การนำเสนอในวันนี้ มีกลุ่มนำเสนอในที่ประชุมอยู่ 8 กลุ่ม ซึ่งวันนี้ คุณหมอสุรัตน์ และคุณพวงทอง ได้ร่วมด้วยช่วยกันสรุปรวบยอดเรื่องเล่า ประเด็นเด็ดๆ มาเล่าสู่ให้พวกเราได้ฟังตบท้ายค่ะ โดยคุณพี่พวงได้ส่งน้องสุรัตน์ขึ้นเวที โชว์คารมคมคาย สกัดประเด็นความรู้ให้เราฟัง ก็คือ

ใน 2 วันนี้ กิจกรรมที่สร้างขึ้น จะมีเป้าหมายเพื่อการสร้างความสัมพันธ์ และเติมเต็มความรู้ จะได้เป็นส่วนเสริม เพื่อให้การดูแลตนเองของเรา การมีชีวิตอยู่ แม้กระทั่งการที่จะไปช่วยดูแลชีวิตผู้อื่น ทำได้ดีมากขึ้น ความรู้จาก อ.อรพิชญา อ.พัชราวรรณ และการเรียนรู้กิจกรรมของชมรมผู้สูงอายุในจังหวัดต่างๆ หลายๆ ท่านอาจจะคุ้นเคยกับทำกิจกรรมชมรมผู้สูงอายุ ในจังหวัดของตัวเอง ตำบลของตัวเอง ครั้งนี้ก็จะเป็นเวทีที่เปิดกว้างสำหรับ ชมรมผู้สูงอายุจากหลายๆ พื้นที่ ได้มาเรียนรู้ร่วมกัน

ในการ ลปรร. ช่วงเวลาสั้นๆ ที่เราได้ทำกันไปนี้ เป็นเวลาที่คุ้มค่ามาก เพราะหลายๆ จังหวัดได้เรียนรู้พร้อมๆ กัน และจากคน 200 กว่าท่านนี่ เราเรียนรู้ได้มากมาย จากที่ได้ฟังสรุปมา ทั้งหมดที่มา 17 จังหวัด ... เราได้ทำกิจกรรมอะไรกันไปบ้าง มีสิ่งอะไรที่เป็นสิ่งดีดี ที่เราชอบ ที่เราภูมิใจ ซึ่ง ณ ที่นี้ก็อยากให้เน้นเรื่องกิจกรรมสุขภาพช่องปาก แต่หลายๆ ท่านที่ได้เล่ากิจกรรมโดยรวม ก็ทำให้เราได้เห็นภาพ ว่า โดยธรรมชาติแล้ว ชมรมผู้สูงอายุได้มีการทำกิจกรรมหลากหลาย โดยเฉพาะกิจกรรมด้านการส่งเสริมสุขภาพ การดูแลตนเอง

เริ่มต้นจากกลุ่ม 3 แก่แต่ร้อนแรง

• ยกตัวอย่างสิ่งดีดีของจังหวัดเพชรบุรี
• เริ่มต้นจากการพาไปดูงาน และแลกเปลี่ยนเรียนรู้บ่อยๆ
• การแนะนำความรู้สู่สมาชิก
• ขยายสู่โรงเรียน
• และที่น่าจะโดดเด่นขึ้นมา คือ มีการใช้สมุนไพรพื้นบ้าน ซึ่งเป็นภูมิปัญญาไทยที่เราใช้กันมาตลอด แต่ระยะหลังเราละเลยไป เนื่องจาก เราอาจจะมองข้ามไป คิดว่าเป็นสิ่งที่อาจจะเกิดประโยชน์น้อยกว่า แต่ก็มีการใช้สมุนไพร แทนยาสีฟัน รวมทั้งมีการใช้ไม้ข่อย และเปลือกหมาก ช่วยทำความสะอาดฟัน

