ทพ.วสิน เทียนกิ่งแก้ว จาก รพ.กระบี่ ค่ะ งานนี้คุณหมอวสินบอกว่า มาเป็นตัวแทนของคุณอัมพร ซึ่งผลพวงจากการที่เราต้องเลื่อนการประชุมมาเดือนตุลา ก็มาจ๊ะเอ๋กับเทศกาลกินเจ คุณอัมพรก็เลยไม่ว่าง เพราะว่าเธอถือศีลกินเจค่ะ เราก็เลยไม่ได้เจอเธอเลย คุณหมอวสิน ก็เลยมาเล่าให้ฟังแทน เธอได้เล่าว่า

โครงการส่งเสริมสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ ในเขตอำเภอเมืองที่ รพ. รับผิดชอบ มี 3 ชุมชน ที่เข้าร่วมโครงการ คือ ชุมชนบ้านทุ่งโหลง ชุมชนร่วมจิตร่วมใจ และชมรมตำบลกระบี่ใหญ่

ผมมาเล่าเรื่องของชุมชนบ้านทุ่งโหลง เพราะว่าจุดเด่นของเขาก็คือ ชมรมเข้มแข็ง ชมรมค่อนข้างกระตือรือร้น เอาใจใส่ในกิจกรรมต่างๆ ด้านเกี่ยวกับสุขภาพ ไม่ว่าจะเป็นสุขภาพช่องปาก และสุขภาพอื่นๆ

อันที่สองก็คือ ชุมชนนี้เป็นชุมชนที่มีเครือข่ายกับ NGO เยอะ ... ส่วนนี้จะเป็นที่ตั้งของศูนย์รับเรื่องราวร้องเรียน ของ สำนักงานสุขภาพแห่งชาติ จังหวัดกระบี่ ซึ่งมีแห่งเดียว จะมีการอบรมเกี่ยวกับการรับเรื่องราวร้องเรียนเกี่ยวกับบริการด้านสุขภาพ ค่อนข้างจะเข้มแข็ง และเขาสามารถไกล่เกลี่ยเรื่องปัญหาด้านต่างๆ ได้ดี

ตั้งแต่ สสจ.กระบี่ได้รับโครงการจากกองทันตฯ ให้ดำเนินการ ฝ่ายทันตฯ ก็ได้ดำเนินการส่งเสริมทันตสุขภาพผู้สูงอายุด้านทันตกรรม ซึ่งเราจะทำในผู้สูงอายุที่มารับบริการที่ รพ. และทำในชมรมของผู้สูงอายุ จังหวัดกระบี่

พี่พยาบาล PCU จะประสาน โดยเข้าไปที่ชมรมก่อน และถามเขาว่า ในชมรมสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุมีปัญหาอะไรบ้าง มีสุขภาพช่องปากเป็นอย่างไร ผู้สูงอายุก็เลยคิดประเด็นขึ้นมาว่า ที่เขาไม่สามารถไปรับบริการ หรือว่าไปรับบริการที่โรงพยาบาล หรือไปรับบริการด้านทันตกรรม ก็คือ เขาลำบาก เพราะว่าระยะทางมันไกล เพราะว่าบางคนเขาอยู่คนเดียวที่บ้าน ไม่มีญาติพี่น้องพาไป บางคนก็สูงอายุมาก บางคนก็ไม่มีลูกหลาน บางคนคิดว่าฟันเหลือน้อยแล้ว ไม่สนใจที่จะไปตรวจ หรือไปทำฟัน เขาบอกว่า ปล่อยเลยตามเลย อันที่ 4 เป็นประเด็นหลัก คือ ไป รพ. ต้องไปรอนานมาก เพราะว่าต้องยอมรับว่า จังหวัดมีผู้มารับบริการด้านทันตกรรมเยอะ ขั้นตอนเยอะ และต้องใช้เวลารอรับบริการรักษาค่อนข้างนาน

เราได้เอาประเด็นปัญหาของผู้สูงอายุในระดับประเทศมาชี้แจงให้ผู้สูงอายุฟังว่า ผู้สูงอายุเองในภาพของประเทศ ไม่มีฟันร้อยละ 92 เป็นโรคฟันผุร้อยละ 96 เป็นโรคปริทันต์ร้อยละ 82 และบางกลุ่มเป็นกลุ่มเสี่ยงโรคทางระบบ เช่น เป็นความดัน เบาหวาน โรคหัวใจ กลุ่มนี้จะมีความสัมพันธ์กับโรคในช่องปาก

วัตถุประสงค์ของการทำในประเด็นนี้ก็คือ เพื่อให้ชมรมผู้สูงอายุ ชุมชนทุ่งโหลง มีส่วนร่วมในการดูแล สุขภาพช่องปากของสมาชิกชมรม โดยอาศัยความร่วมมือ สนับสนุนจากทีมงานด้านสุขภาพ ตรงจุดนี้ เราเน้นว่า เราจะเข้าไปให้ข้อมูลว่า เขาต้องทำอะไร ให้ชมรมคิดเองว่า เขาต้องการทำอะไรเกี่ยวกับสุขภาพช่องปาก และเราทำหน้าที่เป็นปัจจัยเอื้อ สนับสนุนให้เขาทำงานได้

