มาฟังเรื่องเล่าจาก อ.เอกรินทร์ อีกครั้งหนึ่งดีกว่า อาจารย์เคยเล่ามาแล้วที่ลำปาง อ่านได้ที่นี่ค่ะ รวมเรื่อง สังคม สว. เข้มแข็ง ที่นครลำปาง และหนนี้ ก็มีเรื่องราวที่นั่งฟัง น่ารู้ น่านำไปปฏิบัติเหมือนเดิม เพราะว่า เป็นวิธีการง่ายๆ ทำได้ไม่ยากค่ะ ด้วยหัวข้อเรื่องว่า ... แพทย์แผนไทย กับการดูแลสุขภาพช่องปาก

อาจารย์นำเรื่องด้วยการนำภาพยนตร์ จากรายการเจาะใจ ที่ผู้สูงอายุ บุรุษอาวุโสแห่งแอลเอ อายุ 97 ปี มาแบบใสๆ เดินมาได้เอง สบายๆ ท่านทำประโยชน์ให้กับชุมชน ที่ LA ตอนนี้มาถ่ายทำ Hoolywood ทีเมืองไทย เรื่อง HandOver ภาคสอง คุณลุงอรุณ ศรีบุญเรือง ค่ะ

ท่านบอกว่าหนังเรื่องนี้เป็นประวัติศาสตร์ หนังใหญ่ของอเมริกา สามารถทำเงินมหาศาลให้เมืองไทย ท่านเป็นอดีตแชมป์เทนนิสแห่งประเทศไทยเกือบจะ 10 ปี เป็นนักเทนนิสไทยคนแรกที่ไปเล่นที่อเมริกา เคยเป็นแชมป์ลีลาศสมัยหนุ่มๆ ชอบเต้นรำ step ลีลาศยังไหว … เพราะว่าลีลาศเป็นความสุข

ทีนี้เริ่มเรื่อง แพทย์แผนไทย

แพทย์แผนไทยจะดูเรื่องธาตุทั้ง 4 ดิน น้ำ ลม ไฟ มีเรื่อง อุตุ (ฤดู) อายุ กาล
การดูแลสุขภาพต้องดูแลทั้งร่างกาย และจิตใจ เหมือนกับคำว่าที่ "จิตเป็นนาย กายเป็นบ่าว"

วันนี้ที่มาเล่า เป็นเรื่อง อาหาร ออกกำลังกาย อนามัย อุจจาระ/ปัสสาวะ อากาศ อารมณ์ อุบัติเหตุ

อาหาร

ส่วนใหญ่คนสูงอายุ เน้นอาหารธาตุอ่อน อาหารที่มีเนื้อสัตว์ ควรกินแต่น้อย ควรกินอาหารเส้นใหญ่ พืชผัก ให้มาก ถ้าเรากินผลไม้หลังจากอาหารหลัก การย่อยจะไม่ดีเท่าไร เพราะว่าการย่อยในเรื่องของอาหาร กับผลไม้จะคนละอย่างกัน ถ้ากินพร้อมกัน ผลไม้จะเกิดบูดเน่าได้ง่าย ทำให้เกิดท้องอืด ท้องเฟ้อได้

คนที่กินอาหาร แล้วกินน้ำตามเยอะ หรือกินน้ำระหว่างกินข้าว … เวลาเรากินอาหารเข้าไป จะเป็นส่วนหนึ่ง จะมีน้ำย่อยเข้ามา เวลาเรากินน้ำเข้าไปทันที จึงเกิดทำให้น้ำย่อยเจือจาง เกิดการบูดง่าย เกิดแก๊ซ เราจึงควรกินน้ำน้อยๆ ... แต่ว่า หลังจากกินข้าวเสร็จ ครึ่งถึงหนึ่งชั่วโมง จะกินน้ำได้เรื่อยๆ วิธีการกินน้ำที่ถูก คือ ต้องกินปริมาณที่น้อยๆ เช่น ค่อยๆ จิบ ไม่ควรกินเต็มแก้ว การกินน้ำเยอะในครั้งเดียว ไตจะทำงานหนัก ทำให้ไตไม่ดี จึงควรกินน้อยๆ แต่กินเยอะไม่เป็นไร เว้นช่วงการกิน

พวกเนื้อสัตว์ ... มีในฟาร์มเยอะ จะมีการเร่งฮอร์โมนในสัตว์ให้โต เราก็จะได้ฮอร์โมนนั้นมา จะทำให้สุขภาพไม่ค่อยดี