จริงๆ สิ่งเหล่านี้เป็นภูมิปัญญาไทยที่เราใช้กันมาโดยตลอด ... แต่อยากให้ย้ำอีกนิดหนึ่ง ว่า ภูมิปัญญาไทยเหล่านี้ อยากให้มาประยุกต์ใช้กับความรู้ในปัจจุบัน ความรู้ในปัจจุบันของเรา คือ ลักษณะของสิ่งที่มันทำความสะอาดฟัน เช่น ขนแปรงสีฟัน มันจะต้องนุ่ม เพราะฉะนั้น ถ้าเราจะใช้ไม่ข่อย หรือเปลือกหมากนี่ เราจะต้องช่วยกันค้นคิดว่า ทำอย่างไร จึงจะทำให้ขนของเปลือกหมาก หรือขนของไม้ข่อยมันนุ่ม ที่จับได้ ไม่ทำอันตรายกับฟัน

ได้เคยเห็นตัวไม้ข่อยที่พระทางวัดป่า ท่านทำของท่านเอง และท่านใช้ประจำ ขนของไม้ข่อยที่ใช้ถูฟันมันนุ่มมาก นุ่มมากกว่าขนแปรงชนิดนุ่มที่ผลิตขึ้นมาโดยโรงงาน ถ้าเราใช้ เราสามารถที่จะทำไม้ข่อย หรือผลิตภัณฑ์ของเราได้นุ่มเท่าระดับนั้น ก็คือ เราจะได้ประโยชน์สูงสุด คือ เราสามารถฟื้นฟูภูมิปัญญาไทย และเราสามารถใช้สิ่งที่เป็นธรรมชาติ และข้อสำคัญ คือ ไม่เป็นอันตรายต่อเหงือกและฟัน

ในของจังหวัดเพชรบุรีเอง มีจุดเด่นเรื่องหนึ่งก็คือ จัดการ ลปรร. สัญจร เป็นสิ่งที่เปิดโลกทัศน์ เปิดความคิดของเราได้มาก เพราะว่า การที่เราได้มีกลุ่ม ลปรร. สัญจร กับชมรมอื่นๆ ตอนนี้เราก็เปิดโอกาสให้ข้ามจังหวัด

ในกลุ่ม 11 กลุ่มต่อมาที่มาเล่า

• ต้องขอบพระคุณมากเลยที่ให้ความรู้ความเข้าใจเกี่ยวกับสภาผู้สูงอายุ ว่า สภาผู้สูงอายุนี่ กับสาขาของสภา และชมรมผู้สูงอายุ มีความต่อเนื่องกันอย่างไร และมีการทำงานกันอย่างไร
• จะเห็นได้ว่า กิจกรรมสำคัญที่แสดงให้เห็นถึงน้ำใจไมตรีอันดี คือ กิจกรรมเพื่อนช่วยเพื่อน โดยเฉพาะการไปเยี่ยมเยียนเพื่อนที่ป่วย การไปดูแลเพื่อนที่เสียชีวิต รวมทั้งการสอนสมาชิกเรื่องการจัดหารายได้ การจัดกิจกรรมอื่นๆ เพื่อส่งเสริมคุณภาพชีวิตทางสังคมที่ดีขึ้น มีการศึกษาว่า ผู้สูงอายุที่อยู่อย่างเงียบเหงา จะเกิดสภาวะความเป็นโรคต่างๆ ได้มากขึ้น มากกว่ากลุ่มที่เข้ามารวมกลุ่มกับทางสังคม มีกิจกรรมทางสังคม มีกิจกรรมทำอะไรร่วมกัน เพราะฉะนั้น การมีชมรมฯ หรือกิจกรรมทางสังคม ไม่ว่าตามวันสำคัญต่างๆ นี่นะคะ ก็จะเป็นตัวช่วย ช่วยทางด้านสุขภาพจิต ซึ่งก็จะช่วยฟื้นฟูสุขภาพกายไปในทางอ้อม
• กลุ่มที่ 11 บอกประเด็นความภูมิใจ คือ ออกกำลังกายทุกวัน ตี 5 ไม่เคยหยุดเลย อันนี้สงสัยกรมอนามัยต้องไปดูเป็นตัวอย่างบ้างแล้ว
• ที่ดำเนินสะดวกเอง เป็นกิจกรรมนำร่องเกี่ยวกับการดูแลสุขภาพช่องปาก ซึ่งทิ้งท้ายโฆษณาว่า ใครอยากรู้รายละเอียดไปดูที่บู้ท จัดไว้ให้แล้วนะคะ เชิญไปดูกันได้

