อาขยานสร้างสรรค์การเรียนรู้

.

อาขยานสร้างสรรค์การเรียนรู้

ศิวกานท์ ปทุมสูติ

 

ถ้าคุณคิดว่าการท่องอาขยานเป็นเรื่องล้าสมัย  คุณนั่นแหละล้าสมัย

ถ้าคุณคิดว่าการท่องอาขยานเป็นเรื่องของนกแก้วนกขุนทอง 

คุณนั่นแหละนกแก้วนกขุนทอง

จำคำพูดของใครเขามา…ตื้นเขินนัก

ถ้าคุณคิดว่าการท่องอาขยานเป็นเรื่องเสียเวลา 

นั่นแสดงว่าคุณไม่เคยได้ให้เวลากับการท่องอาขยานเลย

จึงไม่เคยได้รับรู้รสและอิ่มเอมกับรัก…

และถ้าคุณคิดว่าการท่องอาขยานเป็นเรื่องต้องห้าม!

คุณก็ต้องห้ามพระและนักบวชทุกลัทธิศาสนาในบ้านเมืองของเราสวดมนต์! 

อีกทั้งจะต้องห้ามนักร้องหรือผู้คนทั้งหลายในประเทศนี้ร้องเพลง! 

เพราะทั้งนักสวดและนักร้องก็ล้วนเป็นนักท่องจำ…

 

อาขยาน [อา-ขะ-หยาน] น.บทท่องจำ; การเล่า, การบอก; การสวด; เรื่อง, นิทาน

ซึ่งในที่นี้จะเน้นเฉพาะความหมายของ “บทท่องจำ” อันเป็นบทกวีเท่านั้น

แต่ก่อนอื่น, ขอถามคุณว่า…ชอบฟังเพลงไหม  เคยร้องเพลงไหม

นิทานล่ะ  เรื่องเล่าล่ะ …ชอบฟังไหม  เคยฟังไหม

เกิดมาเคยสวดมนต์บ้างหรือเปล่า

ถ้าไม่ชอบและไม่เคย  คุณน่าจะเป็นมนุษย์พันธุ์พิเศษ! 

และขอร้องเถอะ  โปรดหยุดอ่านข้อเขียนนี้

คาลิล ยิบราน กล่าวไว้ในหนังสือชื่อ คำครู ของเขาว่า

“ฉันควรจะเป็นต้นอ้อที่หักเพราะถูกฝ่าเท้าของผู้คนเหยียบย่ำ

เพราะการเป็นเช่นนั้นดีเสียยิ่งกว่าการเป็นพิณในบ้านของบุคคล

ผู้ซึ่งนิ้วมือของเขาพิการ และคนในบ้านของเขาก็หูหนวก เมินต่อเสียงดนตรี”

สำหรับผม, อยากจะบอกว่า  ถ้าหากคุณเป็นผู้ซึ่งเปล่าไร้ดวงใจ

ที่จะแบ่งปันให้กับบทเพลงของชีวิต  แม้แต่นิทานหรือเรื่องเล่าก็มิสดับรับรส

มิไยดีต่อบทสวดบริกรรม…ก็ป่วยการที่เราจะเสพเสวนาต่อกัน!

เพราะบทท่องจำหรืออาขยานที่ผมกำลังพูดถึงมันก็คือคนละเรื่องเดียวกันนั่นเอง

 

แท้จริงแล้วการท่องอาขยาน [บทกวี] มีคุณค่ามากกว่าที่ใครหลายคนคิด

นั่นคือ  ขณะท่องจะก่อให้เกิดกระบวนการจัดระเบียบจิต  เกิดความมีสมาธิ 

สั่งสมทักษะแห่งท่วงทำนองชีวิต  ซึมซับอรรถรสแห่งเนื้อหา 

โน้มนำสภาวะจิตวิญญาณให้ดื่มด่ำกับสุนทรียภาพ

กระตุ้นความคิดและจินตนาการ…เชื่อมโยงสู่การเข้าถึงความนัยหลายมิติ 

อันจะผลิดอกออกผลเป็นผลึกและพลังทางปัญญา

ความมีจิตประภัสสรต่อความงาม  ความรัก  และผัสสะทางอารมณ์ต่างๆ

ความลึกซึ้ง  ภาวะการเข้าถึงมโนคติ  ความมีรากเหง้าและตัวตน

 