สมุนไพรที่เกี่ยวกับช่องปาก

กานพลู ... ช่วยเรื่องแก้ปวดฟัน ดับกลิ่น แก้ท้องอืด เวลาเคี้ยวจะเกิดอาการชา ถ้าปวดฟัน ก็จะชาบริเวณนั้น แล้วเวลากลืนไปในท้องจะช่วยขับลมได้ด้วย มีประโยชน์ค่อนข้างเยอะ

สะเดา ... เป็นพืชยอดฮิตของที่อินเดีย เขาไม่ค่อยแปรงฟัน แต่ใช้ก้านสะเดามาเคี้ยว จะทำให้เหงือกกับปากแข็งแรง พวกอินเดียฟันจะขาว เวลาเคี้ยว เขาจะรูดใบทิ้งแล้วเคี้ยวก้าน ตลาดเขาขายก้านสะเดาเยอะมาก เป็นสมุนไพรหลักที่เขาใช้กัน … แต่มีข้อแม้ว่า สะเดามีรสขม มีข้อจำกัดว่า จะทำให้มือเท้าเย็นนิดหนึ่ง จึงต้องระวัง ถ้าเคี้ยวเพื่อช่องปากไม่เป็นไร แต่ถ้ากินทุกวันไม่ดี กินพอประมาณ วันเว้นวันก็ได้

บอระเพ็ด ... แก้ร้อนใน หลายกรณี เราปวดฟัน หรือฟันโยก เกิดจากเรื่องของเลือด ถ้าเลือดเรามีความข้น แล้วมีการอักเสบ บอระเพ็ดจะช่วยลดเรื่องการอักเสบได้ กินแล้ว ทำให้เลือดหมุนเวียนได้ดี ก็จะไม่ค่อยปวดฟันเท่าไร

แต่ถ้าเกิดมากกว่านั้น บางทีฟันจะหัก หรือโยกมาก จะมีสมุนไพรอีกชนิดหนึ่ง คือ ฟ้าทะลายโจร ช่วยเรื่องเจ็บคอ แก้ปวดฟัน แกัอักเสบ … ถ้าเรามากินขณะที่ปวดฟัน จะช่วยแก้ปวดฟันได้ดีมาก ช่วยประทังได้ ถ้าอาการไม่เยอะ วันสองวันจะดีขึ้น ใช้ได้ทั้งใบ และก้าน ฟ้าทะลายโจร ช่วยได้เรื่อง ไข้หวัดนก หรือเจ็บคอ หรือเวลาที่เราไปนอนค้างที่อื่นที่อากาศเย็นๆ เรากินกันไว้ก่อน ก็จะไม่เป็นอะไร หรือถ้าเรามีเยอะ เอามาตากแห้ง บดเป็นผง เข้าแคปซูล หรือใส่ขวด ใส่สารกันชื้นหน่อย

สมุนไพรที่เราควรรับประทาน (ที่มีประโยชน์ หาง่าย และกินช่วยได้ดี)

ผักบุ้ง ... เรื่องของนัยตา เพราะว่าผู้สูงอายุสายตาอาจไม่ดี ผักบุ้งจะช่วยได้ดี

มะระขี้นก ... แก้เบาหวาน ถ้าไม่เป็นเบาหวาน เราก็กินกันไว้ก่อน ถ้าคนเป็น ต้องมากำหนดว่า เราจะกินมะระแค่ไหน และยาที่กินรักษาเบาหวานแค่ไหน ให้พอดีกัน มะระมีข้อจำกัด คือ ควรต้มให้สุก อย่ากินดิบ ช่วยเรื่องเบาหวานได้ดี

ผักคึ่นช่าย ... เรื่องความดัน กินแค่อาทิตย์หนึ่งก็จะลดได้ แต่กินยาก เพราะเหม็นเคียว และเฝื่อน ถ้าเรากินสดไม่ได้ ก็ปั่น ดื่มเช้าเย็น

มะละกอ ... เป็นสมุนไพรช่วยแก้ท้องผูก

กล้วยน้ำว้าสุกๆ ... ช่วยเรืองการระบาย (จุดที่ช่วยการระบาย จะอยู่ที่ข้างจมูกของเราทั้งสองข้าง ถ้าเรากดไปเรื่อยๆ จะช่วยเรื่องระบบลำไส้ใหญ่ได้ดี)