ในกลุ่มที่ 1 มาล่าให้ฟังว่า

• ทางจังหวัดเชียงใหม่มีดีอย่างไร
• ที่ ชม. เริ่มต้นตั้งแต่ปี 49 ซึ่งจะเห็นว่า จังหวัดใดที่เริ่มก่อนก็จะได้เปรียบกว่า ในแง่ที่ว่า การที่มีความต่อเนื่องของงาน ก็ทำให้งานได้พัฒนาไปมากกว่า
• เริ่มต้นจากการมีการคัดแกนนำจากแต่ละหมู่บ้าน เพื่อไปร่วมกันเรียนรู้ มีกิจกรรมเพื่อนช่วยเพื่อน ไปเยี่ยมเพื่อนที่ป่วย ที่นอนที่บ้าน ซึ่งก็ได้ไปเยี่ยมเยียนกันอยู่แล้ว
• แต่ที่เพิ่มก็คือ การรักษาฟัน ของกลุ่มคนที่เดินไม่ได้ หรือที่นอนป่วยอยู่ที่บ้าน เรื่องนี้สำคัญ เพราะในกลุ่มผู้ป่วย หรือในกลุ่มผู้สูงอายุที่เคลื่อนไหวไม่สะดวก ต้องอยู่ที่บ้านนี่ หรืออยู่บนเตียง ถ้าเราไม่ช่วยเขาดูแลเรื่องสุขภาพฟันแล้ว สุขภาพอื่นๆ ก็จะแย่ตามไปด้วย
• เพราะฉะนั้นก็อยากจะเรียนฝากไว้ว่า ในกรณีถ้าเราพบผู้ป่วยที่นอนอยู่ที่บ้าน หรือเคลื่อนไหวไม่สะดวก เราอาจจะมานั่งช่วยกันคิดค้นว่า เราจะใช้อุปกรณ์อะไรที่จะเหมาะกับคนประเภทนี้ เช่น คนไข้อัมพฤกษ์บางส่วน
• อ.หมอกำพล ที่บอกว่า พิการตัวแต่ไม่พิการใจ ... ตอนนี้ก็ฟื้นฟูขึ้นมาเรื่อยๆ อาจารย์คิดค้นวิธีการที่จะดูแลสุขภาพปากด้วยตนเอง คือ ไม่ต้องไปพึ่งอุปกรณ์อะไรมาก ใช้แปรงสีฟันปกติ แต่เนื่องจากมือของอาจารย์ใช้ได้แค่กำหลวมๆ ไม่แน่น ทำอย่างไรที่จะทำให้มือติดอยู่กับแปรงสีฟัน อาจารย์ก็ออกแบบเอง ใช้ยางรัด
• เพราะฉะนั้น เราสามารถที่จะช่วยกันค้นคิดนวัตกรรม สิ่งใหม่ๆ ซึ่งไม่ใช่สิ่งที่มันยาก เกินความสามารถ เกินภูมิปัญญา ในการที่จะช่วยดูแลคนที่ไม่สะดวก หรือว่าเคลื่อนไหวไม่สะดวก ที่จะช่วยดูแลเรื่องสุขภาพ ปากและฟันได้
• กลุ่มเชียงใหม่มีความชัดเจน และมีความภาคภูมิใจมาก เพราะว่า ทั้งกลุ่มเข้มแข็ง กลมเกลียวกัน และมีเวลาให้ชุมชน เสียสละเวลา เสียสละทุกอย่างเพื่อให้ตำบลมีความสุข และขยายไปที่อื่น ซึ่งพ่ออุ้ยก็ยังบอกว่า ดีใจที่สมาชิกคนอื่นๆ ในกลุ่มนี่ จะนำงานไปขยายต่อ
• ความภูมิใจที่จะได้ออกมา จากการทำงานของพื้นที่ ที่ทำสิ่งดีดี และมีคนอื่นมาเห็น ... เป็นความภาคภูมิใจอย่างมาก ... พ่อดีจะบอกว่า ที่ต่างๆ มาดูงาน มาศึกษางาน จาก กองทันตฯ แล้ว หน่วยงานอื่นก็เห็น ก็จะตามเข้ามา และมีอีกหลายหน่วยงานที่จะตามเข้ามา เพื่อที่จะส่งเสริม และทำให้เราทำงานได้มากขึ้น เงินก็ไหลสะพัดเข้ามา รวมทั้งมีกิจกรรมอื่นๆ พัฒนาอาชีพ เราเสนออะไรไปเขารับหมด ถ้ากลุ่มของเราเข้มแข็ง และกลุ่มของเราก็สามารถมีผลงานดี จนกระทั่งหลายๆ คนก็มองเห็น
• จริงๆ ตอนนี้ ทุกหน่วยงานเขาค้นหา ... หาหน่วยที่เข้มแข็ง ในระดับชุมชนในระดับพื้นที่ เพื่อที่ว่า เขาจะสร้างงาน กิจกรรม ให้เกิดการมีคุณภาพชีวิตที่ดีของประชาชน เพราะฉะนั้น ไม่ต้องกังวลว่า ทำไปแล้วใครจะมองเห็น เรามีแมวมอง มองหาคุณตลอด ว่าที่ไหนดี ที่ไหนเด่น เราจะมาคุณมาขาย เพื่อที่จะให้ผู้สูงอายุแต่ละพื้นที่ ที่ดี เด่น และดัง ได้ขยาย และเป็นแรงบันดาลใจให้หน่วยอื่นๆ ทำงานต่อ

