หนานเกียรติ
เกียรติศักดิ์ หนานเกียรติ ม่วงมิตร

อ่อบื๊อซอโข่ ตอนที่ ๒


“ตะกะโป่” เป็นอาหารทั่วไปของชาวปกาเกอะญอ การปรุงประกอบอาหารเป็นไปตามสะดวกของแต่ละบ้าน ไม่เคร่งครัดทั้งวิธีทำและวัตถุดิบที่ใช้ แต่ถ้าหากเป็นตะกะโป่ที่ต้องใช้ในพิธีอ่อบื๊อซอโข่ ต้องกระทำอย่างพิธีพิถันเป็นขั้นเป็นตอน วัตถุดิบที่ใช้ในการปรุงอาหารนี้ มีส่วนประกอบสำคัญที่ขาดไม่ได้หลายอย่าง เช่น อ้นหรือตุ่น หอย และนกคุ้ม ของที่หามาได้จะถูกเตรียมไว้ประกอบอาหารในวันทำพิธี

๔...

      ฟ้าไม่ทันสาง เสียงไก่โห่ก็ดังก้องไปทั่วหุบเขา ทางโน้นที ทางนี้ที บางคราวก็ประสานเป็นเสียงเดียว ปลุกให้ผมตื่นจากการหลับใหล แต่ก็ยังไม่ทำให้ผมลุกออกจากถุงนอน ผมนอนต่อจนฟ้าสางค่อยลุกออกมาก่อฟืนผิงไฟไล่หนาว...

      พวกเราล้วนเป็นคอกาแฟ แม้จะไม่เรื่องมากเกี่ยวกับอาหารการกิน แต่กาแฟเป็นสิ่งที่ขาดไม่ได้ ไปไหนต้องเอาติดไปด้วยเสมอ เช้านั้นหญิงสาวของผมชงกาแฟใส่แก้วไม้ไผ่มาให้

      กลิ่นหอมกรุ่นของกาแฟผสมกับกลิ่นแก้วไม้ไผ่สดกลางบ้านป่าทำให้นึกถึง กาแฟกาลาโต้ ไม่ได้ จิบกาแฟไปก็นั่งขำอยู่ในใจ

      กาแฟกาลาโต้ มิใช่กาแฟสดแพงระยับแบบเอสเปรสโซ่ คาปูชิโน ลาเต้หรือมอคคา ในสตาร์บัคหรือแบล็คแคนยอนหรอกครับ มันคือกาแฟธรรมดา ๆ นี่เองเพียงแต่มันกาลาโต้ กำลังต้ม ครับ

      หลังอาหารมื้อเช้าที่ผมลงมือทำเอง เราพากันเดินไปที่ลำธารหน้าหมู่บ้าน สายวันนี้ชาวบ้านกลุ่มหนึ่งรวมตัวกันไปเผาข้าวหลามที่นั่น

      ข้าวเหนียวที่ถูกแช่ตั้งแต่เมื่อคืน กะทิสดคั้นจากมะพร้าวที่ปลูกกันเองในหมู่บ้าน และกระบอกไม้ไผ่ถูกลำเลียงไปข้างลำธารฝั่งกระโน้น

      ชาวบ้านนับร้อย ทั้งหญิงชาย เด็กหนุ่ม หญิงสาว ผู้ใหญ่ คนเฒ่าคนแก่ นั่งล้อมวงกะละมังข้าวเหนียวผสมกะทิอยู่ข้างลำธารหลายวง ตั้งหน้าตั้งตาบรรจงกรอกข้าวเหนียวด้วยมือลงกระบอกไม้ไผ่ หลังจากถ่ายรูปแบบเมามันจนหนำใจแล้ว ผมก็เบียดตัวเองเข้าไปล้อมวงกรอกข้าวเหนียวร่วมด้วย

      กระบอกไม้ไผ่ที่มีข้าวเหนียวอยู่ภายใน ถูกลำเลียงไปกรอกน้ำที่ลำธาร ผมเองได้ลองกรอกน้ำนี้ด้วย กระบอกที่กรอกน้ำจนเต็มแล้วจะถูกปิดปากกระบอกด้วยใบกล้วย และใบไม้ชนิดหนึ่งที่ขึ้นอยู่ทั่วไปข้างลำธารนั่นเอง จากนั้นจะถูกลำเลียงต่อไปทางทิศเหนือราว ๑๐๐ เมตร

