โรงเรียนบ้านเปือย อ.น้ำยืน จ.อุบล อาจเป็นเป็นโรงเรียนแห่งเดียวในประเทศที่เด็กไม่ต้องเอาเงินมาโรงเรียนแม้แต่บาทเดียว 

ผมอ่านเรื่องราวของโรงเรียนแห่งนี้ หลังจากที่คุณสุนีย์ จากสำนักงานคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติ (สช.) แนะนำผมว่า “โรงเรียนแห่งนี้มีเรื่องราวที่น่าสนใจและเป็นโรงเรียนวิถีพุทธที่ไม่ธรรมดา...”

คำบอกเล่าจากกัลยาณมิตรที่ช่วยแนะนำ ผมก็พยายามค้นหาข้อมูลในสื่ออื่นๆได้มาบ้าง ทำให้ภาพของโรงเรียนบ้านเปือยชัดเจนมากขึ้นเรื่อยๆ

แม้ว่าโรงเรียนนี้จะอยู่ไกลแสนไกล ผมก็จะดั้นด้นไปเพื่อไปเรียนรู้ พร้อมกับเก็บเกี่ยวสิ่งดีๆนำมาแลกเปลี่ยนให้กับสังคมในวงกว้าง  ผมได้เบอร์โทรศัพท์ของท่านผู้อำนายการจากผู้แนะนำ จากนั้นผมจัดแจงโทรไปแนะนำตัว และวัตถุประสงค์ที่จะเข้าเข้าไปร่วมเรียนรู้ยังพื้นที่ ผอ.บงการ สายเนตร ท่านได้ตอบรับอย่างดียิ่ง พร้อมกับกำชับผมว่า “อยากให้มาเยี่ยมถึงโรงเรียนแล้วจะรู้ว่าโรงเรียนผมเป็นยังไง” คำท้าทายของ ผอ.บงการ ทำให้ผมตัดสินใจเดินทางไปอุบลราชธานีแบบเร่งด่วน

จากข้อมูลที่ผมอ่านเตรียมพร้อมเพื่อเติมประเด็นจากที่มีอยู่ มีหลายๆประเด็นที่ยังต้องการข้อมูลเพิ่ม

-          โรงเรียนแห่งนี้ มีกฏเหล็กไม่ให้เด็กเอาเงินมาโรงเรียนมานานนับ ๑๐ ปี  และให้เด็กใช้วิธีออมเงิน เพื่อนำฝากเข้าออมทรัพย์ของนักเรียนเองทุกวันที่ ๑ - ๕ ของเดือน เศรษฐีตัวน้อยจะแบกกระปุกออมสินที่ทำจากกระบอกไม้ใผ่ทยอยนำเงินที่อดออมได้มาฝาก

-          คุณครูที่นี่ไม่ดื่มสุรา ไม่เล่นการพนันเป็นแบบอย่างที่ดีให้กับเด็กๆ และชาวบ้าน ที่สำคัญ ผู้อำนวยการโรงเรียนเป็นแบบอย่างที่ดีด้วย

-          คุณครูที่นี่ไม่เป็นหนี้นอกระบบ

หัวเราะเปิดใจแบบนี้ ...ประเมินได้ว่าคุณครูมีความสุข  สอบถามได้ความว่า "สุขจริงๆนะจ๊ะ"

-------------------------------------------------------------------------------------------------

ปรัชญาการศึกษาที่ทางโรงเรียนปรับให้สอดคล้องกับบริบทของชุมชน บริบทของเด็ก รวมถึงความเป็นโรงเรียนวิถีพุทธที่บูรณาการหลักคำสอนของพระสัมมาสัมพุทธเจ้า บูรณาการเข้าไปใน ๘ สาระวิชา เรื่องราวที่เราเขียนถึงแนวทางการปฏิบบัติเพื่อก้าวสู่การเป็นโรงเรียนวิถีพุทธนั้นง่าย แต่การปฏิบัติที่สร้างกระบวนการเรียนรู้กล่อมเกลาเด็กให้เนียนไปกับการเรียนการสอน หรือแม้กระทั่งวิถีชีวิตของเด็ก เป็นสิ่งที่ยากยิ่งกว่า  แต่ที่โรงเรียนบ้านเปือย ทำได้ และทำได้ดี เด็กที่นี่จึงถูกพัฒนากล่อมเกลาทั้งทางด้านมิติเชิงพุทธ และวิชาการพร้อมกันไปด้วยอย่างสมดุล

ผมเดินทางมาจากกรุงเทพฯ มุ่งตรงไปที่อุบลราชธานี และพยายามเดินทางไปยังโรงเรียนบ้านเปือย ทั้งที่ไม่เคยไปมาก่อน ทราบว่า อ.น้ำยืน อยู่ติด อ.นาจะหลวย ชายแดนของเมืองอุบลกันเลยทีเดียว ระยะทางร้อยกว่ากิโลเมตรจาก อ.เมือง ถือว่าไกลพอสมควร การเดินทางครั้งนี้ได้รับความอนุเคราะห์เป็นอย่างดีจากเพื่อนอาจารย์ที่อยู่อุบล แม้จะเป็นคนในพื้นที่เราก็หลงทางตั้งนานสองนาน กว่าจะเดินทางไปถึง ด้วยการติดต่อผ่านโทรศัพท์ท่าน ผอ.เป็นระยะๆ เห็นป้ายข้างทางแจ้งสถานที่ว่า อีก ๓๐ กิโลเมตรจะถึง นารายณ์บรรทมสินธุ์ แสดงว่าเราเดินทางมาไกลมากๆ