คุณและผมต่างก็ได้คำตอบตรงกันว่าบรรดาพ่อเพลงแม่เพลงพื้นบ้านพื้นเมือง

ล้วนไม่เคยเรียนฉันทลักษณ์คำประพันธ์ใดๆ ในห้องเรียน

แต่ท่านทั้งหลายเหล่านั้นต่างท่องและร้องเพลงครูกันมาคนละมากมายหลายบทหลายเพลง

ท่องร้องจนได้เนื้อ  ได้ทำนองจังหวะ  ได้คำได้ความคิด 

ได้อารมณ์เพลงและจิตวิญญาณพื้นบ้านพื้นเพลง…

วันหนึ่งท่านก็สามารถร้องแยกแตกหน่อ  ด้นได้  และผูกเพลงใหม่ๆ เป็นของตนเองได้

เพลงที่รัก  คำที่ร้อง  ความคิดความอ่านที่เป็นดั่งดวงดอกไม้แห่งชีวิต

อันประดิดประดอยก็ค่อยๆ จัดจิตจัดใจให้งาม

ให้ประสบพบคุณค่าของชีวิตในรสในรักอย่างเป็นหนึ่งเดียวกัน 

เป็นวิถีที่คุณ…และครูภาษาไทยทุกคนต้องไม่ละเลย

ลองหันกลับมาสำรวจพิจารณาตนเองดูว่าสอนอะไรผิดไปบ้าง

นักการศึกษาและผู้บริหารก็เช่นกัน  รู้  เข้าใจ  และทำอะไรผิดพลาดกันไปมากน้อยแค่ไหน

สำนึกบาปและกระทำการไถ่บาป [อย่างถูกต้อง] กันบ้างหรือยัง

 

สำหรับเด็กๆ ถ้าสามารถท่องอาขยานจนขึ้นใจได้เหมือนพ่อเพลงแม่เพลงที่ท่องเพลงครูนั้นบ้างล่ะ

พวกเขาก็จะเขียนกาพย์กลอนได้โดยไม่ต้องเรียนรู้ฉันทลักษณ์คำประพันธ์เช่นเดียวกัน

ลองเดินตามรอยครูเพลงพื้นบ้านพื้นเมืองกันดูเถิด  นั่นแหละของแท้ของการเรียนรู้

หรือแม้ว่าไม่ประสงค์จะคิดจะเขียนกาพย์กลอนก็ตาม

การท่องอาขยานก็จะยังส่งผลให้พัฒนาการเรียนรู้และเติมคุณค่าของชีวิตที่กำลังขาดหาย

ตัวตนและรากเหง้าที่เราต่างถวิลหาก็จะมีและกลับคืนมา

สำคัญอยู่แต่ว่า  ครูจะต้องกระทำตนให้เป็น “ตัวอย่างสร้างศรัทธา” ด้วย

ยากใช่ไหมเรื่องนี้,  ไม่ยากหรอกครับถ้ารักและมุ่งมั่น

 

อาขยานที่จะส่งเสริมให้เด็กๆ ท่อง  อาจเป็นบทสั้นๆ จบเรื่องในตัว 

เช่น  บทสักวา บทดอกสร้อย หรือบทกวีขนาดสั้น [ไม่เกิน ๑๐ บท] 

หรือเลือกคัดตัดตอนจากเรื่องยาวเฉพาะตอนใดตอนหนึ่ง 

ซึ่งมีอะไรที่ลึกซึ้ง  กินใจ  หรือโดนใจ

“อะไร” ในที่นี้หมายถึงอะไรก็ได้…

ที่ก่อให้เกิดพลังกระทบทางปัญญา  สร้างสรรค์คุณค่าต่ออารมณ์รู้สึก 

มีมิติของชีวิต  จิตวิญญาณ  รากเหง้า  ตัวตน 

มีลีลา  ท่วงทำนอง  ความงาม  ความรัก  และสุนทรียรสต่างๆ

เป็นแบบฉบับให้ยึดถือเป็นแนวทางและพัฒนาสร้างสรรค์ต่อไปได้  หรืออะไรๆ ทำนองนี้

อาขยานที่ดีมิควรเป็นบทสอนตรง หรือเทศนา หรืออรรถาธิบายแต่เนื้อหา

แต่ควรมีชีวิตชีวา มีภาษาของอารมณ์รู้สึก ชวนนึกชวนคิด

มีพื้นที่ทางจินตนาการให้เป็นเกียรติยศแก่ผู้รับสารจะคิดอ่านเอาเองบ้าง

ซึ่งครูจะต้องค้นหาอ่านให้มาก  และอ่านให้แตกฉาน 

อ่านให้สามารถสัมผัสนัยที่ลึก  และแหลมคม

เพื่อให้สามารถเลือกสรรอาขยานที่ดีจริง

นำอาขยานชั้นดีหลายๆ บทที่เลือกแล้วนั้นมาให้เด็กๆ เลือกท่อง

หรือจะบังคับเลือกบ้างก็ได้  เพราะเสรีภาพไม่ใช่การตามใจจนสุดโต่ง!

