“จังหวัดน่าน” เป็นจังหวัดหนึ่งที่มีการขับเคลื่อนการลดละเลิกการดื่มเหล้า(หมายถึงเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ทุกชนิด) มาอย่างต่อเนื่อง และเป็นรูปธรรม มาตั้งแต่ปี ๒๕๔๗ จนสามารถประกาศเป็นวาระของจังหวัดในการจัดแข่งเรือปลอดเหล้า และงานของดีและกาชาดจังหวัดปลอดเหล้า ได้สำเร็จมาตั้งแต่ปี ๒๕๕๐

          ในขณะที่ชุมชนก็มีการขับเคลื่อนวาระลดละเลิกเหล้าในระดับหมู่บ้าน ตำบล และอำเภอ เกิดมาตรการลดละเลิกเหล้าได้หลายงาน เช่น งานศพ, งานวัด, งานแข่งขันกีฬา เป็นต้น

          อย่างไรก็ตามแม้สถานการณ์ในภาพรวมการขับเคลื่อนการลดละเลิกดื่มสุราจะดำเนินการอย่างเป็นรูปธรรม แต่สถานการณ์การดื่มเหล้าก็ยังไม่ได้ลดลงไปเท่าที่ควรเป็น สำนักงานสาธารณสุขจังหวัดน่านร่วมกับเครือข่ายสมัชชาสุขภาพจังหวัดน่าน จึงได้จัดเวทีถอดบทเรียนชุมชนลดละเลิกเหล้าขึ้น โดยแบ่งเป็น ๓ โซน ได้แก่

          โซนเหนือ ประกอบด้วยอำเภอเฉลิมพระเกียรติ, ทุ่งช้าง, เชียงกลาง, สองแคว, ปัว, บ่อเกลือ

          โซนกลาง ประกอบด้วยอำเภอท่าวังผา, บ้านหลวง, แม่จริม, สันติสุข

          โซนใต้ ประกอบด้วยอำเภอเมือง, เวียงสา, นาน้อย, นาหมื่น, ภูเพียง

          โดยเชิญชวนทีมขับเคลื่อนการลดละเลิกการดื่มสุราในระดับอำเภอ ประกอบด้วยเจ้าหน้าที่สาธารณสุข, ปกครอง, ตำรวจ, ครู, กศน., ผู้นำชุมชน, อสม, ผู้สูงอายุ, สภาวัฒนธรรม และผู้ที่เกี่ยวข้อง อำเภอละ ๖-๑๐ คน เข้ามาร่วมเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู้ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อประเมินสถานการณ์การดื่มเหล้า, สรุปบทเรียนการทำงาน, แนวทางการขับเคลื่อนในพื้นที่ และข้อเสนอแนะต่อการขับเคลื่อนการลดละเลิกการดื่มเหล้า ใช้ระยะเวลา ๑ วัน

          สำหรับโซนเหนือได้ดำเนินการในวันเสาร์ที่ ๒๐ มิถุนายน ๒๕๕๒ ที่ผ่านมา ณ วัดหนองแดง ตำบลเปือ อำเภอเชียงกลาง (ดูบันทึกวัดหนองแดง ที่นี่) มีผู้เข้าร่วมเวทีราว ๖๐ คน

          กระบวนการเรียนรู้เริ่มด้วยการแนะนำทำความรู้จักคุ้นเคยกันและบอกถึงวัตถุประสงค์ของการเรียนรู้ หลังจากนั้นทีมวิทยากรกระบวนการได้ให้ข้อมูลสถานการณ์การป่วยและตายของคนเมืองน่านที่เกี่ยวเนื่องกับดื่มสุราและสูบบุหรี่ แล้วแบ่งกลุ่มให้แต่ละอำเภอได้สรุปบทเรียนการขับเคลื่อนการดื่มเหล้าในพื้นที่