      เหนือลำธารขึ้นไปราว ๑๐๐ เมตร พื้นที่ปกคลุมด้วยแมกไม้ทึบจนแดดส่งลงมาไม่ถึงพื้น ควันจากกองไฟตลบอบอวนไปทั่วบริเวณ กองไฟหลายกองก่อขึ้นเป็นแนวยาว มีไม้สดสองท่อนวางขนานกัน อันหนึ่งอยู่ต่ำกว่าเล็กน้อย กระบอกไม้ไผ่บรรจุข้าวเหนียวที่ปิดปากกระบอกที่ลำเลียงมา ถูกนำไปวางบนท่อนไม้ มีคนเฒ่าคนแก่และเด็ก ๆ หลายคนคอยพลิกไปมาให้ไหม้ จนสุกได้ที่ก็เอาลง

      ข้าวหลามที่สุกแล้ว แม่บ้านชาวปกาเกอะญอ จะใช้มีดค่อย ๆ ถากลอกเอาผิวที่ไหม้ไฟออก แล้วบรรดาเด็ก ๆ และหนุ่มสาวช่วยกันลำเลียงไปไว้รวมกันที่บ้านพะตีจ่อวาเอ บางส่วนก็นำมาแจกจ่ายกินกันอย่างเอร็ดอร่อย

      ข้าวหลามรสชาดปกาเกอะญอนี้ แปลกไปจากข้าวหลามโดยทั่วไปที่มักหวานจัด มันจัด คนที่ไม่ชอบทั้งหวานและมันอย่างผมจึงถูกปากข้าวหลามปกาเกอะญออย่างบอกไม่ถูก ไม่หวานเนื่องจากไม่ใส่น้ำตาล ไม่มันมากเพราะใส่มะพร้าวเพียงเล็กน้อย อร่อยครับ อร่อยจริง ๆ

 

๕...

      ในขณะที่ชาวบ้านกลุ่มหนึ่งขะมักเขม้นกับการทำข้าวหลาม ชาวบ้านอีกกลุ่มหนึ่งก็แยกย้ายกันเข้าป่า บ้างก็ลุยห้วย เพื่อหาวัตถุดิบนำมาทำ ตะกะโป่ อาหารสำคัญสำหรับพิธีอ่อบื๊อซอโข่

      แท้ที่จริงแล้ว ตะกะโป่ เป็นอาหารทั่วไปของชาวปกาเกอะญอ การปรุงประกอบอาหารเป็นไปตามสะดวกของแต่ละบ้าน ไม่เคร่งครัดทั้งวิธีทำและวัตถุดิบที่ใช้ แต่ถ้าหากเป็นตะกะโป่ที่ต้องใช้ในพิธีอ่อบื๊อซอโข่ ต้องกระทำอย่างพิธีพิถันเป็นขั้นเป็นตอน วัตถุดิบที่ใช้ในการปรุงอาหารนี้ มีส่วนประกอบสำคัญที่ขาดไม่ได้หลายอย่าง เช่น อ้นหรือตุ่น หอย และนกคุ้ม ของที่หามาได้จะถูกเตรียมไว้ประกอบอาหารในวันทำพิธี

      อ่อบื๊อซอโข่ปีนี้ มีชายหนุ่มหลายคนที่เข้าป่า พวกเขารวมตัวกันเป็น ๓ กลุ่ม ๆ ละ ๓ คน แยกย้ายกันไปคนละทิศทางเพื่อหาสัตว์มาประกอบอาหาร สัตว์ที่ต้องหามาให้ได้คืออ้นหรือตุ่นและนกคุ้ม และหากได้สัตว์อื่นมาเช่น กระรอก เม่น ไก่ป่า หรือสัตว์อื่น ๆ ก็ถือว่าเป็นผลพลอยได้ สามารถนำมาปรุงใส่ตะกะโป่ได้เช่นกัน

      ส่วนอีกกลุ่มหนึ่ง โดยมากเป็นผู้หญิงก็จะลุยห้วย หาสัตว์น้ำจำพวกกุ้ง หอย ปู ปลา ซึ่งสัตว์เหล่านี้หาได้ไม่ยากนัก เพราะมีลำห้วยไหลผ่านหมู่บ้าน เดินออกไปไม่ไกลหาได้จนครบและเพียงพอ

      สัตว์ป่าที่หามาได้จะถูกนำมาย่างไว้ ส่วนสัตว์น้ำจะถูกขังไว้ เตรียมเอาไว้สำหรับการปรุงในช่วงเช้าตรู่ของวันประกอบพิธี

      พะตีจ่อวาเอ เล่าให้ผมฟังว่าบรรดาสัตว์ต่าง ๆ ที่ใส่รวมกันในตะกะโป่นั้นล้วนมีความหมาย เช่น การใส่อ้นหรือตุ่นเพราะเชื่อว่า อ้นหรือตุ่นเป็นสัตว์ที่ขยัน อดทน สามารถขุดรูได้เยอะ เป็นการเตือนสติว่าเกิดเป็นคนต้องขยันเหมือนอ้นเหมือนตุ่น