ในกลุ่ม 14 รวมมิตรพัฒนา

• ได้แจกแจงรายจังหวัดเลยว่า ของเชียงราย มีการให้ทันตแพทย์ตรวจฟัน และนัดไปทำฟัน
• ของราชบุรี มีแปรงฟันหลังอาหารกลางวัน และข้อสำคัญคือ ยกเลิกเค้กวันเกิด แต่ก็เสริมว่า ใช้ผลไม้แทน
• และมีหลายที่ที่มีกิจกรรมเครื่องดื่มในงานศพ หลายพื้นที่ก็บอกว่า เพื่อช่วยให้ลูกหลานเรามีสุขภาพฟันที่ดี เป็นตัวอย่าง ก็คือ เครื่องดื่มที่ใช้ในงานศพ เราก็จะเปลี่ยนจากน้ำอัดลม ไปเป็นน้ำธรรมดา เพื่อที่ว่าจะเป็นตัวอย่างในการที่จะเลือกใช้สิ่งที่จะมาทำให้เกิดประโยชน์ต่อสุขภาพ
• ของเชียงใหม่ จะเห็นว่า มีความภาคภูมิใจมาก คือ การผลิตกระเป๋า ข้อสำคัญคือ วงเล็บดังๆ ประดิษฐ์กระเป๋าจากกล่องเหล้า ความจริงก็ต้องกำจัดเหล้าให้หมดไป เป็นอีกทางหนึ่งในการกำจัดกล่องเหล่า และเอามาใช้ประโยชน์ในการใส่อุปกรณ์แปรงฟัน
• และมีการจับคู่การตรวจความสะอาดของการแปรงฟัน
• ทางของแพร่มีนวัตกรรมในเรื่องของยารักษาฟัน
• และของสันป่าตอง จะมีข้อมูลเรื่องของสุขภาพฟันของผู้สูงอายุในหมู่บ้าน ทุกหมู่บ้าน ทำให้เราสามารถที่จะมาจัดสรร หรือมาคัดสรรได้ว่า ใครบ้างควรที่จะต้องเหมาะที่จะได้รับการดูแล ทำให้ผู้สูงอายุไม่เสียประโยชน์ หรือเสียโอกาส
• มีวิธีการนำกิจกรรมไปเผยแพร่ที่ รร. ที่สำคัญคือ กิจกรรมที่ไปเผยแพร่ที่ รร. นี่ ต้องโดนใจมากๆ เลย ว่า ทางชมรมก็ได้รับรางวัลจากสภาผู้สูงอายุ รวมทั้ง รร. ที่เราไปขยายกิจกรรมต่อ ก็ได้รางวัลด้วย

