เวทีล่าสุดของการจัดกระบวนการเรียนรู้ “โรงเรียนแห่งความสุข” ณ โรงแรมเชียงใหม่ภูคำ  ผมยังคงได้รับมอบหมายให้รับผิดชอบกระบวนการกลุ่มที่มีชื่อว่า “รู้จักฉันรู้จักเธอ” เหมือนทุกครั้งที่ผ่านมา ส่วนประเด็นเรื่อง “เรียนหลากฤดู” นั้นก็ได้รับมอบหมายมาเช่นกัน แต่จะมีโอกาสได้ทำกระบวนการหรือไม่ ต้องดูเรื่องเวลาและโอกาสอีกที

เรียกได้ว่าเตรียมตัวให้พร้อมไว้ก่อน  พกพาเครื่องมือและอาวุธทางปัญญาไว้ให้ครบครัน เมื่อบรรจบโอกาส จะได้หยิบฉวยออกมาใช้ได้อย่างทันท่วงที โดยไม่ต้องออกอาการ “คิดไม่ออก บอกไม่ถูก” หรือไม่ก็เงอะๆ งะๆ พลอยให้เสียงานเสียเวลา หรือเสียกระบวนการไปเปล่าๆ

ก่อนกิจกรรมจะเริ่มต้นขึ้น  ผมได้หารือกับหัวหน้าทีม (จตุพร วิศิษฏ์โชติอังกูร)  ถึงประเด็นที่จะจัดการเรียนรู้  สิ่งหนึ่งที่เราได้ “รับข้อมูลมาตรงกัน” ก็คือผู้เข้าร่วมกระบวนการกลุ่มนี้เป็นกลุ่มที่มีขีดความสามารถแตกต่างไปจากกลุ่มอื่นๆ ที่เราเคยจัดเวทีมาเป็นต้นว่า  มีความเป็นตัวเองสูง มีความรู้และทักษะการคิดที่ดี เพราะส่วนใหญ่ล้วนเป็นคนที่ทำงานอยู่แล้ว ทั้งในอาชีพครูและอาชีพอื่นๆ

ข้อมูลดังกล่าว  ทำให้ผมเปลี่ยนมุมคิดใหม่ว่าควรจัดกระบวนการให้ “เข้มข้น” ขึ้นกว่าแต่ก่อน และนั่นก็หมายความว่า  ผมจะไม่ใช้หัวข้อในการ “วาดรูปและเล่าเรื่อง” แบบกว้างๆ หรือพื้นๆ อีกต่อไป แต่จะเน้นประเด็นที่เป็นเหตุการณ์ใดเหตุการณ์หนึ่งโดยเฉพาะ  ซึ่งที่ผ่านมานั้น  ผมมักให้ผู้เข้าร่วมกระบวนการเรียนรู้ได้วาดรูป/วาดภาพ “ความสุข” ของตัวเองแบบกว้างๆ โดยมีกระบวนการของการ “เล่าเรื่อง” ในภาพนั้นๆ ให้เพื่อนได้ร่วมรับฟังควบคู่กันไป  เป็นการเสริมแรงให้ภาพเกิด “พลังชีวิต” มากขึ้น

ครั้งนี้-ผมหารือกับหัวหน้าทีมว่า “ต้องการให้ทุกคนวาดรูปในหัวข้อวีรกรรมทำเพื่อศิษย์”  โดยพุ่งประเด็นไปสู่เรื่องราวที่คุณครูได้ก้าวเข้าไปดูแลช่วยเหลือ หรืออุปถัมภ์ค้ำชูให้เด็กนักเรียน หรือลูกศิษย์ของตัวเองสามารถเกิดทักษะในการดำรงชีวิต  จนสามารถฝ่าข้ามวิกฤตชีวิตมาได้  หรือในอีกมุมหนึ่งก็คือกระบวนการที่ก่อให้เกิดการแปลงพฤติกรรมไปในทางที่ดีของนักเรียน

