เมื่อวันที่  4 กุมภาพันธ์ ที่ผ่านมา ผมได้รับเชิญให้เข้าร่วมประชุมเชิงปฏิบัติการเรื่อง "ประเทศต้องปฏิรูปอย่างไรเพื่อเกษตรกรไทยพ้นวิกฤติ"  ซึ่งจัดโดยสำนักงานส่งเสริมการปฏิรูประบบเพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตเกษตรกร ชุมชน และสังคม (สปกช.)  รายละเอียด ผอ.ธุวนันท์ พานิชโยทัย ได้บันทึกไว้แล้วที่นี่   สรุปผลการประชุมเชิงปฏิบัติการเรื่อง“ ประเทศต้องปฏิรูปอย่างไรเพื่อเกษตรกรไทยพ้นวิกฤต”

          สำหรับบันทึกนี้ผมขอสรุปปาฐกถาพิเศษ เรื่อง "การปฏิรูประบบเพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตเกษตรกร" โดยศาสตราจารย์ น.พ.ประเวศ  วะสี  ที่ได้แสดงในวันประชุมฯ อย่างย่อๆ ดังนี้ครับ

          เริ่มต้นด้วยการเล่าถึงคำกล่าวของเพื่อนชาวต่างชาติของ อ.หมอประเวศ วะสี ชื่อ Norman Uphoff แห่งมหาวิทยาลัยคอร์แนล ที่กล่าวไว้ว่า

     "ความยั่งยืนของสังคมเกษตรกรรม  คือความยั่งยืนของสังคมทั้งหมด" 

          ความยั่งยืนของสังคมทั้งหมด จะเกิดขึ้นได้เมื่อ

1. คนจำนวนมาก...มีสัมมาชีพเต็มพื้นที่   ที่ใดมีสัมมาชีพเต็มพื้นที่...ที่นั่นมีความร่มเย็นเป็นสุข  และเกษตรกรรมสามารถทำสัมมาชีพได้  ส่วนอุตสาหกรรมเราก็ทราบกันอยู่แล้วว่ากำลังจะล่มสลาย

2. มีความมั่นคงทางด้านอาหาร   ประเทศไทยเราอยู่ได้ เพราะเรามีอาหาร เงินกินไม่ได้ แต่อาหารนั้นกินได้  ในอนาคตหากมีเงินแต่ไม่มีอาหารสังคมก็อยู่ไม่ได้  ดังคำกล่าวที่ว่า  "เงินทองเป็นมายา  ข้าวปลาเป็นของจริง"  และทุกวันนี้เราเข้าใจผิดทางกันไปหมด  สมมติกันผิดๆ  เราจึงเห็น "คนที่จนกลับบอกว่ารวย  แต่คนรวย(อาหาร)กลับบอกว่าเป็นคนจน"

3. มีความมั่นคงทางด้านสิ่งแวดล้อม  ตัวอย่างของความมั่นคงทางด้านสิ่งแวดล้อม เช่นการทำการเกษตรของ ผญ.วิบูลย์  เข็มเฉลิม  การเกษตรยั่งยืน  เกษตรผสมผสาน  วนเกษตร ฯ ล้วนสร้างความมั่นคงทางด้านสิ่งแวดล้อม  เราอย่ามองที่ตัวเงิน  อย่าเอาเงินในเป็นตัวตั้งในการพัฒนา  ให้มองที่ความสำคัญของภาคการเกษตรและสิ่งแวดล้อม  อย่าเข้าใจผิดที่คนมักพูดว่า "เกษตรมีความสำคัญน้อยลง" ต้องเข้าใจให้ถูกต้อง(สัมมาทิฐิ)ว้าการเกษตรมีความสำคัญ

          ทั้ง 3 ส่วนที่สรุปมานั้นล้วนเป็นที่มาของการสรุปคำกล่าว "ความยั่งยืนของสังคมเกษตรกรรม  คือความยั่งยืนของสังคมทั้งหมด" ข้างต้น

