ชัยยัสสุ

ความคิด มุมมอง ทัศนคติ เพื่อความเข้าใจพระพุทธศาสนา ชีวิต และตัวตนของเรา
Permalink : http://www.oknation.net/blog/bunruang

วันพุธ ที่ 18 พฤศจิกายน 2552

สนทนาภาษาอภิธรรม (๑)

Posted by chaiyassu , ผู้อ่าน : 75 , 19:40:10 น.
หมวด : ศาสนา
พิมพ์หน้านี้

พระมหาบุญเรือง เจ้าอาวาสวัดบ้านด่าน

พระอภิธรรม ๔๒,๐๐๐ พระธรรมขันธ์ เมื่อว่าโดยสรุปแล้ว มีเนื้อหาสาระที่สำคัญอยู่ ๔ เรื่อง ได้แก่ จิต เจตสิก รูป และนิพพาน

ทั้ง ๔ เรื่องนี้เกี่ยวข้องกับชีวิตทั้งสิ้น

กล่าวคือ

๓ เรื่องแรก (จิต เจตสิก รูป) พรรณนาให้เห็นว่า ชีวิตของมนุษย์ประกอบด้วยส่วนประกอบที่สำคัญอยู่ ๒ ประการ ได้แก่ ส่วนที่เป็นรูป และส่วนที่เป็นนาม

ส่วนที่เป็นรูป เกิดขึ้นตามเหตุปัจจัย มีปัจจัยปรุงแต่ง ทั้งปัจจัยดังกล่าว อิงอาศัยกัน และกันเกิดขึ้น ตั้งอยู่ และดับไป

ปัจจัยที่ว่านี้ได้แก่ ส่วนประกอบหลักที่เรียกว่ามหาภูตรูป ๔ ประการ ได้แก่ ธาตุดิน น้ำ ลม ไฟ และส่วนประกอบย่อยที่อาศัยมหาภูตรูปเกิดตามมาอีก เรียกว่าอุปาทายรูป ๒๔ ประการ มี ประสาทตา หู จมูก ลิ้น กาย ความเป็นชาย ความเป็นหญิง หัวใจ ชีวิต อาหาร ความเคลื่อนไหว ความคร่ำคร่า ความเปลี่ยนแปลง เป็นต้น

รูปทั้งหมดนี้อาศัยกรรม อาศัยจิต อาศัยฤดู อาศัยอาหาร จึงเจริญเติบโต และเปลี่ยนแปลงไปตามสภาพ ตามเหตุ ตามปัจจัยดังกล่าวแล้วข้างต้น

ส่วนที่เป็นนาม ก็ได้แก่จิต กับเจตสิก

จิต และเจตสิก ถือว่าเป็นส่วนสำคัญสำหรับชีวิต เพราะอยู่ในฐานะเป็นเจ้านายของกาย ในคัมภีร์อภิธัมมัตถสังคหะท่านจึงเรียกจิตอีกนัยหนึ่งว่า ธรรมชาติที่กระทำความเป็นไปของสัตว์ทั้งหลายให้วิจิตร

วิจิตรในที่นี้ เป็นไปได้ทั้ง ๒ ลักษณะ คือวิจิตรในด้านดีก็ได้ วิจิตรในด้านเสียก็ได้ เป็นกลาง ๆ ไม่ดีไม่เสียก็ได้

ความวิจิตรดังกล่าวนี้ เกิดขึ้นเพราะอาศัยตัวเจตสิกเป็นผู้ทำหน้าที่ปรุงแต่ง ในพระอภิธรรมท่านจึงจำแนกอาการที่จิตวิจิตรไว้โดยย่อ ๘๙ ดวง โดยพิสดาร ๑๒๑ ดวง

ในจำนวนนี้ หากนำมาจัดเกรด หรือจัดชั้นของจิตตามภูมิสูงต่ำ จะได้ ๔ กลุ่มใหญ่ ได้แก่

๑. กามาวจรภูมิ ได้แก่ภูมิจิตของผู้ที่ยังข้องเกี่ยวในกามรมณ์ มีอยู่ทั้งหมด ๑๑ ชนิด ได้แก่ ภูมิอันเป็นที่อยู่อาศัยของมนุษย์, ภูมิอันเป็นที่อยู่อาศัยของเหล่าเทวดาทั้ง ๖ ชั้นเบื้องต้น และภูมิของสัตว์ที่อยู่ในอบายภูมิ มีสัตว์เดรัจฉาน เปรต อสุรกาย และสัตว์นรก

ทั้งหมดนี้ ถือว่าเป็นภูมิที่ยังเกี่ยวข้องในเรื่องของกาม ซึ่งมีก็มีหยาบ มีละเอียดแตกต่างกันออกไปตามภูมิของตน ๆ เช่น กามของมนุษย์ก็อาจจะละเอียดกว่ากามของสัตว์เดรัจฉาน แต่ก็หยาบกว่าของพวกเหล่าเทวดา เป็นต้น ถึงกระนั้นก็ยังนับเนื่องว่า เกี่ยวข้องด้วยกามทั้งสิ้น

