ในช่วงเวลาที่มีฝนฟ้าคะนอง ไม่ว่าจะเป็นช่วงหน้าร้อนซึ่งมี พายุฤดูร้อน หรือหน้าฝนซึ่งมีฝนตกชุก สิ่งที่น่ากลัวซึ่งมาพร้อมกับฝนฟ้าคะนองก็คือ ฟ้าผ่า จึงเป็นเรื่องสำคัญที่พวกเราควรจะเข้าใจพื้นฐานเกี่ยวกับฟ้าผ่าและการทำตัวให้ถูกต้อง เพื่อลดความเสี่ยงในการถูกฟ้าผ่า
เปิดโปงความจริงเกี่ยวกับฟ้าผ่า
ฟ้าผ่าเกิดจากการที่ประจุไฟฟ้าวิ่งจากก้อนเมฆลงมาที่พื้นดิน
(หรือกลับกันก็ได้) ประจุไฟฟ้าอาจจะวิ่งอยู่ในก้อนเมฆ
หรือวิ่งจากเมฆก้อนหนึ่งไปยังเมฆอีกก้อนหนึ่งที่เรียกว่า
ฟ้าแลบ
แต่เป็นไปได้อีกเหมือนกันที่ประจุไฟฟ้าอาจวิ่งจากก้อนเมฆตรงดิ่งไปยังปีกของเครื่องบินที่คุณนั่งอยู่ (ในกรณีนี้ก็สวดมนต์กันเองว่าอย่าให้เครื่องยนต์มีอันเป็นไปนะครับ)
เราลองมาดูกรณีที่ฟ้าผ่าจากเมฆสู่พื้นกันดีกว่า เพราะเป็นกรณีที่เกี่ยวข้องกับคนส่วนใหญ่ หลักการสำคัญมีอยู่ว่า สายฟ้ามักจะฟาดเปรี้ยงลงมายังจุดที่สูงที่สุดในบริเวณหนึ่ง ๆ ความจริงสายฟ้ามีโอกาสที่จะจะฟาดลงไปยังจุดอื่น ๆ ที่ไม่ใช่จุดที่สูงที่สุดด้วยเช่นกัน แต่ยิ่งสูง โอกาสถูกหวยก็ยิ่งมาก
ฟ้าผ่าต้นไม้สูงเนื่องจากอยู่โดดเด่นในบริเวณที่โล่ง
ประเด็นที่น่าสนใจอีกอย่างก็คือ จุดที่สายฟ้าฟาดนั้น ไม่จำเป็นที่จะต้องเป็นโลหะหรือตัวนำไฟฟ้าชั้นดีก็ได้ ฟ้าผ่ายอดต้นไม้สูงก็มีถมไป ในกลางทุ่งโล่งซึ่งมีต้นไม้ใหญ่ไม่กี่ต้น สายฟ้ามักจะผ่าลงไปที่ต้นไม้ใหญ่ที่สูงที่สุด หรือในที่ ๆ มีบ้านเรือนอยู่ ฟ้าก็มักจะผ่าจุดที่สูงที่สุดของบ้าน ด้วยเหตุนี้เองที่ทำให้วิศวกรก็ติดตั้งสายล่อฟ้าในส่วนที่สูงที่สุดของอาคาร
แต่เรื่องที่น่าฉงนและต้องรู้เอาไว้ก็คือ แม้ว่าสายฟ้าจะไม่ฟาดถูกตัวคุณจัง ๆ มันก็สามารถทำอันตรายคุณได้! เอ๊ะ! ทำไมถึงเป็นอย่างนั้น?