กลุ่ม 2 ฟันสวย

• ทางลำปางที่เขาภูมิใจมากๆ คือ ริเริ่ม จับคู่ตรวจฟันกันเอง จากการที่มีความคิดว่า ต้องตรวจฟันกันเอง และค่อยไปติดต่อทันตแพทย์มาสอน รวมทั้งให้มีแบบบันทึก ตรวจกันเอง ไม่ต้องง้อหมอแล้วละค่ะ แล้วก็ส่งต่อให้หมอได้ด้วย ว่าคนไข้นี้มีฟันต้องอุดฟัน ขูดหินปูนอย่างนี้ๆ
• และต่อจากนั้น คือ เราสามารถเอาความรู้ที่มีไปสอนคนในครอบครัว รวมทั้งบอกลูกหลานได้ เรื่องวิธีการดูแลสุขภาพฟัน ซึ่งเป็นการสร้างคุณค่าให้กับตัวผู้สูงอายุที่อยู่ในครอบครัว

กลุ่ม 9

• ได้แรงบันดาลใจจากการประชุม ลปรร. ซึ่งเป็นการสร้างแรงบันดาลใจที่ดีมาก จะเห็นว่า กลุ่มเริ่มจาก ได้แรงบันดาลใจจากการประชุมที่กรุงเทพฯ
• และก็เลยมีการจัดประชุมสัญจรในกลุ่มผู้สูงอายุเอง ทำให้ค้นพบผู้สูงอายุวัย 80 ปี ที่ยังมีฟันดี ส่งประกวดอีกค่ะ ได้สุดยอดฟันดีระดับประเทศ
• เห็นมั๊ยคะ ว่า จะต้องมีการค้นหาสิ่งดีดีของพื้นที่ที่เรามีอยู่แล้ว และขณะเดียวกันก็พัฒนาให้มันดีขึ้น และก็ที่ได้เรียนรู้
• และภูมิใจอีกอย่างหนึ่ง ก็คือ การทำงานของเรานี้เป็นการทำงานที่ร่วมมือกันจากหลายๆ หน่วยงาน ซึ่งเป็นภาพที่เราทุกคนก็อยากเห็นว่า ไปหน่วยงานเดียวเฉพาะโดดๆ นี่ โอกาสสำเร็จมันน้อย แต่ถ้ามาร่วมมือกันจากหลายๆ หน่วยงานนี่ ก็จะมีหลายมือหลายแรงมาช่วย

กลุ่ม 7 ฟันดีในบั้นปลาย

• ผู้สูงอายุมีการประกวดฟันสวย ทุกเดือน พค. อยากรู้รายละเอียดไปดูที่แผ่นป้ายหน้าห้องประชุม ทางชมรมบ้านแม่ฮาว ยินดีให้ข้อมูล

