KM (แนวปฏิบัติ) วันละคำ  : 553. KM จังหวัด : Mental Model

เพราะต้องไปแลกเปลี่ยนประสบการณ์ในการใช้ประโยชน์ KM กับข้าราชการระดับหัวหน้าส่วนราชการของจังหวัดอำนาจเจริญ ในวันพรุ่งนี้    จึงเกิดบันทึกนี้

สาระที่ผมเตรียมไว้และส่งให้ผู้จัดการสัมมนา ๒ – ๓ สัปดาห์ มาแล้ว ได้ลงไว้ในบันทึกก่อนหน้านี้  

เช้านี้วิ่งออกกำลังไปคิดถึง KM จังหวัดอำนาจเจริญไป    ว่าถ้าผมเป็นผู้ว่าราชการจังหวัดอำนาจเจริญผมจะเอา KM ไปใช้ทำอะไร    ใช้อย่างไร

สไตล์ผมคือศึกษาจากคนอื่นเป็นทุนเริ่มต้นฟรี    ว่าเขาเอาไปใช้อย่างไร    เขาคิดอย่างไรจึงใช้แบบนั้น

ผมมีความรู้ไม่มาก   ทราบอยู่จังหวัดเดียวคือ นครศรีธรรมราช ที่ท่านผู้ว่าวิชม ทองสงค์ เอา KM ไปใช้ทั้งจังหวัด    ออกแบบการใช้ KM แบบครอบคลุมพื้นที่ทั้งจังหวัดจริงๆ   ครอบคลุมหน่วยราชการทั้งจังหวัด    และเข้าไปหนุนให้เกิด KM ชาวบ้าน   ความสำเร็จและความท้าทายเป็นอย่างไรบ้างถามท่านผู้ว่าวิชม หรือถาม “ครูนงเมืองคอน” ก็ได้  

ผมมองว่า KM จังหวัดควรมีเป้าหมายเพื่อให้คนในจังหวัดมีความเป็นอยู่ที่ดี   หรืออยู่ดีมีสุข   สามารถเผชิญความท้าทาย ความลุ่มๆ ดอนๆ ที่เกิดขึ้นในสังคม/ประเทศ/โลก ได้โดยไม่เดือดร้อนเกินไป    และในขณะเดียวสามารถหยิบฉวยโอกาสเอามาสร้างความอยู่ดีกินดีของคนอำนาจเจริญ   เหล่าข้าราชการเมื่อมาทำงานในจังหวัดอำนาจเจริญก็จะมีโอกาสแสดงฝีมือ มีโอกาสเรียนรู้ มีโอกาสที่ชีวิตจะเจริญก้าวหน้าทั้งในตำแหน่งหน้าที่ราชการและในชีวิตส่วนตัว    ชีวิตครอบครัว   มั่นใจว่าลูกจะได้รับการศึกษาที่มีคุณภาพสูง และเติบโตเป็นคนดี   ไม่เสียคนเมื่อโตขึ้นเป็นวัยรุ่น   หากตนเองหรือคนในครอบครัวเจ็บป่วยก็มั่นใจว่าจะได้รับการดูแลรักษาอย่างดี   และยิ่งกว่านั้น มั่นใจว่าตนเองได้อยู่ในสภาพแวดล้อมที่เอื้อต่อการมีสุขภาพดี อายุยืนยาว

ที่เล่าความคิดมาในย่อหน้าที่แล้วนั้น   ผมหมายความว่า ข้าราชการในจังหวัดต้องมี mental model ว่าตนคือสมาชิกคนหนึ่งในจังหวัดนั้น   เป็นผู้มีผลประโยชน์ได้เสีย โดยตรงจากผลของการบริหารราชการของจังหวัด   ไม่ใช่คนที่มา “กินตำแหน่ง” ชั่วคราว    KM จังหวัดจึงจะมีพลัง   และจังหวัดจึงจะเจริญแบบมั่นคงที่เรียกว่า sustainable development

ถ้าจะให้ KM จังหวัดมีพลัง คนระดับผู้นำจะต้องร่วมกันคิด ว่าจะต้องปลูกฝัง mental model อะไรบ้างขึ้นในหมู่ข้าราชการ  ในหมู่ผู้นำชุมชน และในตัวชาวบ้านเอง

ผมมองว่าในสังคมของเรา มีการปลูกฝัง mental model ผิดๆ ไว้เยอะมาก    ที่เราจะต้องหาวิธีแก้    และปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ก็น่าจะถือได้ว่าเป็น mental model แบบหนึ่ง

Mental model อีกอย่างหนึ่ง  ข้าราชการอำนาจเจริญต้องบริหารหรือจัดการงานโดยไม่เน้นการใช้อำนาจนำ     ต้องตีความคำว่าอำนาจเสียใหม่    ว่าไม่ใช่เน้นอำนาจสั่งการ แต่เน้นอำนาจการเอื้ออำนาจ (empower)  

Mental model อีกอย่างหนึ่งคือ “ทำงานเพื่อใคร”    คำตอบควรเป็น “คำตอบผสม” คือมีหลายคำตอบ   ได้แก่ “ทำเพื่อกู”  “ทำเพื่อนาย”  “ทำเพื่อจังหวัด”  “ทำเพื่อความอยู่ดีมีสุขของคนในจังหวัด”   น้ำหนักที่ให้ของแต่ละคนจะไม่เหมือนกัน   ควรได้พิจารณาว่า KM จังหวัดจะเน้นสร้างน้ำหนักที่คำตอบไหน

Mental model อีกอย่างหนึ่ง คือมองทุกสิ่งเป็นการเรียนรู้    มองว่าจังหวัดอำนาจ เจริญจะเจริญอย่างมั่นคงต่อเนื่องได้ ประชาคมอำนาจเจริญต้องมีการเรียนรู้ ต้องมีทักษะในการเรียนรู้จากกิจการงานและจากชีวิตประจำวัน   และ KM คือเครื่องมือสร้างทักษะนั้น    ดังนั้นส่วนต่างๆ ของจังหวัดอำนาจเจริญต้องลงทุนสร้างกลไกในการสร้างทักษะนี้   และต้องมี “โครงสร้างพื้นฐาน” เพื่อให้มีการใช้และขับเคลื่อน KM ทั่วทุกหย่อมหญ้าของจังหวัดอำนาจเจริญ   ทางจังหวัดอำนาจเจริญต้องตีความคำว่า “ลงทุนสร้างโครงสร้างพื้นฐาน KM” เอาเอง  

โจทย์ในการออกแบบ KM จังหวัดคือ ต้องการใช้ KM สร้างผลลัพธ์อะไร   ใช้ mental model อะไรในการออกแบบ KM    และต้องการให้ KM สร้าง mental model อะไรขึ้นในประชาคม KM จังหวัด

วิจารณ์ พานิช

๒๔ ส.ค. ๕๑