การดำเนินงาน เขาจะมีการประชุมของกรรมการชมรมผู้สูงอายุ พูดคุยกัน และลงประชามติว่า เขาจะทำสื่อที่เคลื่อนที่ได้ สำหรับการรณรงค์ดูแลสุขภาพช่องปาก เป็นถุงผ้าฝ้ายช่วยลดโลกร้อน สกรีนคำว่า "ผู้สูงวัยใส่ใจสุขภาพช่องปาก" โดยมีรูปการ์ตูนผู้สูงอายุยิ้มฟันเต็มปากติดข้างกระเป๋า

มีการประสานกับ อสม. พื้นที่ชุมชน จัดรถรับส่งผู้สูงอายุที่จะมาตรวจสุขภาพช่องปาก โดยเป็นสายถนน เพราะมีข้อจำกัดว่า ผู้สูงอายุบางคนไม่สามารถเดินทางมาด้วยตัวเองได้ ก็ต้องมีรถไปรับมาที่ชมรมฯ เพื่อที่จะนัดกับทางทันตแพทย์ รพ.กระบี่ ไปตรวจสุขภาพช่องปาก

ประธานชมรมของผู้สูงอายุจะเป็นผู้ให้ความรู้เรื่องฟัน และโรคในช่องปากของผู้สูงอายุในการประชุมแต่ละเดือน

ในการประชุมประจำเดือน ก็จะมีการตรวจสุขภาพช่องปากให้กับผู้สูงอายุด้วย

แต่เนื่องจากว่า ชมรมนี้ค่อนข้างมีกิจกรรมเยอะ เกี่ยวกับการตรวจสุขภาพช่องปาก ตอนแรกคิดว่าจะทำตั้งแต่ปลายเดือน กค.51 ก็เลื่อนมา จนมาทำในเดือน กย. แล้ว

• โดยการนัดมาตรวจสุขภาพช่องปาก พี่ PCU ทำการซักประวัติ ลงทะเบียน มีโปรแกรมชุดสิทธิประโยชน์ เรื่องการตรวจความดัน เบาหวาน วัดส่วนสูง คัดกรองความดัน เบาหวาน พยาบาล และ อสม. ดำเนินการ ไปด้วยพร้อมกัน
• หลังจากนั้นก็มีการตรวจสุขภาพช่องปาก ตามแบบฟอร์มการตรวจด้านสิทธิประโยชน์ และมีการคัดกรองโรคมะเร็งในช่องปากด้วย เนื่องจากจังหวัดกระบี่เป็นจังหวัด 1 ใน 4 นำร่องในเรื่องการคัดกรองมะเร็งในช่องปาก
• หลังจากนั้น ให้ความรู้
• และมีการนัดผู้สูงอายุที่ต้องมาขูดหินน้ำลาย ฟันผุ หรือต้องใส่ฟันเทียม ทำบัตรนัดให้ และให้ผู้สูงอายุไปทำที่ รพ. โดยจัดทำเป็นทางด่วนให้ เราจัดห้องเฉพาะสำหรับผู้สูงอายุ วันหนึ่งประมาณ 7 คน เช้า 4 บ่าย 3 และจัดเวียนหมอมาทำ
• บางส่วนก็จะทำได้ค่อนข้าง complete แต่เป็นส่วนน้อย แต่ส่วนใหญ่คือ มาครั้งหนึ่งเขาก็จะหายไป อาจจะมีเหตุผลอื่นที่ไม่ทราบประเด็น
• และให้ผู้สูงอายุทำแบบสอบถาม เกี่ยวกับความพึงพอใจที่มารับการดูแลสุขภาพช่องปาก