ฝรั่งสุก ... จะช่วยเรื่องระบาย

ฝรั่งดิบ ... แก้เรื่องท้องเสีย เคี้ยวใบฝรั่ง หรือลูก ช่วยได้ แต่อย่ากินเยอะ เพราะว่าท้องเสียมี 2 กรณี คือ เกิดจากภาวะปกติ กับเกิดจากเชื้อที่ทำให้เกิดทิ้งเสีย ต้องระบายทิ้งไปให้หมดก่อน ขมิ้นชัน ช่วยฆ่าเชื้อที่ทำให้เกิดท้องเสียได้

ถั่วแดง ... เรื่องของการปวดเข่า ปวดข้อ ถ้ากินธัญญพืช นึ่งให้สุก หรือต้ม ให้กินบ่อยๆ จะดี ช่วยบำรุงเรื่องไขข้อ เพราะว่า เวลาอายุมาก ไขข้อ หรือเส้นไม่ค่อยดี แต่บางคนกินแล้วอาจท้องอืด ก็กินน้อยๆ หน่อย แต่กินบ่อย

ถั่วเขียว ถั่วแดง ถั่วดำ ลูกเดือยก็ใช้ได้

ถั่วเหลือง ... ผู้หญิงจะดี เพราะว่า เวลาอายุมากๆ ฮอร์โมนจะน้อย ถั่วเหลืองจะมีฮอร์โมน ที่ธรรมชาติชดเชย ทำให้ไม่ขาดฮอร์โมนนั้น และแก้โรคร้อนๆ หนาวๆ ตอนสูงอายุได้

เถาวัลย์เปรียง ... เป็นไม้เถา ช่วยเรื่องแก้ปวดเมื่อย เรื่องเส้นได้ดี ช่วยขับปัสสาวะด้วย กรมวิทย์ สกัดเถาวัลย์เปรียงเป็นยาแก้อักเสบ และแก้ปวดหลัง … ถ้าเรามี ตัดลำต้น และนำมาต้มน้ำกิน ก็จะช่วยได้

มะตูม ... เรื่องระบบย่อย หลายคน กินอาหารแล้วท้องอืดเฟ้อ ย่อยไม่ดี กินน้ำมะตูมได้

ขิง ... ทางแพทย์แผนไทยจะบอกว่า ลมในท้อง จะมี 2 กอง ภายในลำไส้ และนอกลำไส้ สมุนไพรที่ช่วยขับลมมี 2 ชนิด คือ ขิง กับกระเพรา ถ้าไม่มีขิง ก็กินกะเพราแทนได้ ถ้าไม่มีกระเพรา ก็ต้มขิงแทนได้ จะช่วยขับลม ทำให้ท้องไม่อืด หรือถ้าดึกๆ ไม่มีไฟ ก็เคี้ยวเลยได้

กระชาย ... ช่วยขับลม และบำรุงในผู้ชาย เรื่องฮอร์โมนผู้ชายได้ดี

ขมิ้นชัน ... คนที่เป็นโรคกระเพาะ หรือท้องอืดเฟ้อ ท้องเสีย หรือท้องที่มีการติดเชื้อ การกินขมิ้นชัน จะช่วยได้เยอะ แก้ปวดท้อง แก้โรคประเพาะได้ดี

เหงือกปลาหมอ ... ช่วยเรื่องน้ำเหลืองเสีย ในเด็ก หรือผู้ใหญ่ก็ได้ เนื่องจากใบมีหนาม เวลาอาจต้องตากแห้งก่อน แล้วมาต้ม ถ้าทำแคปซูลก็ต้องบดละเอียดก่อน
คาวกอง หรือภูคาว ช่วยเรื่องน้ำเหลืองเสียเหมือนกัน บางคนทำเป็นขวดขาย ราคาแพง กินตามบ้านถูกกว่า

ดอกคำฝอย ... ช่วยเรื่องหัวใจ และบำรุงโลหิต

กระเจี๊ยบ ... ช่วยเรื่องขับปัสสาวะ และนิ่วได้บางส่วน ขับเสมหะ

สับปะรด ... ช่วยเรื่องย่อยอาหาร และขับปัสสาวะ

ใบบัวบก ... แก้ช้ำใน แต่มีส่วนช่วยบำรุงสมอง ใครที่สมองไม่สดใส สามารถทำน้ำใบบัวบกกินได้ จะมีสมุนไพรบางชนิด ช่วยเรื่องสมอง

