม่มีเอกสารใดๆ ติดตัวเลยทางเกาะสอง กับนางลีมะ ภรรยา เมื่อประมาณ 10 กว่าปีมาแล้ว เพราะตั้งใจจะเข้ามาปักหลักในประเทศไทยเพื่อหนีการคุกคามจากทหารพม่า ปัจจุบันอาศัยอยู่ที่ 233 หมู่ 3  ต. ปากน้ำ อ. เมืองระนอง จ. ระนอง[2]  ยังไม่มีเลขรหัสประจำบ้าน และทะเบียนบ้าน ทั้งครอบครัวนับถือศาสนาอิสลาม นางลีมะอธิบายว่าเดิมก็เป็นพุทธแต่มารับอิสลามภายหลัง

ปัจจุบันนางลีมะประกอบอาชีพรับจ้างเพียงคนเดียว ลูกสาวทั้งสองเรียนหนังสืออยู่ ทั้งนายสัพตูฟังและพูดภาษาไทยได้ แต่ยังอ่านและเขียนไม่ได้คล่อง สามารถเขียนอ่านพูดภาษายาวีได้บ้าง ทั้งคู่ไม่ได้เรียนหนังสือ แต่หวังจะให้ลูกเรียนสูงๆ เท่าที่จะทำได้ นายสัพตูไม่มีพี่น้องร่วมบิดา-มารดา  จำข้อมูลบิดามารดาและบรรพบุรุษได้เลือนลางมาก จำได้ว่าบิดาชื่อนายเน็น ขุนภักดี ไม่มีบัตรประจำตัวประชาชน เสียชีวิตมากว่า 30 ปีแล้ว มารดาเสียชีวิตตั้งแต่นายสัพตูยังเด็กๆ จำความไม่ได้ บิดามารดาไม่มีเอกสารใดๆ และไม่ได้ตามเข้ามาในประเทศไทยด้วย เมื่อถามถึงบิดาแววตานั้นมีน้ำตารื้นมาทันที ราวกับจะจำได้ถึงความสูญเสีย แม้จะไม่สามารถเล่าหลักฐานที่เป็นประโยชน์กับเรื่องสถานะบุคคลของตนเองได้อีก 

นายสัพตูป่วยเป็นโรคอัมพาตครึ่งซีก เมื่อประมาณเดือนกันยายน 2550 มีอาการปวดศีรษะ ชักเป็นครั้งคราว จนครั้งสุดท้ายมีอาการชักและชาซีกซ้าย เพื่อนบ้านเละภรรยาจึงต้องหอบหิ้วไปโรงพยาบาล โดยเครือข่ายการแก้ปัญหาคืนสัญชาติคนไทย จังหวัดระนอง ชุมพร ประจวบคีรีขันธ์  ที่เคยใช้บริการลิเกป่าของนายสัพตู และให้การช่วยเหลือเรื่องการขึ้นทะเบียนสถานะบุคคล นำส่งโรงพยาบาลระนองทันที แต่ก็ไม่ทันเสียแล้ว หลังจากได้รับการรักษา หมดค่ารักษาไปเพียง 2,000 บาท เพราะได้แต่รักษาตามอาการ แต่ไม่สามารถยื้อกับอาการอัมพาตได้ โดยเครือข่ายการแก้ปัญหาคืนสัญชาติคนไทยฯ เป็นผู้ออกค่าใช้จ่ายให้ นายสัพตูก็มานั่งๆ นอนๆอยู่กับบ้าน 