          บทเรียนในการขับเคลื่อนการลดละเลิกการดื่มเหล้าในพื้นที่โซนเหนือ สรุปได้ดังนี้

     ๑. สถานการณ์การดื่มเหล้า

          การดื่มเหล้าพบได้ในทุกกลุ่มวัย ตั้งแต่กลุ่มเยาวชน, พ่อบ้าน, แม่บ้าน , สูงอายุ, กลุ่มสล่า(ช่างปลูกบ้าน),ข้าราชการ ไม่เว้นแม้แต่เจ้าหน้าที่สาธารณสุขบางส่วน โดยมีแนวโน้มเพิ่มขึ้นในกลุ่มเยาวชนทั้งในระบบการศึกษาและนอกระบบการศึกษา

          โอกาสในการดื่มนั้น ส่วนใหญ่จะเป็นการดื่มหลังเลิกงานการเกษตร, งานเลี้ยงต่างๆ, งานเลี้ยงผี/เลี้ยงเจ้าที่/พิธีกรรมต่างๆ

          พื้นที่ที่ใช้ในการดื่ม – นอกจากพื้นที่การเกษตรแล้ว ยังนิยมดื่มในพื้นที่สาธารณะ, บ้านที่พ่อแม่ไม่อยู่บ้านไปทำงานต่างถิ่น, หลังโรงเรียน, แหล่งท่องเที่ยว, และร้านจำหน่ายเหล้า

              นอกจากนี้เหล้ายังสามารถหาซื้อได้ง่ายในชุมชน โดยเฉพาะเหล้าเสรีหรือเหล้าพื้นบ้าน ขณะที่อำเภอชายแดนยังมีสามารถหาซื้อเหล้าจากชายแดนได้ง่ายและมีราคาถูก

          ๒. กระบวนการขับเคลื่อนการลดละเลิกการดื่มสุราในระดับพื้นที่ มีความแตกต่างหลากหลายกันไปตามแต่สภาพปัญหาและศักยภาพของแกนนำในพื้นที่ พอสรุปภาพรวมได้ดังนี้

•          มีการขับเคลื่อนผ่านเวทีประชาคม เพื่อแลกเปลี่ยนและให้ข้อมูลสถานการณ์ปัญหา ผลกระทบที่เกิดจากการดื่มเหล้า รวมทั้งได้กำหนดกำหนดแนวทางหรือมาตรการการลดละเลิกเหล้าร่วมกัน ซึ่งเวทีประชาคมมีทั้งในระดับหมู่บ้าน ตำบล และอำเภอ ทั้งนี้พบว่าในบางอำเภอที่นายอำเภอได้ให้ความสำคัญและประกาศเป็นนโยบายชัดเจนก็มีการแต่งตั้งคณะทำงานขับเคลื่อนในภาพรวมของอำเภอ แต่บางอำเภอก็เริ่มจากหมู่บ้านนำร่องแล้วขยายผลออกไป ทั้งนี้พบว่าผู้นำที่เป็นแบบอย่างที่ดีจะช่วยให้กระบวนการขับเคลื่อนได้เป็นรูปธรรม

•          กำหนดมาตรการ/กฎระเบียบในชุมชน เช่น

–         ห้ามดื่มในวันหรือประเพณีที่สำคัญ เช่น ในงานศพ, งานกีฬาของหมู่บ้าน/ตำบล, งานวัด, วันพระ, วันอสม., วันกำนัน/ผญบ., วันเด็ก เป็นต้น

–         ลดปัจจัยเอื้อที่สนับสนุนให้มีการดื่มเหล้า เช่น ไม่ให้เหล้าเป็นของขวัญ, ร้านค้าไม่ขายเหล้าวันพระ, ไม่ขายให้เด็ก, จำกัดเวลาดื่มไม่เกินเวลาที่กำหนด, บางชุมชนสามารถขอความร่วมกับร้านค้างดขายเหล้าและบุหรี่ในชุมชนได้