สมมติว่าคุณหลบอยู่ใต้ต้นไม้ที่ถูกฟ้าผ่า แล้วเผลอไปแตะต้องส่วนใดส่วนหนึ่งของต้นไม้ ก็แน่นอนว่าไฟฟ้าจะวิ่งเข้าตัวคุณ คล้าย ๆ กับตอนที่คุณถูกตู้เย็นหรือเครื่องใช้ไฟฟ้าดูดนั่นล่ะครับ เรื่องนี้ตรงไปตรงมา
แต่ถึงแม้ว่าคุณจะไม่ได้ไปแตะต้องกับอะไรก็ตามที่ถูกฟ้าผ่าโดยตรง
ถ้าคุณอยู่ใกล้สิ่งนั้นเกินไป หรืออยู่ในท่าทางที่ไม่เหมาะสม
คุณก็อาจเป็นอันตรายได้อีกเช่นกัน! อันตรายจากฟ้าผ่าแบบนี้มี 2
ลักษณะดังนี้
กรณีที่ 1 - Side Flash : กระแสไฟฟ้าที่วิ่งลงมาตามลำต้นของต้นไม้ที่ถูกฟ้าผ่าอาจจะเปลี่ยนใจกระโดดเข้าหาคุณ ดังนั้นจึงไม่เหมาะแน่ถ้าคุณคิดจะยืนหลบฝนฟ้าคะนองอยู่ใต้ต้นไม้ใหญ่ หรือโครงสร้างอื่น ๆ เช่น ศาลากลางสวนที่ตั้งอยู่โทนโท่โดยไม่มีสายล่อฟ้า ลักษณะนี้นักวิชาการจะบอกว่า อันตรายเกิดจาก ไซด์แฟลช (side flash) ซึ่งผมขอแปลหลวม ๆ ว่า ‘ไฟฟ้าแลบจากด้านข้าง’ ก็แล้วกัน
Side Flash - แม้ชายหนุ่มเคราะห์ร้ายจะไม่ได้แตะส่วนใดส่วนหนึ่งของต้นไม้ที่ถูกฟ้าผ่าโดยตรงเลยก็ตาม แต่กระแสไฟฟ้าก็อาจจะกระโดดเข้าจู่โจมเขาจากด้านข้างได้
กรณีที่ 2 - Step Voltage : ในกรณีที่เจ้าวัวยืนอยู่ใกล้ ๆ ต้นไม้ที่ถูกฟ้าผ่านั้น ไฟฟ้าที่วิ่งลงมาตามต้นจะไหลออกสู่พื้นดินโดยรอบในแนวรัศมี ดังนั้น ไฟฟ้าที่ไหลมาตามพื้นก็จะวิ่งเข้าทาง 2 ขาหน้าของวัว ผ่านลำตัว และออกไปทาง 2 ขาหลัง ครบวงจรพอดี!
สัตว์ที่อยู่ในทุ่งโล่งนั้นตายเพราะสาเหตุนี้มานักต่อนักแล้ว (ไม่ได้ตายเพราะ กระดิ่งผูกคอโลหะเป็นตัวล่อสายฟ้า อย่างที่เป็นข่าวเมื่อไม่นานมานี้ ในบ้านเรานี่แหละ) สำหรับลักษณะนี้เรียกว่า อันตรายเกิดจาก ความต่างศักย์ต่างกันในแต่ละจุด (step voltage) หรือ กระแสที่ไหลมาตามพื้น (ground current) ก็ได้
Step Voltage - วัวเคราะห์ร้ายอาจถูกไฟฟ้าทำอันตรายได้ แม้ว่าจะไม่ได้ถูกฟ้าผ่าโดยตรงก็ตาม (ภาพจากหนังสือ The Flying Circus of Physics with Answers เขียนโดย Jearl Walker หน้า 164)
คุณควรทำตัวอย่างไร ในสภาวการณ์ที่อาจเกิดฟ้าผ่า?
ถ้าคุณอยู่ในที่โล่ง และหาที่หลบได้ :
ถ้าคุณอยู่ในที่โล่ง และหาที่หลบไม่ได้ :
ถ้าคุณอยู่ในบ้านหรืออาคาร :
ขณะอยู่ในบ้าน อย่าใช้โทรศัพท์
(เพราะสายโทรศัพท์เป็นตัวนำไฟฟ้าอย่างดี) อย่าเพิ่งอาบน้ำ
และปิดแอร์ให้เรียบร้อย
ถ้าคุณอยู่ในรถ
:
เมื่อเพื่อนๆ ชาว GotoKnow เข้าใจพื้นฐานของฟ้าผ่าและวิธีลดความเสี่ยงจากการที่จะถูกฟ้าผ่าแล้ว ก็คงจะทำตัวได้อย่างถูกต้อง และอย่าลืมส่งต่อความรู้-ความเข้าใจนี้ไปให้คนรอบข้างด้วยนะครับ
ที่เล่าให้ฟังไปทั้งหมดนี้ เป็นเรื่องจริง...สาบานได้
ถ้าไม่จริง ขอให้ฟ้าผ่าบ้านเจ้าพ่อยาบ้าสิเอ้า!