แพทย์ผู้รักษาเมื่อเห็นว่ามีฐานะยากจนจึงมาเยี่ยมบ้าน 2-3 เดือนครั้ง พร้อมข้าวสาร อาหารแห้ง และ ส่งต่อให้นายสัพตูให้สถานีอนามัยตำบลหินช้าง เป็นผู้ดูแลวัดความดันและจ่ายยาลดความดันโลหิตสูง มีพยาบาลมาเยี่ยมบ้านเพื่อวัดความดัน เนื่องจากนายสัพตูเดินทางไปไหนมาไหนไม่ได้ ต้องอาศัยการนั่งแล้วคืบตัวไปกับพื้น  โดยนายสัพตูไม่ต้องเสียค่าใช้จ่ายค่ายาและค่าตรวจวัดความดันประมาณเดือนละครั้ง เมื่อพูดถึงตรงนี้ นายลีมะมีสีหน้าปลื้มใจกับ “หมอใหญ่” ที่นำข้าวสารอาหารแห้งมาให้ครอบครัวของนางอย่างมาก

ครอบครัวของนายสัพตูไม่มีเงินเพียงพอจะทำบัตรประกันสุขภาพ 1300 บาท[3]ที่โรงพยาบาลระนอง เพราะไม่มีเงิน สองสามีภรรยาทำงานรับจ้างส่งลูกสองคนเรียนหนังสือ นางลีมะซึ่งพูดภาษาไทยได้คล่องกว่าสามีบอกว่า ทุกวันนี้จะหาเงินค่าขนมให้ลูกไปโรงเรียนก็ลำบาก ลูกได้แต่มองดูเพื่อนๆ กินขนมด้วยความน้อยเนื้อต่ำใจในโชคชะตา จะให้เอาเงินที่ไหนไปซื้อบัตร ในเมื่อทำงานรับจ้าง ได้เงินมาก็ต้องเอามาซื้อข้าวปลาอาหารให้ครอบครัว ส่วน “ลูกบ่าว” บุตรชายคนโตที่พ่อแม่หวังจะพึ่งก็เสียชีวิตไปแล้ว ขณะทำงานที่สะพานปลา 

          แม้นายสัพตูจะไม่มีบัตรแสดงความมีตัวตน เพราะมาเป็นอัมพาตไปเสียก่อน แต่ชีวิตก็ได้เริ่มปรากฏการยอมรับในทะเบียนราษฎรของรัฐไทย หากนายสัพตูจะสามารถไปทำบัตรที่อำเภอได้ ก็จะมีบัตรเลขประจำตัว ที่ขึ้นต้นเลข 13 หลักด้วยเลข “0”  แสดงว่าแม้นายสัพตูจะไม่ได้เป็นคนสัญชาติไทย แต่รัฐไทยก็ยอมรับในความไร้รัฐ แม้ข้อมูลด้านความเกาะเกี่ยวกับรัฐไทยของนายสัพตูที่เล่าให้ฉันฟัง จะเลือนลางและน่าหนักใจ เพราะยากที่จะพิสูจน์ว่านายสัพตูมีความเกี่ยวข้องกับบิดา มารดา หรือบรรพบุรุษไทย เพียงแต่ฟังได้ว่านายสัพตูเกิดเมื่อใด และเคยเป็นดินแดนที่เคยเป็นของไทยมาก่อนเท่านั้น

บนเส้นทางของความไร้เอกสารพิสูจน์ตน และไร้วี่แววว่าจะสามารถติดต่อญาติอื่นๆ ให้มาพิสูจน์ความเกี่ยวข้องกับแผ่นดินไทย หรือหลักฐานบนกระดาษที่ระบุความสัมพันธ์กับแผ่นดินไทย  เมื่อมีปัญหาสุขภาพ คนเช่นนายสัพตูมักไม่ได้รับการตรวจรักษา คัดกรองโรคแต่เนิ่นๆ โรคความดันโลหิตสูงและโรคอื่นๆ ที่รอคอยแสดงอาการ จึงส่งผลร้ายแรงจนยากจะเยียวยา

แม้วันนี้นายสัพตูจะสามารถทำบัตรผู้ไม่มีสถานทางทะเบียนได้ แต่ร่างกายซีกซ้ายที่ขยับไม่ได้ก็สูญไป เหมือนไม่มีตัวตนไปครึ่งตัวเสียแล้ว  

                                   _____________________________________