เดือนห้าสงกรานต์สำหรับชาวปักษ์ใต้ เรียกกันว่า วันว่าง หรือ เดือนว่าง (เล่าไว้แล้ว คลิกที่นี้ ) สมัยก่อนนิยมอาบน้ำญาติผู้ใหญ่ระดับปู่ ย่า ตา ยาย หรือทวด... แต่ปัจจุบันการอาบน้ำคนแก่ทำนองนี้ ค่อยๆ น้อยลง โดยอ้างว่าพิธีกรรมยุ่งยาก พระ-เณรก็ไม่ค่อยจะว่าง ลูกหลานก็ใคร่จะรีบกลับ... จึงคงเหลือเพียงรดน้ำใส่มือผู้เฒ่าผู้แก่เท่านั้นเป็นส่วนมาก

พิธีอาบน้ำคนแก่ นิยมทำในเดือนห้าเดือนว่าง ซึ่งจะตรงกับวันสงกรานต์หรือวันว่างหรือไม่ก็ได้ โดยมากมักจะกำหนดตามความเหมาะสมของบรรดาลูกหลานและพระ-เณรที่นิมนต์มา โดยพิธีกรรมมักนิยมจัดตอนบ่ายถึงเย็น ไม่นิยมทำตอนเช้าหรือตอนกลางคืน...สถานที่จัดอาบน้ำคนแก่ มักจะเป็นบ้านที่คนแก่อาศัยอยู่ หรือไม่ก็อาจเป็นลานบ้าน หรือศาลากลางบ้านก็มี...

เริ่มต้นพิธีกรรม โดยคนแก่และลูกหลานเหลนโหลน รวมตัวกันหน้าแท่นปะรำพิธี ซึ่งมีพระสงฆ์ประจำอยู่บนอาสนะพร้อมแล้ว... หลังจากมีการบูชาพระรับศีลเรียบร้อยแล้ว พระสงฆ์ก็เิริ่มทำน้ำมนต์เพื่อจะได้เอาน้ำมนต์นี้ไปผสมกับน้ำในโอ่งซึ่งจัดเตรียมไว้แล้วในสถานที่จะอาบน้ำคนแก่ (สมัยก่อนอาจใกล้ๆ บ่อน้ำ หรือสระน้ำ ปัจจุบันอาจหน้าห้องน้ำ หรือข้างก๊อกน้ำ ตามสมควร)

หลังจากทำน้ำมนต์เสร็จแล้ว ลูกหลานเหลนโหลนก็จะทำพิธีขอขมาลาโทษคนแก่ ซึ่งอาจจะขอขมาฯ ที่ปะรำพิธีหน้าพระสงฆ์เลยก็ได้... หรือหากลูกหลานเยอะเกินไป ไม่สามารถเข้ามาร่วมที่หน้าพระสงฆ์ในปะรำพิธีได้ ก็อาจยกขบวนไปขอขมาฯ ที่ลานอาบน้ำคนแก่ก็ได้

หลังจากขอขมาฯ แล้ว (หรือค่อยไปขอขมาฯ ) ก็เชิญคนแก่ โดยให้ท่านเดินไปเอง พยุงท่านไป หรืออุ้มไปก็ได้ ไปยังสถานที่จะอาบน้ำให้ท่าน เมื่อไปถึงแล้วก็ให้ท่านผลัดผ้าเป็นผ้าอาบน้ำตามสมควรแก่เพศ... หลังจากท่านนั่งเรียบร้อยแล้ว ลูกหลานเหลนแล้วก็ช่วยๆ กันรดน้ำใส่มือท่าน ตักน้ำราดตัวท่าน ฟอกสะบู่ ถูเนื้อตัวของท่านตามสมควร...

หลังจากช่วยกันรดน้ำ อาบน้ำท่านจนสำเร็จเสร็จเรียบร้อยแล้ว ก็นำท่านมาผลัดเปลี่ยนเสื้อผ้า เป็นผ้าใหม่ หวีผม ปะแป้ง ตลอดถึงพรมน้ำหอมให้ท่านด้วย ตามสมควร (ลูกหลานจะต้องเตรียมไว้ก่อน) แล้วก็นำท่านไปยังแท่นปะรำพิธีต่อหน้าพระสงฆ์.... ลำดับการอาบน้ำก็เสร็จเพียงแค่นี้ ต่อไปก็จะเป็นการจำเริญอายุและบังสุกุลเป็น...

............

คำว่า จำเริญอายุ หรือ จำเหริญอายุ ภาษาสมัยใหม่เรียกว่า เจริญอายุ... พิธีกรรมเริ่มต้นด้วยการนำด้ายสายสิญจน์ที่ต่อจากพระสงฆ์มาพักไว้ที่คนแก่ ซึ่งนั่งพับเพียบอยู่หน้าพระสงฆ์... ถ้าท่านไม่สะดวกในการนั่งพับเพียบ ลูกหลานก็อาจจัดเก้าอี้ให้ท่านนั่งแทนก็ได้ตามความเหมาะสม...

