นับว่าเป็นโอกาสที่ดีอีกครั้งที่ได้เรียนรู้การจัดกระบวนการแลกเปลี่ยนเรียนรู้เพื่อที่จะถอดความรู้ทีมผู้นำพี่เลี้ยง (FA) ของทันตแพทย์ กองทันตสาธารณสุข กรมอนามัย รายละเอียดเกี่ยวกับที่มาของโครงการส่วนหนึ่งอ่านเพิ่มเติมได้จากบันทึก "จัดการความรักก่อนการจัดการความรู้ : ถอดบทเรียนทันตแพทย์ผู้นำการพัฒนา" ในบันทึกของคุณเอกตาม link http://gotoknow.org/blog/mhsresearch/311278

โจทย์แรกที่ศิลาได้ยินคือว่าทีมงาน  ๘ คนของเรา ได้แก่ คุณเอก  พี่นุช (คุณนายดอกเตอร์) น้องน้ำฝน  คุณหนานเกียรติ  คุณโม่ง  คุณกานต์  น้องอัญ และศิลา จะต้องถอดความรู้พี่เลี้ยงทันตแพทย์ ซึ่งเป็นผู้ที่ผ่านกระบวนการอบรม KM และจัดทำ KM ในภาคของตนมาแล้วทั้ง ๔ ภาค  พอได้ยินเช่นนี้ ก็อึ้งพอสมควร คิดในใจว่า "เราจะมาถอดความรู้เซียนหรือ?"  และก็คิดในใจต่อไปว่า "คุณเอก นี่ช่างหางานยาก ๆ มาให้ทำจริงนะ"

ด้วยบุคลิกส่วนตัวที่เป็นคนชอบความท้าทายก็นิ่งสงบภายในเวลาอันรวดเร็ว เพราะผ่านงานโครงการท้าทายมามากออกไปในแนวเสี่ยงขึ้นโรงขึ้นศาลมาก็เยอะ  แม้จะคนละลักษณะกับงานที่จะทำในครั้งนี้ แต่ความรู้สึกท้าทายในงานก็ไม่ต่างกัน   

บันทึกนี้ ขอนำเสนอขั้นตอนกิจกรรมที่จัดได้อย่างน่าสนใจและงดงามอย่างมากดังนี้

ก่อนเริ่มงาน ทีมงานเรา น้องน้ำฝนคนสวยชื่นชมงานร้อยดอกไม้ของทันตแพทย์หญิงท่านหนึ่งนามว่าคุณหมอตั๊กค่ะ  ทักษะการร้อยดอกไม้งดงาม ใช้เวลาทำช่วงเช้าก่อนเริ่มกิจกรรมไม่นานนัก

กล่าวเปิดงานโดยท่านรองผู้อำนวยการ และคุณหมอเอื้อกล่าวถึงวัตถุประสงค์

๑.  Presentation :   เช้าวันแรก  พี่เลี้ยงทันตแพทย์ทั้ง ๔ ภาคเป็นผู้นำเสนอผลงานการดำเนินกิจกรรมแลกเปลี่ยนเรียนรู้ในภูมิภาคของตนที่ผ่านมากว่าหนึ่งปีหลังจากผ่านการอบรม KM จาก สคส มาแล้ว

๒. Assignment :  ทีม FA ๘ คนจะแบ่งไปอยู่ในภาคทั้ง ๔ ภาค ๆ ละ ๒ คน ศิลาและพี่กานต์(สถาบันพัฒนาสุขภาพอาเซียน) อยู่ในกลุ่มพี่เลี้ยงทันตแพทย์ภาคอีสาน  ซึ่งเป็นกลุ่มที่มีจำนวนพี่เลี้ยงที่มาร่วมกระบวนการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ให้ทีมงานเราถอดจำนวนมากกว่าทุกภาค  ชมใบหน้าร่าเริงของบางท่านเสียหน่อยเป็นน้ำจิ้ม  แล้วจะงงว่าใช่ทันตแพทย์หรือเปล่า ทำไม น่ารักจัง  ว๊าว...