มังคุด ... แก้ร้อนใน เปลือกช่วยเรื่องผิวหนัง ใช้เหลือกทารักษาผิวพรรณได้ ตาก บดให้แห้ง ผสมน้ำทาผิว จะสวย และฆ่าเชื้อโรคตามผิวได้ด้วย

ลิ้นจี่ ... เรากินเนื้อ เราทิ้งเม็ด แต่จะมีประโยชน์กับผู้ชาย ช่วยเรื่องต่อมลูกหมาก กรณีต่อมลูกหมากโต เม็ดลิ้นจี่จะช่วยมาก ล้างให้สะอาด ตากแห้ง แล้วบดเป็นผง ใส่สารกันชื้น และคอยตักกินวันละช้อน ครึ่งช้อน ช่วยเรื่องต่อมลูกหมากได้ดี

มะเขือเทศ ... ช่วยเรื่องต่อมลูกหมากโตได้ดี ถ้าคนกินวันละลูก จะไม่ค่อยเป็น ถ้าคนเป็นแล้ว

กะเม็ง หรือฮ่องเกี่ยว ... ช่วยในเรื่องไต อยู่ตามท้องทุ่งนาเยอะมาก มีคนไข้ต้องฟอกไต กินกะเม็ง 1 เดือนก็ดีขึ้น นอกจากช่วยโรคไต ยังช่วยเรื่องกระเพาะ ไปช่วยกระตุ้นร่างกาย สร้างเนื้อเยื่อให้เนื้อเยื่อกระเพาแข็งแรงได้ ผู้หญิงที่มีลูกหลานคน จะช่วยไปเสริมมดลูกได้ด้วย ให้มดลูกมีความแข็งแกร่งมากขึ้น มาต้มกิน

รางจืด ... ไว้ถอนพิษ เวลาเราทานผงชูรส ใช้ใบ หรือเถา เถาสรรพคุณเยอะกว่า ชงน้ำกิน หรือตากแห้งบด

พญาวานร ... สมุนไพรเวียดนาม ช่วยเรื่องมะเร็งเป็นหลัก

อังกาบ ... ใบคล้ายทองพันชั่ง แต่อังกาบจะมีหนาม ช่วยเรื่องมะเร็งเต้านม มะเร็งมดลูก

เพชรสังฆาต ... ช่วยเรื่องริดสีดวง ซึ่งมีริดสีดวงภายใน และภายนอก ภายในคือมีเลือดออก ภายนอกมีติ่งยื่นมา เพชรสังฆาตช่วยทำให้เลือดหยุด ให้ติ่งหายไป เวลากินจะระคายเคืองถ้าเรากินสดๆ ต้องหั่นเป็นชิ้นเล็กๆ แล้วยัดใส่กล้วย หรือใส่ข้าวแล้วกลืน ห้ามกินเปล่าๆ กินวันละท่อน เอาอย่าอ่อน หรือแก่เกินไป

ชะพลู ... มีแคลเซียมเยอะ บำรุงกระดูก

มะรุม ... เป็นสมุนไพรนิยม ช่วยเรื่องกระดูก เสริมสร้างร่างกาย บำรุงร่างกายให้แข็งแรง

ใบย่านาง ... มีคลอโรฟิล ทำให้ผิวพรรณดี คลอโรฟิลอยู่ที่ใบ ใช้ปั่นแล้วดื่ม อย่าไปต้ม

ทองพันชั่ง ... แก้เรื่องผิวหนัง ในบางกรณี ช่วยเรื่องมะเร็งได้ด้วย

แป๊ะตำปึง ... ช่วยเรื่องความดัน และมะเร็งได้

กระเทียม ... ดีมาก สำหรับคนที่เป็นโรคหัวใจ เรื่องสมอง ไต ตา เอากลีบสดๆ กินหลังอาหารเย็น หรือหลังอาหารเช้า ใส่มะนาว พริกขี้หนู ทำน้ำจิ้มกิน ความดันจะน้อย เพราะว่าจะทำให้เส้นเลือดมีความยืดหยุ่น อัมพฤกษ์ อัมพาตก็จะเกิดน้อย กินตอนช่วงเย็น วันละ 2 ขีด ก็ได้

หญ้าเอ็นยืด (ผักกาดน้ำ) … แก้เรื่องนิ่วในถุงน้ำดีได้ แก้ปวดเมื่อยได้ด้วย ตากแห้งก่อน แล้วมาต้มดื่ม