บทจำเริญอายุนี้ เริ่มต้นด้วยนโม... พุทธังชีวิตัง.. ปฐมัง ทานบารมี... และอื่นๆ ตามสมควร... แต่ที่ขาดไม่ได้ก็คือ บทโพชฌงคปริต ซึ่งจัดเป็นธรรมโอสถตามคำสอนทางพระพุทธศาสนา... การเจริญพระพุทธมนต์ว่าด้วยการจำเริญอายุทำนองนี้ มากหรือน้อยขึ้นอยู่กับดุลยพินิจของพระสงฆ์ผู้เป็นประธานในที่นั้น... หลังจากนั้นก็จะพิจารณาบังสุกุลเป็น

บทบังสุกุลเป็น ก็คล้ายๆ กับบทบังสุกุลตายที่ว่า อะนิจจา วะตะ สังขารา... ซึ่งเราได้ยินทุกครั้งเวลาพระสวดศพนั่นเอง.... เพียงแต่ว่า บังสุกุลเป็นนี้ใช้กับคนเป็น ส่วนบทบังสุกุลตาย ใช้กับคนตาย...

• บทบังสุกุลเป็น...

• อะจิรัง วะตะยัง กาโย             ปะฐะวิง อะธิเสสสะติ
• ิฉุฑโ๋ฑ อะเปตะวิญญาโณ        นิรัตถังวะ กะลิงคะลัง
  

• กายนี้ จักนอนทับ ซึ่งแผ่นดิน ไม่นานหนอ
• มีวิญญาณไปปราศแล้ว ถูกเขาทิ้งไว้ ไร้ประโยชน์ ดุจดังท่อนไม้

เมื่อพระสงฆ์พิจารณาบังสุกุลเป็นเรียบร้อยแล้ว ก็จะทำพิธีถวายปัจจัยไทยธรรม พระสงฆ์อนุโมทนาทาน ก็เป็นอันเสร็จพิธี...

...........

อนึ่ง เฉพาะงานจำเริญอายุแล้วบังสุกุลเป็นทำนองนี้... บทอนุโมทนาวิเสส พระสงฆ์มักจะใช้ บทภุตตา โภคา... เพิ่มขึ้นอีกบทเป็นส่วนมาก ซึ่งผู้เขียนคิดว่า มีนัยสำคัญบางอย่าง จึงถือโอกาสนำมาเล่าไว้ด้วย...

อาทิยะสุตตะคาถาแปล

• ภุตตา โภคา ภะฏา ภัจจา      วิติณณา อาปะทาสุ เม
• โภคะทั้งหลายเราได้บริโภคแล้ว บุคคลทั้งหลายที่ควรเลี้ยง
• เราได้เลี้ยงแล้ว อันตรายทั้งหลาย เราได้ข้ามพ้นไปแล้ว

• อุทธัคคา ทักขิณา ทินนา      อะโถ ปัญจะ พะลี กะตา
• ทักษิณาที่เจริญผล เราได้ให้แล้ว อนึ่ง พลีห้าเราได้ทำแล้ว

• อุปัฏฐิตา สีละวันโต              สัญญะตา พรัหมะจาริโน
• ท่านผู้มีศิลสำรวมแล้วประพฤติพรหมจรรย์ เราได้บำรุงแล้ว

• ยะทัตถัง โภคะมิจเฉยยะ      ปัณฑิโต ฆะระมาวะสัง
• บัณฑิตผู้ครองเรือน ปรารถนาโภคะเพื่อประโยชน์อันใด

• โส เม อัตโถ อะนุปปัตโต       กะตัง อะนะนุตาปิยัง
• ประโยชน์นั้นเราได้บรรลุแล้ว กรรมไม่เป็นที่ตั้งแห่ง
• ความเดือดร้อนภายหลัง เราได้ทำแล้ว

• เอตัง อะนุสสะรัง มัจโจ          อะริยะธัมเม ฐิโต นะโร
• นรชนผู้จะต้องตาย เมื่อตามระลึกถึงคุณข้อนี้อยู่
  
• ย่อมเป็นผู้ตั้งอยู่ในอริยธรรม

• อิเธวะ นัง ปะสังสันติ             เปจจะ สัคเค ปะโมทะตีติ
• เทวดาแลมนุษย์ทั้งหลายย่อมสรรเสริญนรชนนั้น ในโลกนี้
• นรชนนั้น ละโลกนี้ไปแล้ว ย่อมบันเทิงในสวรรค์ดังนี้.

ซึ่งผู้เขียนมีความเห็นว่า บทภุตตาโภคา... ที่โบราณาจารย์วางธรรมเนียมให้สวดในงานจำเริญอายุเป็นกรณีพิเศษ ท่านคงต้องการจะบอกให้คนแก่เกิดความภูมิใจในความเป็นคนที่ได้เกิดมา และเพื่อเป็นการสอนลูกหลานไปด้วยว่า ควรจะดำเนินชีวิตทำนองนี้... แต่บังเอิญพระสวดเป็นภาษาบาลี คนแก่และลูกหลานจึงไม่เข้าใจ (แม้พระส่วนใหญ่ก็ไม่เข้าใจเหมือนกัน...)

 ...ในโอกาสเดือนห้าเดือนว่างปีนี้ ผู้เขียนจึงอัญเชิญมาไว้เป็นข้อคิด...