ศิลาเป็น FA นำกระบวนการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ในทีมพี่เลี้ยงคุณหมอภาคอีสาน ได้สาระมากมาย โดยในช่วงบ่ายของวันแรกเรามุ่งประเด็นในเรื่อง "การพัฒนาผู้นำกระบวนการ" ในที่นี้ก็คือพี่เลี้ยงทันตแพทย์ที่ผ่านการทำ KM มาแล้วนั่นเอง  จากนั้น เราก็ยังได้มาลงเรือลำเดียวกัน 

๓.    Ice breaking  : ลงเรือล่องแม่น้ำเจ้าพระยาในวันลอยกระทง  จะด้วยตั้งใจหรือไม่ก็ตามทีแต่เป็นวิธีการละลายพฤติกรรมที่แนบเนียนมากค่ะ

                ตื่นตะลึงกับความงามริมน้ำ

หล่อหน้าบ้านอยู่หัวเรือ...หล่อเรื่อย ๆ ไม่เมื่อย ไม่เหนื่อย สังเกตดี ๆ หนุ่มยิ้มยากคนหนึ่งยิ้มกว้าง

หล่อหลังบ้าน สามทันตแพทย์หนุ่มทีมพี่เลี้ยงภาคอีสานหลบมาชมวิวท้ายเรือ สอบถามไปมาว่าทำไมมาอมควันอยู่ท้ายเรือ ท่านก็กล่าวอย่างเจียมตัวว่าหัวเรือมีคนชมวิวแน่นแล้ว เกรงว่าเรือจะล่ม ก็เลยยอมมาถ่วงดุลอยู่ท้ายเรือ (เสียสละ ว่างั้นเถอะ)  แต่ศิลาก็เชื่อนะคะ เพราะบุคลิกของทันตแพทย์ทุกคนที่มาร่วมกระบวนการเบิกบาน เป็นกันเอง และมีความถ่อมตนกันทุกท่านค่ะ

ในเรือ ก็ไม่วายที่ทีมงานของเราโดยพี่นุช (คุณนายดอกเตอร์) จะให้ความรู้เกี่ยวกับอยุธยาเมืองเก่าของเราแต่ก่อน

ขอปรบมือให้กับหัวใจเกินร้อยของทีมงานเราที่ทำงานด้วยหัวใจเบิกบานตลอด ๒๔ ชั่วโมงค่ะ   เพราะหลังจากขึ้นฝั่งแล้ว  ทีม FA ของเราก็แยกย้ายไปสรุปบทเรียนที่แลกเปลี่ยนเรียนรู้กันในช่วงบ่ายที่ผ่านมาก่อนลงเรือ จนแทบได้ว่าบางท่านนอนน้อยมาก   ...  ส่วนศิลานั้น ก็ทำสรุปเป็นแนวคิดไว้เพื่อเตรียมพิมพ์งานเช้าตรู่  โดยจะใช้เครื่องคอมพิวเตอร์ของน้องน้ำฝน  และก็ทำ AAR กับพี่นุช (คุณนายดอกเตอร) ต่อจนดึก ได้แง่คิดสำคัญว่า

"การเป็นผู้นำกระบวนการแลกเปลี่ยนเรียนรู้นั้น สำคัญที่สุดคือแม่นยำในกระบวนการมากกว่าเนื้อหาในวิชาชีพที่เราจะไปถอดความรู้"  เช่น กรณีที่เราไม่รู้ศัพท์ในสายวิชาชีพที่เราจะไปถอด แต่เราก็สามารถที่จะบอกว่าไม่รู้ และถามคุณหมอได้   จากเดิมที่ศิลาอาจจะไม่มั่นใจว่าจะรู้ศัพท์เทคนิคที่คุณหมอใช้กันหรือเปล่า ก็เบาใจมาก  การที่เราถามด้วยความไม่รู้ มีแต่จะมีผู้เมตตาอยากให้ความรู้ จริงไหมคะ