กิจกรรมที่ว่านี้  ผมฝากย้ำให้แต่ละคนได้พยายามสะท้อนภาพให้เห็นถึงปัญหาของลูกศิษย์  รวมไปถึง “กระบวนการ” และ “วิธี” ที่คุณครูแต่ละคนได้เข้าไปช่วยเหลือ จนช่วยให้ลูกศิษย์เปลี่ยนแปลงและเติบโตขึ้นมาอย่างเป็นรูปธรรม

ประเด็น หรือกระบวนการเช่นนั้น  ผมถือว่าเป็นวิธีสำรวจความสำเร็จอันเป็น “ปัญญาปฏิบัติ” จากกลุ่มคนที่เป็น “คนหน้างาน” หรือทีมงานทุกภาคส่วนที่ยึดโยงกันอย่างมิตรภาพ 

สิ่งเหล่านี้ ไม่เพียงสื่อให้เห็นแต่เฉพาะเรื่องราวอันเป็นภาพชีวิตที่เป็นความดี หรือวีรกรรมที่ครูทำเพื่อศิษย์เท่านั้น แต่ยังหมายถึงกระบวนการของการกระตุ้นให้แต่ละคนเกิด “แรงจูงใจ” (motive) ที่จะทบทวนตัวเอง และจัดกระทำกับข้อมูลอันเป็น “ทุนชีวิต” ของตัวเองอย่างเป็นระบบ ซึ่งจะช่วยให้คนๆ นั้นรู้สึกหนักแน่นและภูมิใจในตัวเอง  เสมือนย้ำให้เรียนรู้ที่จะให้ “เครดิตตัวเอง” หรือเรียกสั้นๆ ง่ายๆ ในอีกมิติอย่างเป็นทางการว่า “เห็นคุณค่าตนเอง” (self-esteem) มากขึ้น

นอกจากนี้  โดยส่วนตัวผมเองก็มองว่ากระบวนการในทำนองนี้  จะช่วยให้ผู้เข้าร่วมกระบวนการได้เรียนรู้ที่จะฝึกฝนตนเองอย่างมีสติไปในตัว  เพราะเป็นการยากไม่ใช่น้อยกับการสร้างสรรค์กระบวนการให้คนจำนวนร้อยกว่าคนที่มาใช้ชีวิตร่วมกันในห้องประชุมเช่นนี้จะเกิดการควบคุมตัวเองให้เกิด “ความสงบ” และมี “ความสุข” ได้อย่างง่ายดาย

ผมมองเป็นความท้าทายอย่างใหญ่หลวงกับการต้องจัดการกับความสับสนวุ่นวายเล็กๆ ที่มีในห้องประชุม  ซึ่งมักพบสาเหตุหลักๆ จากพฤติกรรมต่างๆ นานาของผู้เข้าร่วมกระบวนการ อาทิ  พูดคุยหยอกล้อกันราวกับไม่พบกันมาเป็นแรมปี บ้างก็ใช้โทรศัพท์มือถือ  ทั้งพูดทั้งเล่นเกมส์จนไม่สนใจใคร่ดีกับกิจกรรมใดๆ ส่วนบางคนและบางกลุ่ม ก็พิสมัยกับการถ่ายรูปเดี่ยวรูปกลุ่ม ราวกับจะจัดทำหนังสือรุ่นก็ไม่ปาน

ขณะที่บางกลุ่มก็เกิดภาวะง่วงนอน หรือไม่ก็ลุกเดินเข้าๆ ออกๆ ราวกับเต็มไปด้วยภารกิจ (และนั่นก็ยังครอบคลุมถึงขีดความสามารถของวิทยากรที่ไม่เจ๋งพอด้วยเหมือนกัน  จนทำให้เกิดภาวะเบื่อๆ ไปโดยปริยาย) 

สิ่งเหล่านี้ล้วนเป็นสาเหตุของการ “เบื่อหน่าย” 
ส่งผลกระทบให้ผู้เข้าร่วมกระบวนการรู้สึกสับสน และขัดแย้งต่อกระบวนการเรียนรู้อย่างเลี่ยงไม่ได้