ภาพกิจกรรม ที่ชมรมผู้สูงอายุบ้านทุ่งโหลงค่ะ

สรุปผล

• วัตถุประสงค์ ผู้สูงอายุในชมรมผู้สูงอายุชุมชนบ้านทุ่งโหลงจำนวน 50 คน ได้รับการตรวจสุขภาพฟันโดยทันตแพทย์โรงพยาบาลกระบี่ เกณฑ์ชี้วัด 50 คน
  ... ผลการประเมิน ผู้เข้าร่วมกิจกรรม 62 คน แต่รับการตรวจสุขภาพช่องปาก โดยทันตแพทย์โรงพยาบาลกระบี่ 34 คน ร้อยละ 54.84 (เพราะอายหมอไม่ยอมตรวจและอยู่ในช่วงถือศีลอด)
  ... สรุป ( / ) ไม่บรรลุวัตถุประสงค์
• วัตถุประสงค์เพื่อ ผู้สูงอายุที่เข้าร่วมกิจกรรมเกิดความพึงพอใจ เกณฑ์ชี้วัด 90%
  ... ผลการประเมิน
  ... พึงพอใจในสถานที่ให้บริการในครั้งนี้ มากที่สุด 72%
  ... พึงพอใจในการให้บริการตรวจสุขภาพช่องปากที่ชุมชน มากที่สุด 70%
  ... พึงพอใจในการให้บริการตรวจสุขภาพเบื้องต้นในครั้งนี้ มากที่สุด 70%
• สรุปภาพโดยรวม อยากให้มีบริการแบบนี้อีกหรือไม่ อยาก ให้มี 100% เพราะ
  "สะดวกมีรถรับส่งไม่ต้องรบกวนลูก"
  "สะดวกเพราะอยู่ใกล้บ้าน"
  "บริการเร็ว และได้รับการดูแลจากเจ้าหน้าที่ดีมาก"
  "ได้รับรู้ว่าตนเองมีปัญหาสุขภาพอะไรบ้าง ข้อไหนติดบ้าง จะแก้ไขได้ยังไง"
  "ได้มาพูดคุยกัน สนุกดี"
  "อยากให้มีการตรวจแบบนี้ ปีละ 2-3 หน"
  "อยากให้ทำทุกชุมชน"
  "อยากให้มีหมอมาตรวจบ่อยๆ จะได้ไม่ต้องไปโรงพยาบาลลำบาก"
  "หมอเปิดทางพิเศษให้ไม่ต้องไปรอตรวจที่โรงพยาบาลนาน หมอนัดขูดหินปูน พอไปห้องฟันก็ได้เข้าห้องเลยไม่ต้องรอนาน ชอบมากเลย"
  "กระเป๋าถูกใจมาก จะได้พาไปวัด ไปตลาด"
  "จะเอากระเป๋าให้ลูกสาวพาไปตลาดจะได้ใส่ของไม่ต้องใช้ถุงกรอบแกรบ"
  ... สรุป ( / ) บรรลุวัตถุประสงค์

ปัญหา อุปสรรค

1. ช่วงนี้เป็นช่วงรอมฎอน ทางศาสนาอิสลามถือศีลอด ทำให้ผู้สูงอายุบางส่วนอ่อนเพลียจึงไม่อยากมาร่วมกิจกรรม
2. ผู้สูงอายุบางคนอายหมอ เพราะมีฟันเหลือน้อยเต็มทีแล้ว
3. ไม่อยากใส่ฟันปลอม เพราะไม่ชอบ ไม่ถนัด ไม่สะดวก รำคาญ

ข้อเสนอแนะ

• จัดกิจกรรมตามปฏิทินชุมชน ดูว่าชุมชนเขาพร้อมอย่างไร เพื่อความสะดวกของผู้สูงอายุ
• ประชาสัมพันธ์ผ่านทางชมรมผู้สูงอายุให้มากกว่านี้
• มีการเชื่อมโยงกิจกรรมการตรวจสุขภาพช่องปาก กับกิจกรรมการตรวจสุขภาพของผู้สูงอายุให้มากขึ้น

นอกเหนือจากนี้ คุณหมอวสินได้บอกว่า

จากประสบการณ์ รพ.กระบี่ จะมีจิตอาสา และจิตอาสา ของ รพ.กระบี่ จะเป็นผู้สูงอายุ ส่วนฝ่ายทันตกรรมเองก็จะมีผู้สูงอายุมาช่วยในเรื่องของการวัดความดัน ช่วยเกี่ยวกับบัตร OPD Card ของผู้ป่วยที่มารับบริการ ... ผมคิดว่า ตรงนี้เป็นจุดดีมาก เพราะจริงๆ แล้วผู้สูงอายุเขายังมีคุณค่า ต้องยอมรับว่า ด้านทันตกรรมมีผู้รับบริการเยอะ มีผู้สูงอายุเข้ามาเป็นจิตอาสา มาช่วยเรื่องบัตร ก็จะช่วยเคลียร์ คุยกับผู้รับบริการได้ค่อนข้างจะดี ช่วยลด conflict ระหว่างเจ้าหน้าที่ และผู้มารับบริการโดยตรง พอมีผู้สูงอายุมาช่วย ก็เข้าใจระบบ เขาก็จะช่วยอธิบายให้ผู้รับบริการได้เข้าใจ

ที่ รพ.กระบี่มีผู้สูงอายุที่มาทำหน้าที่เกี่ยวกับบัตรทุกวัน วันละ 2 ท่าน มาเรื่อยๆ และมาช่วยวัดความดัน คัดกรองกรณีที่ต้องถอนฟันด้วย เพราะว่าเขารู้สึกว่า ตัวเองมีคุณค่า พอเขารู้สึกเช่นนี้ ก็จะทำงานด้วยความเต็มใจ มี Willing และเขาสามารถช่วยเหลือเราได้อย่างแท้จริง

รวมเรื่อง ลปรร. กิจกรรมทันตฯ ชมรมผู้สูงอายุภาคใต้