^__^
บทความที่เกี่ยวข้อง
แนะนำขุมทรัพย์ทางปัญญา
ขอแนะนำเว็บไซต์เกี่ยวกับการป้องกันอันตรายจากฟ้าผ่าต่อไปนี้
ประวัติของบทความ
อาจารย์ครับ
มีอีกข้อหนึ่งครับ คือ ห้าม หรือ ไม่สาบานกับคนอื่นๆ ว่า "หากไม่จริงให้ฟ้าผ่า" แบบนี้ครับ
นี่คือเสี่ยงโดยตรง
(ขออนุญาตแซวๆ ครับ พอดีอากาศมันร้อนครับ เลยหาอะไรที่ผ่อนคลาย 555)
อาจารย์บัญชาคะ เรียนถามนิดนะคะ ไม่ทราบว่าคลื่นมือถือเสี่ยงไหมคะ? กรณีอยู่ในรถใส่สมอลทอล์ก และพูดโทรศัพท์ขณะที่ฝนตกฟ้าคะนองนะคะ (คือว่าดิฉันกลัวฟ้ามาก ไม่ใคร่ชอบเท่าไหร่ เวลาฝนตกไม่กล้ารับโทรศัพท์ในรถฯ โดนแม่บ่นว่ากลัวไม่เข้าเรื่องอ่ะค่ะ)
เป็นประโยชน์มาก ๆ ครับ...
ขอบคุณครับ..
วันนั้นดูรายการอะไรจำไม่ได้ มีคนสร้างไฟฟ้าสถิตย์จากร่างกายจนช็อตคนข้างๆได้เลยครับ เค้าบอกว่าเค้าควบคุมด้วยจิต ครับ
ดูแล้วก็แปลกๆดี อยากทำได้มั่งเอาไว้ช็อตคนอื่น อิอิ
เข้ามาอีกทีค่ะ ดิฉันอ่านประสบการณ์คุณหุยแล้วตกใจด้วยดีใจด้วยที่เหมือนกัน ตะกี้พิมพ์แล้วด้วยแต่ไม่กล้าโพสต์อ่ะค่ะ
เคยไปห้างกลางคืนแล้วจับเหล็กที่รถเข็น รู้สึกเหมือนโดนไฟช็อต ..สองหนแล้ว นึกว่าไฟรั่วที่พื้น
อีกทีตอนนั่งที่โต๊ะประชาสัมพันธ์ มีไมค์ขาตั้ง ถึงคิวประกาศเอื้อมมือไปจับไมค์ก็โดนไฟดูด คนอื่นๆจับก็ไม่โดนดูด เจ้าหน้าที่โสตบอกว่ารับรองได้ไม่มีไฟรั่วแน่นอน
ดิฉันลองเอามือซ้ายแตะฐานไมค์(เป็นเหล็กๆ)บังเอิญพร้อมๆกันนั้นลูกศิษย์มาจับที่แขนขวา กระแสไฟก็วิ่งผ่านจากฐานไมค์ ผ่านตัวดิฉันเข้าไปที่เด็ก เธอชักมือกลับแทบไม่ทัน สะดุ้งเฮือกกันทั้งคู่เลยค่ะ
ดิฉันพอทราบเรื่องไฟฟ้าสถิตย์ในร่างกายคนที่มีความชื้นสูงมาบ้าง แต่วันนั้นดิฉันตัวแห้งปกติดีนะคะ ท่านเล่นดูดๆช็อตๆไม่เตือนล่วงหน้าเลยอ่ะค่ะ :-(
ยิ่งแห้งน่าจะยิ่งมีนะครับ อาจารย์ดอกไม้ทะเล เพราะพอตัวเราแห้งเราจะมีการเสียดสีกับวัตถุอื่นๆได้มากขึ้น เกิดการจัดเรียงของ อิเลคตรอน บนพื้นผิววัตถุนั้นแล้วก็มาออกันที่ส่วนขอบ เลยไปจับอะไรก็มีไฟฟ้าวิ่งข้ามไปทันที เกิดไปช๊อตๆๆ ขึ้นมาเลยครับ
เหมือนการลากรถเข็นในห้าง การที่เรานั่งเก้าอี้บุด้วยพลาสติก ลองเอาก้นถูๆแล้วเอามือจับที่ขาโลหะ ไฟก็ดูดครับ อ๊ากๆๆๆ เจ็บๆๆ
ปล.เข้าท่าค่ะ คุณนักลงทุนเงินน้อย เดี๋ยวพรุ่งนี้จะลองเบ่งพลังแล้วแตะแมวที่บ้านดูอ่ะค่ะ :-)
ขอขอบคุณอาจารย์บัญชา...