      สำหรับหอยนั้นเป็นสัตว์ที่เดินช้า เคลื่อนที่ไปมาช้า การนำหอยมาใส่เป็นส่วนประกอบในตะกะโป่ จะทำให้ข้าวที่ผลิตได้จะหมดช้า มีกินไปตลอดปีหรือข้ามปี

      ส่วนนกคุ้ม เชื่อกันว่าจะช่วยปกป้องคุ้มภัยร้ายต่าง ๆ ทั้งคุ้มครองไร่ การทำมาหากิน และชุมชนให้อยู่เย็นเป็นสุข

      พะตีเล่าต่อว่า สัตว์ต่าง ๆ ที่ใส่ในตะกะโป่จะเป็นว่ามีทั้งสัตว์บกและสัตว์น้ำ การแกงรวมกันหมายถึง การอยู่ร่วมกันของความหลากหลาย คนเราแตกต่างกัน แต่ต้องอยู่ร่วมกัน เหมือนสัตว์บกสัตว์น้ำที่อยู่รวมกันในหม้อตะกะโป่

 

๖...

      หลังจากช่วยชาวบ้านเผาข้าวหลามแล้ว เพื่อนชาวปกาเกอะญอผู้หนึ่งพาเราไปเที่ยวที่ศูนย์อพยพบ้านนุโพ อยู่ห่างจากหมู่บ้านไป ๑๐ กว่า ก.ม. เป็นที่พักพิงผู้อพยพภัยสงครามจากประเทศพม่า ชาวบ้านบอกว่าที่นี่มีผ้าแบบที่ปกาเกอะญอใส่ขายในราคาถูก เมื่อไปถึงหญิงสาวของผมตื่นตาตื่นใจกับผ้าเหล่านี้อย่างออกนอกหน้า ซื้อมาซะหลายผืน ทั้งที่รู้ว่าจะมีโอกาสได้ใช้หรือเปล่า แต่ผมเองเล็งไว้ในใจแล้วครับ ผ้าโสร่งสีแดงสดผืนนั้น เสร็จผมแน่

      บ่ายแก่ ๆ เรากลับถึงหมู่บ้าน เตรียมตัวอาบน้ำอาบท่า เพราะถ้ารอจนถึงเย็นอาจจะไม่ได้อาบ น้ำที่นี่เมื่อเย็นย่ำลงความเย็นของน้ำระดับเดียวกันกับน้ำที่ออกจากตู้เย็น ใครจะไปอาบไหวล่ะครับ

      เมื่อถึงลานกลางหมู่บ้านใกล้ที่พัก ก็ประหลาดใจไม่น้อย ลานที่เราเห็นเมื่อวานและเมื่อเช้า ยังเกะกะไปด้วยกองไม้ไผ่ และเศษไม้ บัดนี้เป็นลานสะอาดตา มีสิ่งปลูกสร้างหลายสิ่งหลายอย่างตั้งอยู่อย่างเป็นระเบียบเรียบร้อย

      ด้านตะวันออกของลานเป็นหลองข้าวจำลอง ขนาด ๓ x ๓ เมตร ยกพื้นสูงราว ๑ เมตร โครงสร้างทำจากไม้ไผ่ ปูพื้นด้วยไม้กระดาน มุงหลังคาด้วยผ้าใบผืนใหญ่ ด้านข้างล้อมด้วยไม่สานเป็นตะแกรงสูงราว ๕๐ ซ.ม. ทางขึ้นอยู่ตรงกลางด้านหน้า ทางทิศตะวันตก บนฉางมีภาชนะทำจากไม้ไผ่สำหรับใส่ข้าวเปลือกและของประกอบพิธีกรรม รูปทรงสี่เหลี่ยมกว้างราว ๑ เมตร สูงราว ๖๐ ซ.ม. ตั้งอยู่ใจกลางหลองข้าว ประดับประดาด้วยดอกหงอนไก่ ดอกดาวเรือง และพืชน้ำชนิดหนึ่งคล้ายต้นเฟิร์น

      ทางทิศเหนือเป็นเวที ยกพื้นสูงราว ๑ เมตร โครงทำจากไม้ไผ่ ปูพื้นด้วยไม้กระดาน ขนาด ๓ x ๕ เมตร บนเวทีด้านข้างติดตั้งลำโพงขยายเสียง หน้าเวทีมีเครื่องขยายเสียงและโทรทัศน์ตั้งอยู่ ด้านหลังติดป้ายผ้าสีเขียวเขียนข้อความภาษาปกาเกอะญอและภาษาไทยว่า พิธีกินข้าวใหม่ของชาวปกาเกอะญอ บนเวทีประดับประดาด้วยดอกหงอนไก่และดาวเรือง