จากเท่าที่ฟังมา 7-8 กลุ่มนี่ สรุปสั้นๆ เลยก็คือ

• อย่างที่ทางทีมงานประทับใจมาก ก็คือ เรามีความสุข เราก็ต้องขยายผลไปที่อื่นๆ อันนี้เราอยากให้เกิดภาพเช่นนี้กับสังคมไทย กับชุมชนของเรา ตัวกิจกรรมของชมรมเอง ภาพก็จะคล้ายๆ กัน มีการออกกำลังกายเป็นหลัก และการส่งเสริมสุขภาพอื่นๆ รวมทั้งกิจกรรมทางสังคม คือ เพื่อนช่วยเพื่อน การดูแลเพื่อนๆ ที่ป่วย คนที่ป่วย และกิจกรรมเสริมอาชีพต่างๆ
• ในเรื่องสุขภาพช่องปาก คุณหมออ้อยบอกว่า ช่วยบอกหน่อยว่าเริ่มจากไหน ก็จะมีทั้งเริ่มจากตัวเจ้าหน้าที่ ที่ในพื้นที่ หรือเริ่มจากตัวแกนนำในชุมชน ที่รับแรงบันดาลใจ ที่ได้รับรู้เรื่องเหล่านี้จากที่อื่นก็ได้
• และส่วนต่อมาของชมรมฯ ที่ทำให้เรื่องเหล่านี้เติบโตได้ ทางด้านสุขภาพช่องปากก็คือ มีการเติมเต็มให้ความรู้ เสริมความรู้เข้าไป บางพื้นที่ใช้เทคนิคการอบรม บางพื้นที่ใช้เทคนิคการดูงาน และหลายๆ พื้นที่ใช้เทคนิคการ ลปรร.คือ เวลาที่เราเรียนรู้ไป เราก็จะค่อยๆ ต่อยอด และค่อยๆ พัฒนากันขึ้นไป และเทคนิคนี้เก๋มาก คือ ประชุมสัญจร
• ส่วนกิจกรรมก็จะมีหลากหลาย แต่กิจกรรมหลักๆ ก็คือ
  ... การตรวจฟัน
  ... สอนการแปรงฟัน หรือสาธิตการแปรงฟัน
  ... การให้ความรู้กับทั้งสมาชิกเอง หรือบุคคลนอกกลุ่ม หรือการดูแลลูกหลาน หรือคนในครอบครัว
  ... รวมทั้งการช่วยเหลือเพื่อที่มาร่วมกิจกรรมได้
  ... และการจัดประกวดผู้สูงอายุ นี่คือ กิจกรรมหลักๆ ที่เรามักจะพบในกิจกรรมส่งเสริมสุขภาพช่องปาก ของผู้สูงอายุ
  ... แต่จะมีเพิ่มเติม เช่น การพัฒนานวัตกรรมการดูแล การทำเครื่องมือทำความสะอาดฟัน เช่น การใช้ไม้ข่อย ไม้สีฟันคนทา หรือเปลือกหมาก รวมทั้งการใช้สมุนไพร เพื่อทดแทนยาสีฟัน

ขอขอบคุณทุกท่านที่ทำให้การเรียนรู้ในวันนี้สมบูรณ์มาก สิ่งที่เรียนรู้ก็คือ

• เราต้องทำตัวเราให้เข้มแข็ง กลมเกลียวกัน
• มีมุมานะว่า ต่อไปนี้เราจะเริ่มต้นทำอะไร ก็ต้องตั้งใจมั่นที่จะทำให้สำเร็จ
• และเมื่อเราทำอะไรดีดีแล้วนี่ คนอื่นก็จะมาหาเราเอง รวมทั้งทรัพยากรต่างๆ ก็จะวิ่งเข้ามาหาเรา
• และการทำงานของเราก็คือ การทำงานที่ร่วมมือกัน จากหลายๆ หน่วย หลายๆ ส่วน

สุดท้าย ขอขอบพระคุณทุกท่านที่ได้กรุณาให้โอกาสการเรียนรู้แก่กองทันตสาธารณสุข และบุคลากรต่างๆ ของกรมอนามัยเป็นอย่างยิ่งเลยค่ะ

 รวมเรื่อง ม่วนอ๊กม่วนใจ๋ ฮักเขี้ยวฮักหมู่