กรณีดังกล่าวเช่นนี้  ผมเห็นวิทยากรหลายท่านงัดไม่เด็ดออกมาใช้อย่างหลากหลาย โดยเฉพาะการให้นั่งสมาธิ หรือไม่ก็นอนหลับตาฟังเพลงเบาๆ ซัก 4-5 นาที  หรือไม่ก็ให้ดูหนังฟังเพลงเบาๆ ไปเป็นระยะๆ  เพราะต่างก็เชื่อว่าวิธีการเหล่านั้นจะช่วยให้แต่ละคนกลับเข้ามาอยู่กับ “ตัวตนของตัวเอง” กลับมามีสติ และเปิดใจต่อการเรียนรู้ร่วมกันในเวทีนั้นๆ ได้เร็วขึ้น

ซึ่งก็ต้องยอมรับแหละว่าวิธีการเช่นนั้นก็ได้ผลดีเหมือนกัน เนื่องจากช่วยให้ผู้คนเกิดภาวะที่ “ผ่อนคลาย” ยึดโยงไปสู่ภาวะ “ความสงบภายในตัวเอง” และมีความพร้อมที่จะ “เรียนรู้” มากยิ่งขึ้น

แต่สำหรับผมนั้น  ผมกลับนิยมชมชอบที่จะใช้กิจกรรม “การเขียนและการวาดรูป” มาเป็นกระบวนการของการเชื้อเชิญผู้ร่วมกระบวนการได้เรียนรู้ที่จะอยู่กับตัวเอง เรียนรู้ที่จะจัดการกับภาวะแทรกซ้อนภายนอกที่รุกเร้าเข้ามาจนสูญเสียสมาธิ เพราะเชื่อว่าการวาดรูป หรือการเขียนเรื่องราวของตัวเองนั้น จะทำให้แต่ละคนชะลอความเร่งรีบต่างๆ ลงได้  มันคล้ายกับการบอกลาโลกภายนอกในห้วงสั้นๆ เพื่อให้ชีวิตได้มีพลังพอที่จะขจัดสิ่งเร้าอันเป็นความวุ่นวายเล็กๆ น้อยๆ ออกไปทีละนิดๆ  โดยมีกิจกรรมการวาดรูปและการเขียนเป็นเครื่องมือในการจัดวางชีวิตให้เดินทางสู่ความ “นิ่งและสงบ” อย่างค่อยเป็นค่อยไป

และนั่นก็คงไม่จำเป็นถึงขั้นต้องอธิบายอย่างเป็นวิชาการเสริมแรงอีกกระมังว่า การวาดรูปและเขียนเรื่องราวเช่นนั้น ช่วยให้สองชั้นหน้า (การคิด) สมองชั้นกลาง (อารมณ์ความรู้สึก) และสมองชั้นในสุด (การเคลื่อนไหวของร่างกาย) ได้ทำงานไปพร้อมๆ กันอย่างสมดุล

ซึ่งผมเรียกกระบวนการเหล่านี้ว่า กระบวนการ “ถอดบทเรียนชีวิต”  นั่นเอง

ด้วยเหตุเช่นนี้แหละ  ผมจึงได้รับไฟเขียวให้จัดกระบวนการ “เรียนรู้ตัวเองสู่การเรียนรู้ในแบบกลุ่ม”  ผ่านกิจกรรมวาดรูปและเขียนเรื่องราว หรือแม้แต่การบอกเล่าด้วยคำพูดสู่กันฟัง  

และนี่คือส่วนหนึ่งของเรื่องราวที่แต่ละคนได้สื่อสารออกมา  อาทิ...