หญ้าดอกขาว หรือหญ้าสามวัน ... ช่วยเรื่องคนที่อดบุหรี่ ถ้าเป็นไข้ ท้องเสียก็กินได้เหมือนกัน

ว่านหางจระเข้ ... ช่วยเรื่องผิวพรรณ ระบบภูมิคุ้มกันได้ดี

สรุป

หลักการกินสมุนไพร เราจะกินแล้วเว้น ไม่เหมือนกินยาปัจจุบัน ให้ร่างกายฟื้นฟู พอดีแล้วเราก็หยุดกินได้ การกิน เคี้ยวให้นานขึ้น

เรื่องอื่นๆ

การกดจุด ... จุดแก้ปวดฟัน อยู่ที่โคนนิ้วชี้ กดไล่ไปเรื่อยๆ เวลาเราปวดฟันกรณีที่ไม่มียา หรือยังไม่สามารถไปหาคุณหมอได้ จะกดไล่ตั้งแต่นิ้วชี้ ขึ้นไปที่โคนนิ้ว

การออกกำลังกายควรออกกำลังกายตอนเช้า จี้กง เป็นการออกกำลังกายได้ทั้งกาย เหงื่อ ได้ทุกข้อ และออกกำลังกายภายในด้วย

การบริหารตา ตอนเช้ามองไปทางด้านขวาให้สุด ซ้ายให้สุด มองบน มองล่าง และมองเฉียง หัวไม่ต้องขยับ กลอกตาอย่างเดียว และสุดท้ายคือ หมุนตา เวลาหมุนตาให้หลับตา เดี๋ยวงง ให้หมุนตา วนไปทางซ้าย และวนไปทางขวา จะทำให้กล้ามเนื้อตาแข็งแรง

หัวใจ ท่าบริหารหัวใจต้องลุกขึ้น … มี 2 ท่า เรียกว่า เส้นลมปราณหัวใจ

• ท่าแรก ยืน พนมมือ ยื่นออกไปข้างหน้าจนสุด หลักของการบริหารท่านี้ นิ้วก้อยจะเป็นเส้นลมปราณ เราต้องยื่นมือให้นิ้วก้อยตึงมากที่สุด และกระดกมือขึ้น ศอกต้องตรง กระดกแค่ปลายมือ นับ 1 ถึง 10 แล้วคลาย
• อีกท่าหนึ่งก็คือ เรากระดิกมือให้นิ้วก้อยตึง แขนจะตึงทั้งหมด นิ้วก้อยก็ต้องตึง จะตึงมาถึงหัวใจ
• ทำเช้า เย็น หัวใจจะแข็งแรงมากขึ้น

เรื่องเข่า

นั่ง ... ยืน เวลาเราลุกยืนทุกครั้ง เราชอบใช้ขาอย่างเกีนว แต่ความจริงร่างกายเราใช้ทุกส่วน แต่เราไปใช้แค่ขาอย่างเดียว ทำให้หัวเข่าทำงานหนัก

วิธีที่นั่ง-ยืนที่ดี ... เวลาเรานั่งให้ก้มเยอะๆ และปัดกระโปรงและลง เวลาขึ้น เราก้มเยอะๆ และเงย เขาจะไม่ปวด เวลานั่งก็เหมือนกัน เวลาลุกเราก้มเยอะๆ และเงย ถ้าเราเงยคอขึ้นด้วย กระดูกคอจะมีการจัด พยายามยืดคอขึ้น กระดูกขอจะเรียงระบบได้ดี ทำให้เราหายใจได้ดีด้วย และกระดูกสันหลังจะเข้าที่ได้

ท่านอน แก้ปวดหลัง

เราจะพับขา ถ้าคนที่ไม่ปวดหลังถึงจะทำ คนที่ปวดหลังต้องแก้เรื่องปวดหลังให้ดีก่อนจึงทำ