      ด้านหน้าข้างซ้ายของเวที มีเครื่องเล่นพื้นบ้านของชาวปกาเกอะญอตั้งอยู่หลายอย่าง ทั้งหมดทำจากไม้ไผ่ เริ่มจากกะฮะหริ, เต๊าะดูคะ, ตะอึ๊คอ และชิปลูว่ะ

      กะฮะหริ มีโครงไม้ไผ่ ๒ ส่วน ส่วนแรกเป็นคาดดีด คล้ายสปริงบอร์ด ส่วนที่สองเป็นบาร์โหน มีไม้คานพาดกลาง ๔ แถว แต่ละแถวจะมีไม้ไผ่ปล้องสั้น ๆ สอดหุ้มเรียงกันอยู่ตลอดแนว ทำให้การเกาะยึดและทรงตัวลำบากยิ่งขึ้น ผู้เล่นจะต้องยืนอยู่ที่คานดีด ขย่มตัวแล้วกระโดดไปโหนคานที่อยู่ด้านหน้า การขย่มตัวบนคานดีดจะทำให้กระโดดได้สูงและไกลขึ้น เมื่อกระโดดไปเกาะคานได้แล้ว ผู้เล่นต้องปีนขึ้นไปบนคานที่อยู่สูงถัดไป แล้วไปเอาของรางวัลซึ่งเสียบไว้ปลายเสา

      เต๊าะดูคะ อุปกรณ์คล้าย ๆ กับคานแข่งขันชกมวยทะเล ทั้งเสาและคานทำจากไม้ไผ่ พื้นมีฟางปูไว้ การเล่นคล้ายมวยทะเล ต่างกันตรงที่มวยทะเลใช้นวมชกต่อยต่อสู้กัน แต่เต๊าะดูคู่ต่อสู้จะใช้หมอนฟาดกัน ฝ่ายใดใช้หมอนตีฝ่ายตรงข้ามจนตกจากคานจะถือว่าเป็นผู้ชนะ

      ตะอึ๊คอ ชาวบ้านเรียกเป็นภาษาไทยว่าบันไดลิง อุปกรณ์ประกอบด้วยเสาไม้ไผ่ ๒ ต้น อยู่ห่างกันราว ๓ เมตร มีเชือกผูกกับไม้ไผ่ทำเป็นบันไดขึงระหว่างเสาสองต้น ด้านหนึ่งจะสูงกว่าอีกด้านราว ๕๐ ซ.ม. ผู้เล่นจะขึ้นไปบนบันไดด้านต่ำ แล้วค่อย ๆ คืบคลานตัวเองไปบนบันได ไปสู่เสาอีกข้างหนึ่ง ซึ่งต้องคอยประคับประคองไม่ให้บันไดพลิกคว่ำ มิฉะนั้นจะพลิกตกลงไป

      ชิปลูว่ะ หรือการปีนเสาน้ำมัน ตัวเสาทำจากไม้ไผ่ลำโต ตลอดทั้งลำทาด้วยน้ำมันแล้วฝังปักกับพื้นดิน บนยอดเสามีของรางวัล ผู้เล่นจะต้องปีเสาน้ำมันต้นนี้เพื่อขึ้นไปเอารางวัลที่ปลายเสา

      ในช่วงที่ผมเดินผ่านเครื่องเล่นเหล่านี้ ได้ลองเล่นบางชิ้น เช่น กะฮะหริ พยายามจะกระโดดไปเกาะคาน กระโดดแตะคานได้แล้วแต่ก็จับไม่อยู่เพราะคานที่มีท่อนไม้ไผ่หุ้มอยู่ทำให้ลื่นเกาะไม่ติด ส่วน ตะอึ๊คอ ก็ลองเล่น ขึ้นไต่ได้ไม่ถึงครึ่งเมตรก็พลิกคว่ำหล่นลงมา

หมายเลขบันทึก: 291813เขียนเมื่อ 28 สิงหาคม 2009 10:41 น. ()แก้ไขเมื่อ 14 มิถุนายน 2012 10:43 น. ()สัญญาอนุญาต: ครีเอทีฟคอมมอนส์แบบ แสดงที่มา-ไม่ใช้เพื่อการค้า-อนุญาตแบบเดียวกันจำนวนที่อ่านจำนวนที่อ่าน:


ความเห็น (1)

เพชรบุรีก็มีกระเหรี่ยงเหมือนกัน..ผมเองก็สนใจเรื่องวิถีชนคนกระเหรี่ยงเหมือนกัน

กำลังเริ่มศึกษา..ขอบคุณ

พบปัญหาการใช้งานกรุณาแจ้ง LINE ID @gotoknow
ClassStart
ระบบจัดการการเรียนการสอนผ่านอินเทอร์เน็ต
ทั้งเว็บทั้งแอปใช้งานฟรี
ClassStart Books
โครงการหนังสือจากคลาสสตาร์ท