–         ห้ามดื่มในสถานที่ราชการ และวัด

–         ห้ามการรถเร่ แผงลอย เข้ามาขายในชุมชน

–         มีมาตรการเสริมเป็นการสร้างแรงจูงใจให้ลดการดื่มเหล้า เช่น หักเงินฌาปนกิจเจ้าภาพงานศพที่เลี้ยงเหล้า, ให้ของขวัญรางวัลแก่ผู้ที่เลิกดื่มเหล้าได้สำเร็จ, การให้ประกาศเกียรติคุณยกย่อง, ให้ของที่ระลึกแก่ผู้เลิกเหล้าหรือแกนนำขับเคลื่อนการลดเหล้า เป็นต้น

•          สร้างบุคคล/ครอบครัว/วัด/ชุมชนต้นแบบ ที่เป็นตัวอย่างให้แก่คนในชุมชน โดยมีการทำป้ายติดหน้าบ้านครอบครัวที่ปลอดการดื่มเหล้า

•          รณรงค์ให้ความรู้เรื่องพิษภัยและผลกระทบจากการดื่มเหล้า ผ่านช่องทางต่างๆ เช่น เวทีประชาคม, การประชุมประจำเดือน, หอกระจายข่าว เป็นต้น

•          รณรงค์งดเหล้าเข้าพรรษา และให้เกียรติบัตรแก่ผู้ที่ทำได้สำเร็จ

•          จัดเสวนากลุ่มผู้ผลิต/ผู้จำหน่าย เพื่อหาแนวทางร่วมกันในการแก้ไขปัญหาผลกระทบที่เกิดจากการดื่มเหล้า สูบบุหรี่ และให้ป้ายร้านค้าไม่จำหน่ายบุหรี่/เหล้า ให้แก่ร้านค้าไม่จำหน่ายบุหรี่/เหล้า

•          บางพื้นที่ได้มีการชักจูงให้ผู้ติดเหล้าเข้ามารับการบำบัดผู้ติดเหล้าในรพ. หลังจากการบำบัดได้ให้ชุมชนเข้าไปดูแลฟื้นฟูต่อเนื่อง

•          บางพื้นที่จัดประกวดบุคคลตัวอย่าง ครอบครัวตัวอย่าง แล้วให้รางวัล

•          หลายพื้นที่สามารถจัดงบประมาณต่างๆ ทั้งภายในและภายนอกมาดำเนินการขับเคลื่อน เช่น กองทุนสวัสดิการในชุมชน, กองทุนสปสช., อปท., สสส. เป็นต้น

          ๓. พื้นที่ต้นแบบ

          สำหรับพื้นที่ต้นแบบที่สามารถเป็นตัวอย่างให้สำหรับพื้นที่อื่นๆ ได้เข้าไปเรียนรู้ได้ในแต่ละอำเภอ มีดังนี้

•          บ้านเจดีย์ ต.เชียงกลาง อ.เชียงกลาง

•          บ้านซาววา อ.เชียงกลาง

•          ตำบลพญาแก้ว อ.เชียงกลาง (ทั้งตำบล)

•          อ.ปัว ทุกหมู่บ้าน

•          บ้านวังไผ่ อ.สองแคว

•          บ้านปางปุก ต.นาไร่หลวง อ.สองแคว

•          บ้านสองแคว ต.นาไร่หลวง อ.สองแคว

•          บ้านงอบเหนือ ต.งอบ อ.ทุ่งช้าง

•          บ้านสลี ต.ทุ่งช้าง อ.ทุ่งช้าง

•          บ้านนาขาม อ.บ่อเกลือ

•          บ้านห่างทางหลวง อ.บ่อเกลือ

•          บ้านบ่อหยวก อ.บ่อเกลือ

•          บ้านสะปัน ต.ดงพญา อ.บ่อเกลือ

          ๔. การขับเคลื่อนต่อไป

          ในแต่ละพื้นที่ได้มีแนวทางในการขับเคลื่อนการลดละเลิกการดื่มสุราในพื้นที่ต่อไป ดังนี้