ในที่สุดก็เดินทางมาถึงโรงเรียนบ้านเปือยจนได้ ท่าน ผอ. บงการ และคุณครูออกมาต้อนรับ และก่อนที่จะเข้าห้องประชุมเพื่อนั่งสนทนา ท่าน ผอ.ได้พาเดินชมรอบโรงเรียนระยะทางสั้นๆ โรงเรียนเล็กๆ มีค้นไม้ร่มรื่นดี ข้างหลังอาคารมีสวนสวย ท่าน ผอ.บอกว่า ให้เด็กมาเดินเจริญสติ

โรงเรียนบ้านเปือยเป็นโรงเรียนเล็กๆตั้งอยู่ในเขต ต.บุเปือย อ.น้ำยืน จ.อุบลราชธานี เปิดทำการสอน ๗ ห้องเรียน จากชั้นอนุบาล ๒ จนถึง ชั้นประถมศึกษาปีที่ ๖ มีครู ๖ คน นักเรียน ๑๒๓ คน และไม่มีนักการภารโรง ดังนั้นที่นี่นักเรียนและครูทำเองหมด

พูดคุย กับเด็กๆ ...น่าทึ่งกับวิธีคิดมิติเชิงพุทธกับการปฏิบัติตนของเด็ก

--------------------------------------------------------------------------------------------

เวทีสนทนาของเรา จัดขึ้นง่ายๆที่ห้องสมุดเล็กๆของโรงเรียน แม้ว่าวันนี้เป็นวันหยุด คุณครูก็มาโรงเรียนกันพร้อมหน้า เพราะมีภาระกิจหลายอย่างที่ต้องทำทั้งในวันหยุด หรือแม้กระทั่งปิดเทอมคุณครูก็ต้องมานั่งทำงานที่โรงเรียนอยู่ เวทีสนทนานอกจากจะมีคณะครูแล้ว ท่าน ผอ.บงการ ยังได้ชวนกรรมการสถานศึกษาสองสามท่านเข้าร่วมพูดคุยด้วย เป็นโอกาสดีที่ผมได้สัมผัสทั้งในส่วนของโรงเรียน  ครู นักเรียน และชาวบ้าน

เบื้องต้นการพูดคุย พ่อใหญ่ท่านหนึ่งในวง พูดคุยถึงโรงเรียนบ้านเปือย เริ่มต้นว่า “โรงเรียนของผม....”   ผมได้ยินคำว่า “โรงเรียนของผม” จากปากของพ่อใหญ่ ก็พอจะคาดเดาความสัมพันธ์ของชุมชนกับโรงเรียนได้ในระดับหนึ่ง ท่าทีเป็นมิตรและสนิทสนมระหว่างคุณครูกับชาวบ้าน ก็ทำให้มองถึงความสัมพันธ์อันดี ดังนั้นความสำเร็จที่นี่จึงเกิดขึ้นจากการมีส่วนร่วมของชุมชนเป็นสำคัญ

“โรงเรียนเราสร้างความเป็นคนดี  ผมเชื่อว่าคนดีเป็นสิ่งที่ทำให้ควบคุมตนเองได้ แล้วทุกอย่างจะดีตามกันไป” ผอ.บงการได้เปรยขึ้นในบทสนทนาแรกเมื่อผมถามถึงการบูรณาการการเรียนการสอน ผอ.เล่าถึงตัวชีวัดความเป็นคนดี คือการปฏิบัติศีลห้า และสมบัติผู้ดี และหลักสูตรสมบัติผู้ดีจะต้องบูรณาการลงไปในทุกสาระวิชาที่ผู้เรียน เรียนทุกช่วงชั้น เพื่อให้ผู้เรียนเห็นคุณค่าของความเป็นมนุษย์และรู้แนวทางการปฏิบัติตนเมื่ออยู่ร่วมผู้อื่น ปัจจัยหนึ่งที่สำคัญได้แก่ “สุขภาพ” ต้องดีด้วย “คนดีสุขภาพดี” จะต้องอยู่ควบคู่และค้ำจุนกันไป

