ในระยะหลายปีที่ผ่านมา ผมได้เห็นการเปลี่ยนแปลงของระบบการศึกษาไทยค่อนข้างมาก ที่ดูเหมือนเราจะตั้งใจแก้ปัญหากันจริงจังมาก จนหลายคนเหนี่อย ทำงานตัวเป็นเกลียว หามรุ่งหามค่ำ กันมากมาย

โดยเฉพาะระบบการควบคุม การติดตาม การประเมิน และการประกันคุณภาพการศึกษา ที่เอาจริงเอาจัง มีการทุ่มเททั้งหน่วยส่วนกลาง และส่วนภูมิภาค

มีการใช้งบประมาณสนับสนุนทั้งการปฏิบัติงาน และการให้รางวัลคนที่ผ่านการประเมิน กันอย่างทั่วถึง ทั้งประเทศ

จึงเป็นสิ่งที่น่าจะดีใจ และภูมิใจเป็นอย่างมาก

แต่ แปลกมาก

ทำไมการศึกษาไทย ยิ่งนานๆไป ดูเหมือนการทุ่มเทในการทำงานดังกล่าว จะบรรลุเป้าหมายน้อยลงกว่าเดิม

และยังปรากฏว่า

• ครู และผู้สอนมีเวลาทำงานสอน น้อยลงกว่าเดิม เพราะ ต้องไปเน้นการรวบรวมข้อมูล ที่ทำเป็นบ้างไม่เป็นบ้าง ต้องใช้เวลานาน และทำงานเตรียมเอกสาร ตามขั้นตอนที่หน่วยเหนือกำหนด  เรียกได้ว่า เสียเวลาอธิบาย และสรุปว่าตัวเอง (ควรจะ) ทำอะไร จนไม่มีเวลาทำงานจริงๆ หรือ มีก็น้อยลง

• เมื่อเวลามีน้อยลง การเรียนการสอนก็มีปริมาณ หรือความเข้มข้น ลดลงตามส่วน สำหรับคุณภาพนั้นส่วนใหญ่จะเหมือนเดิม อาจดีขึ้นเล็กน้อยในบางคนที่ทุ่มเทเสียสละในการทำงาน แต่โดยรวมที่ได้ ก็จะกระทบมาจากการมีเวลาน้อยลงในการเตรียมสอน และการสอน

• การ “ประเมิน” ที่ทำอยู่ มักเน้น “ผลงาน” ที่เป็น “เอกสาร” มากกว่า “ผลจากการทำงานจริงๆ” ด้วยข้อจำกัดของ “ผู้ประเมิน” “เวลา” และ “เกณฑ์” และ "วิธีการ" ที่ใช้ในการประเมิน จึงทำให้ มีการทุ่มเทความพยามยามในการสร้าง “เอกสาร” มากกว่า การ “พยายามทำงาน” ให้ได้ผลสัมฤทธิ์ ตาม “เป้าหมาย” ของ “การศึกษา” ที่กำหนดไว้เดิม

• การ “สอบตก” หรือ “ซ้ำชั้น”  หรือ “ตกออก” เป็นสิ่ง “ต้องห้าม” ในระบบการศึกษาไทยในปัจจุบัน  ใครผ่านเข้าไปแล้ว มีโอกาส “จบการศึกษา” สูงมาก ไม่ว่าคุณภาพจะต่ำขนาดไหน เพราะ เป็นการรักษา “น้ำใจ” ของ “ผู้มีพระคุณ” ที่อุตส่าห์มาสมัครเรียน และ/หรือ ลงทะเบียนเรียนจนทำให้ผู้สอน มีผลงานพอที่จะไปผ่านเกณฑ์การ “ประเมิน” และ “ข้ออ้าง” ในการของบประมาณของหน่วยงาน การประเมินจึงเป็นแบบ “ถ้อยทีถ้อยอาศัย” ยังไงก็ให้ผ่านๆไป คุณภาพ ระดับไหนก็ “ยอมๆ” ไปก่อน เข็นบ้าง อุ้มบ้าง หรือช่วยทำแทนให้บ้าง พอ “ผ่านๆ” ไป อีกคนหนึ่ง

• ดังนั้น “ส่วนใหญ่” คนที่เข้ามาเรียน ไม่จำเป็นต้องรู้ตามที่เขียนไว้ในหลักสูตร แต่ก็มีโอกาสจบสูงมาก ถ้าไม่ไป "เสียรังวัด" งัดข้อขัดผลประโยชน์กับผู้สอนเสียก่อน “คุณภาพ” จึงได้บ้าง ไม่ได้บ้าง และ ได้โดย “บังเอิญ” มากกว่าจะเป็นไปตามมาตรฐาน “การศึกษา”

• และบางที “มาตรฐาน” ก็เป็นเรื่อง “ความรู้สึกส่วนตัว จาก Academic freedom” ที่บังเอิญ อาจ “ไม่เข้าใจ” เป้าหมายของการ “ศึกษา” ที่แปลว่า “การพัฒนาตนเอง” ตามแผนที่เขียนไว้ในหลักสูตรทุกหลักสูตร แบบไม่ค่อยพลาด แต่มักไม่นำมาปฏิบัติ ตามแบบ “วัฒนธรรมกระดาษเปื้อนหมึก”

•  
  • แค่วัดความสามารถในการ "ท่องไปสอบ" ก็อ้าง(สมมติ) ว่าเป็นการวัดการ "เรียนรู้

•  
  • หรือ แค่ "กากะบาด" ถูก ก็บอกว่า "มีความรู้"

• ดังนั้น “หลักสูตร” จึงมีไว้อวดคนภายนอก ที่ไม่รู้เรื่อง หรือให้คนหลงกลเข้ามาเรียน แต่มักไม่ค่อยใช้จริง เพราะ “ผู้สอน” ก็ถนัดที่จะสอนแบบ เดิมๆ ตามถนัด แบบ “ไม้แก่ดัดยาก” และ คนสอนรุ่นใหม่ก็มีแนวโน้มจะทำตาม “ไม้แก่” เป็นต้นแบบเสียอีก โดยไม่มีใครคัดค้านใคร เพราะ อยู่ในกลุ่มเดียวกัน ทำแบบเดียวกัน แบบ “ปกติธรรมดา”

• ผลก็คือ “มาตรฐาน” เป็นเพียงคำ หรือสิ่งที่เขียนไว้ในกระดาษ “ประเมิน” ตามกระดาษ” รู้ และเข้าใจ แค่ใน “กระดาษ” ที่ผมขอใช้คำว่า “วัฒนธรรมกระดาษเปื้อนหมึก” นั่นแหละครับ ทุกอย่างมีหลักฐาน อยู่ในกระดาษ แต่ความจริงจะเป็นอย่างไรนั้น เป็นอีกเรื่องหนึ่ง ที่ไม่จำเป็นต้องเกี่ยวกัน เพราะประเมินตามกระดาษอยู่แล้ว

• นี่คือ มุมหนึ่ง ที่เป็นแก่นของปัญหาทาง การศึกษา ที่ผมไม่แน่ใจว่าเราที่ทำงานในระบบ มองข้าม ไม่เข้าใจ หรือทำเป็นไม่รู้ หรือกำลังหลงทางกันแน่

ที่แน่ๆ สิ่งเหล่านี้กำลังทำลายระบบการศึกษาไทยอย่างรุนแรง

และมากขึ้นทุกวัน