          ทีนี้มาดูโมเดลมรรค 8 ของการพัฒนาชุมชน  ที่การพัฒนาคุณภาพชีวิตของเกษตรกรจะเกิดขึ้นได้ก็ต่อเมื่อมีการพัฒนาอย่างบูรณาการ ใน 8 ด้าน คือ

        มรรค 8 ของการพัฒนาชุมชน         

• เศรษฐกิจ

• จิตใจ

• สังคม

• วัฒนธรรม

• สิ่งแวดล้อม

• สุขภาพ

• การศึกษา

• และพัฒนาอย่างมีประชาธิปไตย

            และที่สำคัญการพัฒนาต้องไม่แยกส่วน ซึ่งพอจะมีข้อสรุปได้ว่า.... 

• อะไรที่ไม่เอาชีวิตและการอยู่ร่วมกันเป็นตัวตั้ง...จะพลาดเสมอ (แม้จะเป็นเรื่องธรรม-การศึกษาฯ)

• คุณภาพชีวิตของเกษตรกรจะดีขึ้นเมื่อพัฒนาอย่างบูรณการ โดยเอาพื้นที่เป็นตัวตั้ง

• พระเจดีย์ต้องสร้างจากฐาน ชุมชุมท้องถิ่นเราพัฒนามาจากข้างบน  ทำให้ไม่สำเร็จ เพราะไม่ได้เริ่มจากฐาน

• การปฏิบัติ(พัฒนา)ต้องเริ่มจากท้องถิ่น(แนวคิดท้องถิ่น)  ท้องถิ่นต้องส่งเสริมความเข้มแข็งของเกษตรกร

• รัฐต้องมีนโยบายให้มหาวิทยาลัยหนุนความเข้มแข็งของท้องถิ่นชุมชนทั้งจังหวัด

• ปรับการเกษตรสู่การเกษตรยั่งยืน ตัวอย่างเช่นครูบาสุทธินันท์  ที่บุรีรัมย์ที่ปรับจากพืชเชิงเดี่ยวสู่เกษตรยั่งยืน  จะส่งผลให้เกษตรกร หนี้หลุด  สุขภาพดี  สังคมดีขึ้น  กินอิ่ม  มีต้นไม้เพิ่มขึ้น

          แนวทางการทำการเกษตรยั่งยืน

• เริ่มที่ความเข้าใจว่าเรื่องการเกษตรนั้นทำง่ายๆ ใช้เวลาไม่มาก

• มีเทคนิควิธี เทคนิคต่างๆ  อาจรวบรวมความรู้จากที่อื่นๆ มาปรับใช้

• มีปัจจัยต่างๆ ...เช่นเมล็ดพันธุ์ที่ดี

• มีองค์กรของตนเอง  เพื่อออกนโยบายเอง  ทุกวันนี้เราปล่อยให้คนที่มีความรู้น้อย แต่ผลประโยชน์มากมากำหนดให้ในระดับชาติ

• มีองค์กรสนับสนุน....มีไตรภาคีสนับสนุนซึ่งประกอบด้วย   รัฐ...วิชาการ...และเอกชน 

• กระทรวงเกษตรอาจต้องปรับเปลี่ยน เพราะทุกวันนี้เป็นกระทรวงเกษตรและสหกรณ์  คงต้องเป็น "กระทรวงเกษตรกรเพื่อเกษตรกร"

• องค์กรเกษตรยั่งยืนจะต้องพลังสนับสนุนซึ่งกันและกันช่วยกัน  เชื่อมโยงกันด้วยใจ เชื่อถือไว้วางใจ ระหว่าง

       * เศรษฐกิจชุมชน

       * ผู้บริโภคในเมืองและ

        * เศรษฐกิจมหภาค                                  

          ทั้งหมดคือแนวทางการปฏิรูประบบเพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตเกษตรกร จากปาฐกถาพิเศษของ ศ.นพ.ประเวศ   วะสี  ที่ผมนำมาสรุปเพื่อการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ครับ

สิงห์ป่าสัก  

25  ก.พ. 2553