เช้าตรู่วันที่สอง คุณหมอทุกท่านร่าเริงสดใส ทานข้าว ก็ยังเล่าเรื่องกันไป

๔  KM :  ในเช้าวันที่สอง (วันสุดท้าย) นี้ ทีม FA นำเสนอผลงานการถอดความรู้แบบสด ๆ ร้อน ๆ ออกจากเตา ในบันทึกนี้ ขอนำเสนอสิ่งมหัศจรรย์ค่ะ นั่นคือการทำ mind map ของคุณหมอตั๊ก จากภาคอีสานที่สรุปประเด็นที่ได้ฟังทีม FA ของเรานำเสนอออกมาเป็นแบบนี้ค่ะ  ศิลาเห็นก็เลยต้องรีบถ่ายภาพเก็บไว้

                                         ภาคใต้

                                    ภาคเหนือ

                                          ภาคกลาง

                                      ภาคอีสาน

ขอนำคำชมของคุณหมอจินในทีมภาคอีสานมากล่าวในที่นี้ค่ะ  คุณหมอถามศิลาว่า "วิชาจับประเด็น เขามีสถาบันหรือหลักสูตรเปิดสอนกันที่ไหนบ้างคะ"  โอ้โห ศิลาตอบไม่ถูกเลยค่ะ    บอกได้เลยว่าคือการฝึกฝน  (ส่วนหนึ่งน่าจะมาจากการเรียนกฎหมาย) และในใจก็เชื่อมั่นว่าคุณหมอจินเก่งอยู่แล้วเพราะได้ยินมาแว่ว ๆ ว่า mind map ที่คุณหมอตั๊กเขียนไว้เป็นตัวอย่างข้างต้น คุณหมอตั๊กดูตัวอย่างมาจากคุณหมอจิน  (ชมกันไปก็ชมกันมา)    ส่วนคุณหมอแอ๊ดก็ชมว่าสรุปคำกล่าวของคุณหมอทุกท่านมาถอดบทเรียนได้ดีมาก นอกจากในวงนี้ ศิลาก็ทราบมาว่า FA ทุกวง  ก็ได้รับคำชมเป็นทิวแถว  นั่นเป็นเพราะแนวคิดดี ๆ ของคุณเอกและทีมงานทุกคนที่อยากจะสร้างความประทับใจให้กับคุณหมอทุกท่านได้ภาคภูมิใจในเรื่องเล่าและการทำงานที่ผ่านมาอย่างเหน็ดเหนื่อย เป็นรางวัลเล็ก ๆ น้อย ๆ จากใจพวกเราทีมงาน  และขอชื่นชมอย่างจริงใจว่าสิ่งที่ทีมงานถอดความรู้และประสบการณ์การทำงาน KM ของคุณหมอนั้น ก็คือ Tacit Knowledge ของคุณหมอนั่นเอง...หลายท่านอาจจะงงเลยทีเดียวว่า "เรามีดีขนาดนี้เชียวหรือ"

๕ Invisible KM : หลังการนำเสนอการถอดความรู้ ก็มีเบรคทานของว่างกัน ภาพที่เห็นก็สนิทสนมกันมากยิ่งขึ้นแบบนี้ค่ะ

๖  KM :  ช่วงบ่ายวันที่สอง (วันสุดท้าย) เราก็จัดกระบวนการแลกเปลี่ยนเรียนรู้อีกรอบเกี่ยวกับประเด็นการพัฒนารูปแบบ  และก็ปล่อยเวทีให้คุณหมอพี่เลี้ยงทั้ง ๔ ภาค    ไข้วประสบการณ์การเป็นผู้นำกระบวนการในแต่ละภูมิภาค หวังไว้ว่าจะไขว้ FA ในอนาคต

งานนี้คุณหมอหล้า แห่งภาคอีสานเป็น Superfa  คุณหมอตั๊กเป็นผู้จดประเด็นลง flip chart

ศิลามัวแต่พิมพ์งานถอดความรู้ที่จะนำเสนอ เก็บภาพประทับใจได้เพียงหนึ่งภาพ เป็นการสรุปความคิดการสร้างเครือข่าย  ซึ่งทีมอีสานถือว่ามีจุดแข็งในเรื่องนี้อย่างมาก