ชีวิตต้องมียืดมีหยุ่นและมียื้อยุดฉุดดึงกันบ้างพอเป็นกลางๆ ของสายพิณ

ตัวอย่าง…

          ผลิเอ๋ยผลิใบ

บนกิ่งก้านวันวัยแสวงหวัง

จากต้นพฤกษ์น้อยน้อมหลอมพลัง

ปกบังร่มใบให้แผ่นดิน

รู้จักตอบแทนไม่ทอดทิ้ง

ขวัญมิ่งภูมิลำเนาเหย้าถิ่น

สู้แดดสู้ฝนจนคุ้นชิน

มีชีวินเพื่อชีวาน่ารักเอย

 

อย่ามัวแต่รออาขยานที่กระทรวงศึกษาธิการกำหนดอีกต่อไปเลย

บางบทที่กระทรวงกำหนดแล้วครูเห็นว่าดีจึงค่อยเอาด้วย

บางบทที่เห็นว่ายังไม่ดีพอ  หรือไม่โดนใจ  ก็ไม่ต้องเอา

เลือกเอาเองบ้าง  หาเอาเองบ้าง  กำหนดเองบ้างเถิด 

และต้องไม่ลืมที่จะให้โอกาสเด็กๆ ได้เลือกสรรนำเสนอบ้าง

โดยมุ่งที่ความมี “อะไร” ซึ่ง “ควรค่า” แก่การท่องเป็นเป้าหมายร่วมกัน

อาจใช้กระบวนการประชาพิจารณ์ย่อมๆ ด้วยก็จะดีไม่น้อย

เมื่อมีพื้นที่ของความมีส่วนร่วมก็จะยิ่งเพิ่มพื้นที่ของความรักและความสมัครยินดีด้วยเสมอ

 

ไม่ว่าคุณจะเป็นครูหรือครูอาจจะเป็นคุณ

ตราบที่คุณและผมยังเกี่ยวข้องกับเด็กๆ และเยาวชนบนเส้นทางภาษา

อาขยานก็คือสวนดอกไม้ระหว่างทางที่จำเป็นต้องมี…เพื่อชีวิต

เพื่อลมหายใจของการเดินทาง

และสร้างสรรค์การเรียนรู้

 

ขอเป็นกำลังใจให้คุณและครูทุกคน…

 

          อาเอ๋ยอาขยาน

กินครูเป็นอาหารจรรโลงจิต

ซึมซับสุนทรีย์แห่งชีวิต

ดื่มด่ำความคิดของวันเวลา

หอมอารมณ์ดอกไม้ในมนุษย์

พิสุทธิ์ล้ำลึกรู้สึกรู้สา

พี่ชวนน้องท่องเล่นเจรจา

ปลูกรักอาขยานสุขสันต์เอย

.

.

.

[ลำดวน]

• ไม่เคยมีใครบอกว่าอาขยานมีประโยชน์มากมายดั่งนี้
• แต่ลำดวนก็ยังมีและใช้อาขยานในชีวิต
• ขอบคุณค่ะที่ช่วยให้ลำดวนมีคำตอบ สำหรับเชิญชวนครู

[คิม นพวรรณ]

ผลิเอ๋ยผลิใบ

บนกิ่งก้านวันวัยแสวงหวัง

จากต้นพฤกษ์น้อยน้อมหลอมพลัง

ปกบังร่มใบให้แผ่นดิน

รู้จักตอบแทนไม่ทอดทิ้ง

ขวัญมิ่งภูมิลำเนาเหย้าถิ่น

สู้แดดสู้ฝนจนคุ้นชิน

มีชีวินเพื่อชีวาน่ารักเอย

.....................

 

 อาเอ๋ยอาขยาน

กินครูเป็นอาหารจรรโลงจิต

ซึมซับสุนทรีย์แห่งชีวิต

ดื่มด่ำความคิดของวันเวลา

หอมอารมณ์ดอกไม้ในมนุษย์

พิสุทธิ์ล้ำลึกรู้สึกรู้สา

พี่ชวนน้องท่องเล่นเจรจา

ปลูกรักอาขยานสุขสันต์เอย

......................

 

สวัสดีค่ะอาจารย์

• วันนี้มารอบดึกค่ะ
• พลาดไม่ได้นะคะ
• ท่านพี่ ศน.ลำดวนคอยอยู่ค่ะ
• ได้อาขยานไปฝากครูที่โรงเรียน
• ขอขอบพระคุณอย่างสูงค่ะ

 

[ครูกานท์]

ขอบคุณคุณลำดวนที่จะนำเรื่องอาขยานนี้ไปสู่ครูผู้ปฏิบัติ อย่าลืมขอความร่วมมือคุณครูว่า ในการท่องอาขยานนั้นให้ครูท่องไปพร้อมกับเด็กๆ ด้วย ครูท่องได้ เด็กท่องได้ ท่องกันให้อิ่มสุข...