• การช่วยเหลือนักเรียนยากจน ด้วยการให้ทุนการศึกษา
• การช่วยเหลือนักเรียนที่ติดสุรา และพ่อแม่หย่าร้าง
• การช่วยเหลือนักเรียนในยามเจ็บป่วยด้วยการพาไปโรงพยาบาล หรือไม่ก็พากลับไปส่งที่บ้าน
• การช่วยเหลือนักเรียนที่เกเรและเพื่อนไม่ยอมรับ จนกลับใจเป็นคนดี ตั้งใจเรียน เป็นที่ยอมรับของเพื่อนๆ
• การช่วยเหลือนักเรียนด้วยการนำพากลับไปส่งที่บ้าน เพราะผู้ปกครองมารับกลับบ้านไม่ทัน
• การช่วยเหลือนักเรียนให้ทำโครงงานจนได้รับการคัดเลือกเป็นผู้แทนเข้าร่วมการแข่งขันในระดับภูมิภาค
• การเล่านิทานสอนใจให้นักเรียนฟังในช่วงพักเที่ยง หรือไม่ก็ช่วงรอผู้ปกครองมารับกลับบ้าน
• การช่วยเหลือให้นักเรียนสามารถนำความรู้ไปปลูกผัก เลี้ยงสัตว์ได้ด้วยตนเอง

ครับ, นี่เป็นเพียงเรื่องจำนวนน้อยนิดในอีกหลายเรื่องที่ผู้เข้าร่วมการเรียนรู้ร่วมกันได้สะท้อนออกมา ฟังดูอาจเหมือนเรื่องธรรมดาๆ ทั่วไปอยู่พอสมควร แต่หากใช้หัวใจสดับฟังจริงๆ จะรู้ได้เลยว่าเรื่องเล็กๆ ที่ว่านี้ยิ่งใหญ่และงดงามอย่างยิ่งเลยทีเดียว

อย่างไรก็ดี จะว่าไปแล้วพอจัดกิจกรรมขึ้นจริงๆ  ผมกลับยิ่งเชื่อว่า กระบวนการที่ว่านั้นเกิดประโยชน์มากกว่าที่คิด  เพราะไม่เพียงช่วยให้ทุกคนได้ฝึกสมาธิ ฝึกทบทวนตัวเอง  หรือช่วยจรรโลงบรรยากาศในห้องประชุมให้ดู  “สงบงาม” และชวนให้เกิดแรงบันดาลใจในการที่จะเรียนรู้ร่วมกันมากขึ้นเท่านั้น  แต่ผมก็เชื่อเหลือเกินว่า กิจกรรมในวันนั้น จะช่วยให้แต่ละคนหันกลับมาให้ “เครดิต” กับตัวเอง และเห็น “คุณค่า” ในตัวเองมากยิ่งขึ้น มีความกล้าหาญที่จะบอกเล่าเรื่องราวอันดีงามของตนเองและคนรอบกายไปสู่สาธารณะ 

สำหรับผมแล้ว  เมื่อมีโอกาสได้รับผิดชอบกระบวนการเรียนรู้ที่ว่านั้น พร้อมๆ กับการได้พบเจอเรื่องราวอันดีงามของคุณครูทั้งหลาย ก็อดที่จะเพิกเฉยไม่ได้  จึงได้เสนอให้มีการรวบรวมเรื่องราวต่างๆ มาจัดทำเป็นหนังสือในชื่อ “วีรกรรมทำเพื่อศิษย์” โดยมีภาพวาดของแต่ละคนเป็นภาพประกอบในตัวเล่มหนังสือ  ซึ่งผมได้ร้องขอให้แต่ละคนกลับไปเขียนเรื่องราวเหล่านั้นให้แจ่มชัดมากขึ้นกว่าเดิม เขียนให้เห็นปัญหา, กระบวนการแก้ปัญหาและผลลัพธ์อันทรงคุณค่านั้นอีกครั้ง

นั่นคือสิ่งที่ผมเสนอไว้ในเวทีการเรียนรู้ครั้งนั้น
และบัดนี้คุณครูจำนวนไม่น้อยก็ทยอยส่งเรื่องราวและภาพที่ว่านั้นมายังผมเป็นระยะๆ...

...

โรงเรียนแห่งความสุข
๒๓ เมษายน ๕๔
มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่