๗ KM :  ทีม FA ของเราปั่นมือ สรุปผลการถอดความรู้แบบสด ๆ ร้อน ๆ อีก ครั้ง  เหลือเชื่อนะคะ  นำกระบวนการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ช่วงเช้าหลังเบรค และก็พิมพ์งานถอดความรู้เพื่อนำเสนอผลงานทันทีที่คุณหมอท่านไขว้ประสบการณ์กันเสร็จสิ้นแล้ว ... จะว่าไปก็นำเรื่องเล่าดี ๆ ของคุณหมอทุกท่านมาบูรณาการให้เป็นที่เข้าใจง่ายในรูป model นั่นเองค่ะ

ในความจริงแล้ว ทุกภาคมีจุดเด่นเป็นเอกลักษณ์ที่ไม่เหมือนกัน การไขว้ประสบการณ์ทำให้สามารถบูรณาการสิ่งดี ๆ ของแต่ละภาคมาเป็นหนึ่งเดียวได้อย่างสวยงาม  ซึ่งทีมงานของเราก็ขอเป็นกำลังใจให้ค่ะ  บทสรุปสุดท้าย จบลงแบบ happy ending คุณหมอเอื้อผู้จัด ถึงกับกล่าวปิดงานด้วยเสียงเครือ ๆ (กลั้นน้ำตาไว้ไม่อยู่)  ท่านปลาบปลื้มใจมากที่การจัดกิจกรรมครั้งนี้ประสบผลสำเร็จอย่างงดงาม สะท้อนกลับไปถึงการริเริ่มสร้างงานนำ KM มาใช้อย่างได้ผล รวมถึงความมุ่งมั่นที่ทุกคนเทใจให้กับการทำงาน "ทำหน้าที่ยิ่งกว่าหน้าที่" ผลสำเร็จวันนี้ คงทำให้คุณหมอเอื้อต้องสานงานต่อไป เพื่อเป็นศูนย์รวมพลังใจให้ทุกภาคมารวมตัวกัน

งานเลิกแล้ว  แต่ทีมคุณหมอภาคอีสานยังไม่ยอมเลิกค่ะ มิน่าล่ะ กระบวนการสร้างเครือข่ายจึงแน่นปึ๊กยั่งยืนยง  ซึ่งต่างก็ถ่อมตัวกันยกใหญ่ว่าถึงอย่างไร ก็อยากเรียนรู้วิธีการทำงานช้า ๆ แต่เร็วแบบหัวใจนำทางของทีมงานทันตแพทย์ภาคเหนือ  ทักษะการเป็นผู้นำกระบวนการทีมงานทันตแพทย์จากภาคกลาง  และวิธีการทำงานด้วยความสุข "Happiness Focus" แบบทีมงานทันตแพทย์ภาคใต้  ... นี่แหละค่ะ หัวใจของนักเรียนรู้ผู้ทำ KM ทำตัวเป็นผู้ไม่รู้อยู่เสมอ

"การทำงาน KM เพื่อสร้างคนและความรู้ เปรียบเสมือนการสร้างบุญกุศล"  จากคำกล่าวของคุณหมอแดง ท่านที่นั่งอยู่ตรงกลางค่ะ  (ส่วนริมขวาคือคุณหมอจิน  ริมซ้ายสุดคือคุณหมอหล้า)

    ------------------------------------------------------------------------------------

ขอบพระคุณ คุณหมอ ทันตสาธารณสุขทุกท่านค่ะที่เปิดโอกาสดี ๆ ให้ทีมงานได้เรียนรู้ความดีงามในตัวคุณหมอทุกท่าน

ขอบพระคุณทีมงานทั้ง 8 ท่านค่ะที่ทำให้เรียนรู้ซึ่งกันและกันและช่วยให้ขัดเกลาจิตใจตัวศิลาเองขณะทำงานร่วมกันอยู่เสมอ    ขอบพระคุณพี่นุชที่เป็นแหล่งหล่อเลี้ยงปากท้องให้แก่ทีมงาน เท่านั้นยังไม่พอยังได้หล่อเลี้ยงหัวใจทีมงานให้แข็งแกร่ง   ขอบพระคุณคุณเอกที่เป็นสะพานบุญให้ทีมงานได้เรียนรู้ตัวตนและคนอื่นด้วยหัวใจเบิกบาน  ขอบพระคุณน้องน้ำฝนที่เป็นผู้ประสานงานสิบทิศจนทุกอย่างผ่านพ้นไปด้วยดี