กิจกรรมการจัดการเรียนรู้ที่โรงเรียนใช้ ทฤษฏีการเรียนรู้ตามแนววิถีพุทธ คือ “อริยะสัจ ๔”  หากเราดูตามเนื้อหาการบูรณาการตามสาระวิชา เหมือนจะหนักไปทางทฤษฏีเชิงพุทธ และให้นักเรียนปฏิบัติตาม ซึ่งในความคิดของผมก็เชื่อว่า นักเรียนสามารถท่องและทำตามได้ ...แต่ไม่ยั่งยืน  เป็นโอกาสที่ดีเช่นกันที่มีน้องนักเรียนชายหญิงที่เข้าร่วมสนทนาในเวทีด้วย คุณครูให้เล่าให้ผมฟังถึง อริยสัจ ๔ ว่ามีอะไรบ้าง? พร้อมวิเคราะห์ปัญหา น้องๆก็ตอบได้ฉะฉานคล่องแคล่ว ราวกับท่องจำ ผมจึงลองตั้งคำถามใหม่ โดยคิดประเด็นปัญหาใหม่ๆ ปรากฏกว่า เด็กนักเรียนชายหญิงสามารถวิเคราะห์ปัญหาได้ตามแนวทางอริยสัจ ๔ อย่างน่าทึ่ง

ผอ.บงการย้ำกับผมว่า “การวิเคราะห์ปัญหาตามแนวทางอริยสัจ ๔ นั้น เพื่อให้เด็กได้เรียนรู้ตนเอง เรียนรู้ปัญหาอย่างถ่องแท้ ถึงที่ไปที่มา จนถึงมรรควิธีการแก้ไขปัญหา เมื่อเด็กเรียนรู้แบบนี้แล้ว เขาจะวิเคราะห์ปัญหาต่างๆด้วยตนเอง เรียนรู้การแก้ปัญหาอย่างมีปัญญา” นี่คือการพัฒนาคุณธรรม พัฒนาความเป็นมนุษย์ตามแนวพุทธศาสตร์อย่างแท้จริง

นักเรียนที่นี่มีการเปลี่ยนแปลงที่ดีขึ้น เนื่องมาจากกระบวนการเรียนการสอน และกติกาการอยู่ร่วมกัน โดยยีดหลักตามแนวทางพระพุทธศาสนาและเศรษฐกิจพอเพียง

“ที่นี่เราเลี้ยงปลา เพื่อสำหรับไว้เป็นอาหารกลางวัน แต่จนแล้วจนรอด ทั้งเด็กและครูต่างไม่ยอมกินปลาที่ตนเองเลี้ยง เหตุเพราะสงสาร ปลาที่นี่จึงตัวโตๆ เต็มบ่อ” อีกเหตุผลหนึ่งที่ผมฟังแล้วแอบอมยิ้ม เพราะการที่นักเรียนและครูได้เลี้ยงสัตว์เหล่านี้ คอยให้อาหาร จนเกิดความผูกพัน และไม่คิดอยากจะทำลายชีวิตสัตว์เหล่านั้น ต้นกล้าแห่งจิตที่เมตตาก่อเกิดขึ้นในใจของเด็กๆอย่างเห็นได้ชัด

ประเด็นที่ตอกย้ำให้เห็นว่าการสร้างคนดีที่โรงเรียนบ้านเปือย นอกจากจะนำแนวคิดพระพุทธศาสนามาใช้เป็นแนวทางในการเรียนการสอนโดยบูรณาการเข้าไปทั้ง ๘ สาระวิชา แล้ว จากคำให้สัมภาษณ์ของ ผอ.บงการ ที่ผมอ่านจากสื่อเอกสารที่รวบรวมมาได้ ผอ.บอกว่า

“การให้เด็กนั่งสมาธิ สวดมนต์ คิดว่าทำให้นักเรียนเป็นเด็กดี แต่จริงๆแล้วไม่พอ จึงเกิดแนวคิดที่ว่า วิถีพุทธมันต้องปฏิบัติ สัมผัส รับรู้และเข้าใจได้ จึงเริ่มให้ความสำคัญกับการปฏิบัติมากกว่าสิ่งที่เป็นนามธรรมจับต้องไม่ได้”  

หัวใจของการสร้างคนดีที่บ้านเปือย คือ การปฏิบัติ เพื่อเชื่อมโยงกระบวนการไปอธิบายมิติเชิงพุทธ  กระบวนการแบบนี้เองที่ช่วยกล่อมเกลาเด็กนักเรียนที่นี่ เป็นคนที่มี “สุข เก่ง และดี”

เรื่องราว "โรงเรียนสร้างคนดีที่โรงเรียนบ้านเปือย" ผมได้ upload วีดีโอ กิจกรรมโรงเรียนวิถีพุทธ ไว้ที่ http://video.google.com/videoplay?docid=-423014294381003801  สามารถเข้าไปชมกันได้ครับ

>>>

บันทึกต่อไป จะเล่าถึง  โรงเรียนที่ตั้งกฏเหล็กไม่ให้เด็กเอาเงินมาโรงเรียนมานานนับ ๑๐ ปี ว่าทำได้อย่างไร และสุดท้ายแล้ว กระบวนการแบบนี้มุ่งหวังอะไร ติดตามบันทึกต่อไป “ ที่โรงเรียนบ้านเปือย ไม่มีเงินก็มาโรงเรียนได้”  

จตุพร วิศิษฏ์โชติอังกูร

๕ เม.ย.๕๒

นนทบุรี