๒. รูปาวจรภูมิ ได้แก่ภูมิจิตของผู้ที่บำเพ็ญเพียรทางจิตกระทั่งได้ฌาน ๔ เบื้องต้น (รูปฌาน ๔)

๓. อรูปาวจรภูมิ ได้แก่ภูมิจิตของผู้ที่บำเพ็ญเพียรทางจิตกระทั่งได้บรรลุฌาน ๔ เบื้องปลาย (อรุปฌาน ๔)

ภูมิจิตทั้ง ๒ นี้ (รูปาวจรภูมิ,อรูปาวจรภูมิ) แม้สภาวะจิตจะละเอียด สามารถก่อให้ฤทธิ์ อภินิหารต่าง ๆ ได้ตามปรารถนา และละความกำหนัดในเรื่องของกามได้แล้ว แต่ก็มีโอกาสตกคืนสู่ภาวะของกามได้ ท่านจึงจัดเป็นภูมิที่ยังวนเวียนอยู่ในเรื่องโลก ๆ (โลกิยภูมิ) อยู่

๔.โลกุตตรภูมิ ได้แก่ภูมิของผู้บรรลุมรรคผลอย่างใดอย่างหนึ่ง มีโสดาบันเป็นเบื้องต้น มีอรหันต์เป็นที่สุด

จิตของบุคคลผู้ดำรงอยู่ในโลกุตตรภูมิ เว้นจิตของพระอรหันต์แล้ว อริยบุคคลที่เหลือก็ยังเสพกามอยู่ เพียงแต่ความยินดียินร้ายในเรื่องนี้ของท่านเบาบางกว่าปุถุชนทั่วไป และได้รับการยกขึ้นสู่กระแสพระนิพพานแล้ว ขจัดอันตรายระหว่างทางได้เป็นที่ปลอดภัยได้แล้ว

ต่างจากภูมิจิตของผู้ที่ยังวนเวียนอยู่ในกามภพ รูปภพ และอรูปภพที่ยังขึ้น ๆ ลง ๆ หาคติแน่นอนไม่ได้ บางคนเป็นถึงนายพล แต่วันดีคืนดีก็เป็นนักโทษประหาร บางคนเป็นผู้นำประเทศ มีอำนาจ มีบารมี แต่วันดีคืนดีก็กลายเป็นสัมภเวสี ร่อนเร่ หาที่อยู่เป็นหลักเป็นแหล่งไม่ได้ ในคัมภีร์จึงมีกรณีตัวอย่างให้เราได้ศึกษาเป็นข้อเตือนใจ

เช่น หมาเกิดเป็นเทวดา เทวดาตกสวรรค์กลายเป็นคน เป็นคนอยู่ดี ๆ ตายแล้วก็กลับไปเกิดเป็นสัตว์เดรัจฉาน เกิดในครอบครัวที่ดีมีฐานะมั่นคง แต่อยู่ดี ๆ ก็หนีตามคู่รักไปตกระกำลำบาก กระทั่งกลายเป็นคนสติฟั่นเฟือนก็มี เป็นคนฟั่นเฟือนอยู่ดี ๆ ก็กลับกลายเป็นพระอริยบุคคล บางคนเป็นชายอยู่ดี ๆ ก็กลับกลายเป็นหญิง หรือเป็นหญิงอยู่ดี ๆ ก็กลับกลายเป็นชาย

นี่คือความวิจิตรพิสดารของจิต มีอำนาจเสกสรรปั้นแต่งชีวิตเราได้ถึงเพียงนี้

สรุปแล้ว ความเป็นไปของโลกทั้งมวล ต่อให้วิจิตรพิสดารอย่างไร ก็ไม่มีอะไรอยู่นอกเหนือไปจากจิต

จิตจึงเป็นสิ่งสำคัญ และเป็นถือเป็นสะพานที่จะเชื่อมต่อไปถึงแก่นของพระพุทธศาสนา อันได้แก่พระนิพพาน

พระนิพพานจึง เป็นเสมือน ที่พักสุดท้ายของจิต หลังจากที่ต้องเดินเร่ร่อนเป็นระยะเวลายาวนาน กระทั่งไม่สามารถนับ หรือคำนวณวันเดือนปีออกมาได้ ในคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนาท่านจึงกล่าวเชิงอุปมาเปรียบเทียบว่า

น้ำตาของสัตว์โลกที่ต้องเศร้าโศก ร่ำไร รำพัน เพราะพลัดพรากจากบุคคลผู้เป็นที่รัก ยังจะมีมากกว่าน้ำในมหาสมุทรทั้ง ๔

เหมือนต้องการบอกเราว่า ด้วยระยะเวลาที่ยาวนานเช่นนี้ ถึงเวลาแล้วหรือยัง ที่เราจะหยุดพัก ณ สถานที่อันสงบเย็น ?

(ยังมีต่อ)