• เวลานอน เราจะพับขา แล้วก็นอนหงาย เอาส้นเท้ามาอยู่ที่สะโพก ใครยังไม่เคยทำให้ทำทีละท่า เช่น เราทำแค่ข้างขวาก่อน เริ่มที่ 1 นาที 2 3 4 5 6 นาที แล้วทำสลับข้าง ถ้าเริ่มชำนาญ เราทำทีละ 2 ข้าง
  เวลาลุก ค่อยขยับทีละข้าง แล้วค่อยๆ ลุก
• แต่คนที่ตัวไม่โตมักทำได้ แต่คนตัวโตทำทีละข้าง ช้าๆ อย่าเร็ว
• ท่านี้มีประโยชน์ 2 ข้อ
  ข้อ 1 ช่วยเรื่องไต ไตแข็งแรงขึ้น
  ข้อ 2 อาการปวดหลัง ถ้าไม่ปวด โอกาสปวดหลังน้อยมาก ถ้าไม่ยกของหนักเกิน หรือไม่ได้ไปทำอะไรผิดพลาด ก็จะไม่เป็นอะไร

เวลาลุกจากเตียง ... เราจะเหยียด เวลาลงเราจะค่อยๆ ย่อลง ก้ม โดยเอามือ ข้อศอกตั้งขึ้น และพลิกเอามือข้างใดข้างหนึ่งออกไป แล้วหมุน การปวดหลังจะน้อย

ถ้าเป็นตะคริว มี 2 วิธี

• ถ้าเป็นผนัง เหยียดกับผนัง ดันไว้ จะแก้ได้
• อีกกรณี ถ้าเรารู้ก่อนที่จะเป็นตะคริว ให้กระดกเท้าขึ้นลงเร็วๆ (ต้องยังไม่เป็น) จะผ่อนคล้าย จะดีขึ้น
• ถ้าเป็นแล้ว ท่านอน ให้พับขา ก็จะไม่เป็น ใช้ยันก็ได้

นอนหลับยาก

กรณีที่ 1 นวดต้นคอเยอะๆ และนวดขมับ
จริงๆ การนอนหลับอยู่ที่จิตใจส่วนหนึ่ง ถ้าเราปล่อยวางจิตใจก็จะดีขึ้น
แต่ถ้าเกิดจากที่ปล่อยยาก และเกียวกับร่างกาย กดท้ายทอย และจะมีสมุนไพรขี้เหล็ก ช่วยได้

นิ้วโป้ง มีวิธีตรงโคนนิ้วโป้ง ถ้าเราลองกด จะเจ็บหมด

จะมีเส้น ปกติเราจะใช้มือ นิ้วโป้งจะบอบช้ำมากที่สุด ใครแข็ง กดนิ้วชี้หรือนิ้วนางก็ได้ จะเจ็บ พอเจ็บ กดไปเรื่อยๆ บ่อยๆ ไม่ใช่วันเดียว ลำดับ จะเจ็บ และจะปวด และกดไปเรื่อยๆ จะหาย

หลักการคือ เส้นที่เราใช้งานบ่อยจะบอบช้ำ พอบอบช้ำเสร็จ ร่างกายก็จะสร้างพังผืดมาเกาะ พอเกาะเรื่อยๆ จนเราคิดว่าไม่เป็นอะไร แต่พอกดจะเจ็บ พอเจ็บ เราก็ต้องกด เพื่อเคลียร์ให้เลือดไหลเวียนได้ดี จะได้ไม่เจ็บ ... นิ้วก้อยกดจะไม่เจ็บเลย แต่โคนนิ้วโป้งจะเจ็บ และนี่เป็นสาเหตุของนิ้วล็อค ป้องกันไว้ก่อน

ไหล่ติด

• ให้ชูมือไปข้างหน้า และดีดนิ้วแต่ละนิ้ว กดและดีดออก
• อีกอันหนึ่ง คือ กดข้างไว้ นับ 1 ถึง 10 และดีด มือจะเบา
• อีกอันหนึ่ง คือ หงายมือ แล้วดีดเช่นเดียวกัน ทีละนิ้ว เวลาดีด เส้นจะมาถึงใต้จักกะแร้ เมื่อทำเสร็จ เส้นจะเบา

ข้อสรุปทั้งหมดนี้ก็คือ ... มีภูมิปัญญามากมายที่เรายังไม่รู้

และสุดท้าย จากคุณตุ่น "... เราก็ได้มารับรู้เพิ่ม เชื่อมโยงกาย จิต สมุนไพร และเรื่องการบริหาร ให้ทำบ่อยๆ ก็จะทำให้สุขภาพร่างกายดี คงต้องนำเอาไปใช้ประโยชน์ และถ่ายทอดต่อกัน ..."

รวมเรื่อง ภาคีเครือข่าย + ชมรมผู้สูงอายุ กับกิจกรรมส่งเสริมสุขภาพช่องปาก