อาจารย์หมอวัลลภครับ : ใช่แล้วครับ เป็นท่าที่ถูกต้องหากหาที่หลบไม่ได้ (แต่เมื่อยน่าดู)
ฝรั่งนี่เขาสอนเรื่องพื้นฐานพวกนี้ตั้งแต่เด็กเลย ของเราคงต้องสอนครูและพ่อแม่ก่อน แล้วให้ครูและพ่อแม่ไปสอนเด็กๆ หรือถ้าจะให้ดีกว่า อาจจะต้องให้ครูสอนเด็ก แล้วเด็กไปสอนพ่อแม่อีกที อาจจะได้ผลมากกว่าในทางปฏิบัติครับ
หุย + เดอ + อาจารย์ดอกไม้ทะเล : เรื่องไฟฟ้าสถิต (ไม่มี ย์) นี่ ไว้ผมจะไปหาข้อมูลมาเพิ่มเติมให้นะครับ...โปรดอดใจรอ
อาจารย์ดอกไม้ทะเลครับ : เรื่องคลื่นมือถือ กับ ฟ้าผ่า นี่ก็มีการพูดถึงกันมาก แต่ผมยังไม่แน่ใจนะครับว่าเกี่ยวข้องกันแค่ไหน
พวกเราช่วยกันไปค้นมาดีกว่า (ไม่อยากบอกว่า จะไปค้นให้คนเดียว เพราะเดี๋ยวถ้าไม่ว่าง..จะนานเกินไป) ดีไหมครับ :-)
น่าจะผ่ามาตามคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้าที่ผ่านอากาศมาจากเสาส่งนะครับ (เดาเอา) เพราะเวลาคลื่นที่ส่งมาผ่านอากาศน่าจะเกิดการเคลื่อนที่ของ อิเลคตรอน ด้วย อาจเป็นช่องทางของการเดินทางของฟ้าผ่าได้มั้ยหน้อ
ที่เดาแบบนี้เพราะมีรุ่นพี่ ทำวิทยานิพนธ์เรื่อง การส่งคลื่นโทรศัพท์ผ่านการเกิดคลื่นแม่เหล็กไฟฟ้าจากการตกลงมาของอุกาบาทมายังพื้นโลก (โห เรื่องอะไรเนี่ย น่างงจริงๆๆ)
ขอบพระคุณมากค่ะ อาจารย์บัญชา เรื่องคลื่นมือถือ ดิฉันจะลองค้นๆดูเหมือนกัน แต่สงสัยว่าจะไม่สนุกเท่ากับได้อ่านที่อาจารย์เขียนเล่านะคะ ...ไม่เชื่อถามคุณหุยดูได้เลยค่ะ.... :)
เข้ามาเรียนสนับสนุนคุณหุยด้วยเรื่องไฟฟ้าสถิตด้วยค่ะ คุณนักลงทุนเงินน้อย .....ดิฉันเอามือแตะเฉยๆเองจริงๆนะคะ (คือว่าแตะรถเข็นนะคะ) ยังไม่ทันได้ทำอะไร ก็สปาร์กแล้วอะค่ะ ดีนะคะเนี่ยที่ไม่ดังเปรี๊ยะๆแล้วมีไฟแล่บ ไม่งั้นดิฉันวิ่งกระเจิงไปแล้ว........ :)
ขอบพระคุณอาจารย์บัญชาด้วยนะคะ เรื่องการสะกดคำ ดีจังเลยค่ะ มีอีกคำดิฉันก็เพิ่งฉุกใจคิด คือคำลงท้ายว่า อ่ะค่ะ ดิฉันใส่วรรณยุกต์เอกที่คำว่า อะ มาโดยตลอด อ่านดูอีกทีตกกะใจ เด๋วเอ๊ยเดี๋ยวจะลองรวบรวมคำเผลอมานำเสนออีกสักหน