•          จัดเวทีระดับพื้นที่ เพื่อกำหนดแนวทางการขับเคลื่อนร่วมกัน

•           ขยายพื้นที่รูปธรรมจากเดิมให้มากขึ้น

•           หาวิธีการลดการผลิต เช่น จัดเวทีเสวนากลุ่มผู้ผลิต/ร้านจำหน่าย

•           จัดทีมออกตรวจตราให้คำแนะนำ

•           ติดตามกำกับการดำเนินงานตามมาตรการที่กำหนดขึ้น

•           สรุปผลแบบบูรณาการร่วมกัน

          ๕. ข้อเสนอแนะต่อหน่วยงานที่เกี่ยวข้องในการขับเคลื่อนการลดละเลิกการดื่มเหล้า มีดังนี้

•          แต่งตั้งคณะทำงานระดับอำเภอ และมีเจ้าภาพชัดเจน

•           บูรณาการแผนงานทำงานร่วมกัน

•           หน่วยงาน/อปท.ให้การสนับสนุนงบประมาณต่อเนื่อง

•           การดำเนินการตามกฎหมายอย่างจริงจัง

•           การมาตรการทางสังคมในระดับอำเภอครอบคลุมทุกพื้นที่

•           รณรงค์ต่อเนื่องตลอดปี

•           สนับสนุนบุคคล/ครอบครัว/ชุมชนต้นแบบ

•           ติดตามประเมินผลอย่างจริงจัง

•           ยกเลิกกฎหมายผลิตเหล้าเสรี

          กระบวนการแลกเปลี่ยนเรียนรู้เป็นไปอย่างสนุกสนานได้ความรู้ ได้แบ่งปันประสบการณ์ แต่ละทีมเกิดแรงบันดาลใจที่จะกลับไปขับเคลื่อนงานในระดับพื้นที่ต่อ ในขณะที่ทีมจังหวัดก็ยังต้องเดินหน้าจัดเวทีอีกสองโซนที่เหลือ และวางแผนการดำเนินการต่อไปดังนี้

•          สรุปเป็นข้อมูลภาพรวมของจังหวัดและนำไปเสนอให้คณะกรรมการควบคุมเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ระดับจังหวัด ที่มีผู้ว่าราชการจังหวัดเป็นประธานคณะกรรมการ

•          จัดเวทีถอดบทเรียนชุมชนต้นแบบ

•          จัดเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู้ระดับจังหวัด นำพื้นที่ต้นแบบไปนำเสนอเป็นตัวอย่างให้พื้นที่อื่นๆ ได้เรียนรู้

•          จัดกิจกรรมรณรงค์งดเหล้าเข้าพรรษา

•          จัดทำฐานข้อมูลหมู่บ้าน/ชุมชนลดละเลิกเหล้า

•          จัดทำเอกสารชุดความรู้เรื่องการขับเคลื่อนชุมชนลดละเลิกเหล้า เพื่อเผยแพร่

•          ผลักดันประเด็นการขับเคลื่อนเป็นวาระจังหวัด

          ก็หวังว่าหลังจากนี้กระบวนการขับเคลื่อนการลดละเลิกการดื่มเหล้าในระดับพื้นที่และจังหวัดจะมีความเข้มข้นมาก สามารถลดทุกข์และลดโรคให้คนเมืองน่านได้

..............................................

ขอบคุณแกนนำการขับเคลื่อนการลดละเลิกการดื่มเหล้าในพื้นที่โซนเหนือทุกท่าน

บทเรียนดีดี เรื่องราวดีดีจากพื้นที่

ทีมวิทยากรกระบวนการและทีมสนับสนุนสสจ.น่าน

ขอบคุณเจ้าอาวาสวัดหนองแดงที่เอื้อเฟื้อสถานที่จัดเวที

ขอบคุณทีมสุขภาพอำเภอเชียงกลางที่ช่วยประสานงานและอำนวยความสะดวก

วันที่ ๒๓ มิถุนายน ๒๕๕๒