[ครูกานท์]

ขอบคุณครูคิม ดีครับช่วยกัน เดี๋ยวพรุ่งจะนำตัวอย่าง บทอาขยาน มาฝากให้เลือกเพิ่มอีกครับ...

[ศน.อ้วน]

   แมวเอ๋ยแมวเหมียว

รูปร่างประเปรียวเป็นนักหนา

ร้องเรียกเหมียวเหมียวเดี๋ยวก็มา

เคล้าแข้งเคล้าขาน่าเอ็นดู

รู้จักเอารักเข้าต่อตั้ง

ค่ำค่ำซ้ำนั่งระวังหนู

ควรนับว่ามันกตัญญู

พอดูอย่างไว้ใส่ใจเอย

• อรุณสวัสดิ์ค่ะครูกานท์  บทนี้ท่องมานานจนจำขึ้นใจ และก็ได้ใช้เป็นสื่อสำหรับครูชั้น ป.๑ ด้วยค่ะ เป็นบทหลัก  ที่สอนเรื่องความกตัญญูได้เยี่ยมค่ะ
• เห็นด้วยอย่างยิ่งกับครูค่ะ...ที่ว่าครูสามารถเขียนขึ้นเองเพื่อใช้สอนได้  เพิ่มเติมจากที่กระทรวงศึกษาธิการกำหนด

และต้องไม่ลืมที่จะให้โอกาสเด็กๆ ได้เลือกสรรนำเสนอบ้าง โดยมุ่งที่ความมี “อะไร” ซึ่ง “ควรค่า” แก่การท่องเป็นเป้าหมายร่วมกันอาจใช้กระบวนการประชาพิจารณ์ย่อมๆ ด้วยก็จะดีไม่น้อยเมื่อมีพื้นที่ของความมีส่วนร่วมก็จะยิ่งเพิ่มพื้นที่ของความรักและความสมัครยินดีด้วยเสมอ

• ชอบและเห็นด้วยค่ะ..จะนำไปบอกกับคุณครูภาษาไทยค่ะ..

• ด้วยความเคารพค่ะ

• วัชราภรณ์

[ครูกานท์]

ได้รับจดหมายสมัครเข้าร่วมโครงการครูรากแก้วการอ่านของคุณ(ศน.)วัชราภรณ์แล้วครับ พิจารณาความตั้งใจและประโยชน์ที่จะไปสู่ครูสู่เด็กๆ ก็ยินดีรับเข้าโครงการด้วยความเต็มใจยิ่งครับ ให้ทำหนังสือขออนุญาตไปราชการ แล้วส่งสำเนาให้ทุ่งสักอาศรมมั่นใจเชื่อได้ว่าเข้าร่วมโครงการได้แน่นอน ก็เป็นอันสมบูรณ์เป็น ๑ ใน ๒๐ คนครับ

อายุบวร

ครูกานท์

[ลำดวน]

• ค่ะครูท่องได้เด็กท่องได้ ให้อิ่มสุข
• เสียดายลำดวนมีภาระมาก
• ไม่เช่นนั้นจะสมัครร่วมโครงการครูรากแก้วการอ่านด้วยตนเอง
• เสียดายมากค่ะ

[ครูกานท์]

ขอบคุณเจตนา ความรู้สึก และความตั้งใจของคุณครู ศึกษานิเทศก์ และกัลยาณมิตรผู้มีความเชื่อมั่นในคุณค่าของบทอาขยาน ซึ่งเป็น "ทางไท" คือทางแห่งท่วงทำนอง ทางแห่งคำสำนวน ทางแห่งจิตวิญญาณวิถีเจ้าบทเจ้ากลอน ทั้งพื้นถิ่นพื้นบ้านและแบบฉบับสำนักหลวง แม้ความตระหนักร่วมกันนี้จะไม่สามารถย้อนคืนอดีตการท่องอาขยานให้กลับมาสู่การปฏิบัติได้ทุกโรงเรียนในประเทศของเราได้ ก็ขอให้ครูและผู้บริหารการศึกษาทุกคนซึ่งเชื่อในคุณค่าช่วยกันส่งเสริมตามศักยภาพนะครับ...

อายุบวร

ครูกานท์

...

ผมอยากได้ บทอาขยาน บท

- วิถีเด็กไทย

- ดวงตะวัน

- ฟังใดได้รู้เรื่อง