การช่วยๆกันดู ช่วยๆกันบอก น่ารักออกค่ะ เมื่อเรารู้ว่าที่ถูกเป็นอย่างไร เวลาเขียนจริงๆ เราจะได้ไม่เผลอ อะค่ะ :) ขอบพระคุณอาจารย์อีกทีนะคะ :)
คุณ Som_O WAY : ยินดีที่ข้อมูลเป็นประโยชน์นะครับ
ยิ่งช่วงหน้าร้อนนี้ ทางภาคเหนือและภาคอีสาน จะโดนพายุฤดูร้อนกระหน่ำบ่อยหน่อย ก็ต้องระวังเรื่องฟ้าผ่าให้มากๆ & พอถึงหน้าฝนก็จะมีพายุฝนฟ้าคะนองอีก
อาจารย์ดอกไม้ทะเล : เรื่องไฟฟ้าสถิตนี่ ผมก็โดนในห้างสรรพสินค้าอยูเรื่อยครับ ไม่รถเข็นก็ราวจับบันไดเลื่อน จับลงไปที ต้องชักมือกลับทุกที แต่ไฟไม่แรงสูงเหมือนอีกหลายๆ ท่านนะครับ ;-) (ไฟอ่อน..อิอิ)
เรื่องตัวสะกดภาษาไทยนี่ ผมมักจะสะกดเพี้ยนระว่าหว่างคำที่ลงท้ายด้วย 'น' กับ 'ณ' เป็นประจำครับ แก้ยังไม่ค่อยหายเหมือนกัน ทั้งๆ ที่เขียนมาก็เยอะ เป็นบรรณาธิการมาก็ไม่น้อย
ส่วนคำว่า สถิต นี่ก็กวนดีจริง
ไฟฟ้าสถิต ไม่มี 'ย์' แต่ สถิตยศาสตร์ (statics) มีตัว 'ย' อยู่ด้วย
อีกคำที่มาแนวเดียวกันก็คือ
สมดุล (สม-ดุน, สะ-มะ-ดุน) ซึ่งไม่มี 'ย์' แต่ ดุลยภาพ และดุลยพินิจ มีตัว 'ย' อยู่ด้วย
จำยังไงๆ ง่ายๆ ดี? ใครช่วยคิดทีเถอะ! ;-)
ท่านอาจารย์ ดร. บัญชา ธนบุญสมบัติ ครับ...
สวัสดีครับ อาจารย์วิบุล
ยินดีอย่างยิ่งที่อาจารย์แวะมาเยี่ยม และฝาก comments เอาไว้ครับ :-)
อย่างไรก็ดี ไม่แน่ใจว่าอีกเรื่องคือเรื่องอะไร ถ้าเป็นเรื่องที่ว่า ใส่สร้อย หรือเครื่องประดับโลหะแล้ว จะเป็นตัวล่อสายฟ้า ก็ได้พูดถึงในเรื่อง ยกทรงมรณะแล้วครับ
แหม! อาจารย์ก็คิดไกลไปนู่นเลย ;-)
อันนี้ไว้ให้ท่านอื่นมาช่วยขยายความแทนน่าจะดีกว่าคร้าบ...
สวัสดีครับ น้องกวิน
เรื่องฟ้าผ่าจากล่างขึ้นบนนี่ ไว้จะหาโอกาสขยายความอีกที
ส่วนเรื่องฟ้าผ่าลงสนามฟุตบอล แล้งมีนักฟุตบอลล้มลงหลายคนนี่น่าจะเกิดจาก กระแสไฟฟ้าที่ไหลมาตามพื้น (ground current) ครับ เคยเกิดอยู่กรณีหนึ่งที่ ม.ราชภัฏสุราษฎร์ฯ พี่เก็บข่าวเอาไว้ด้วย