อิ่มบุญ ณ ที่ป่าช้า
เชิงตะกอน.....เห็นเชิงตะกอนที่ป่าช้าทีไร....ก็ทำให้เข้าใจสัจธรรมแห่งชีวิต ....คนเราเกิดมาเพื่อสร้างกรรมดี ชั่ว แล้วแต่ผู้นั้นจะเลือกวิถีโดยแท้....ทำดี...กรรมดีก็ส่งผลให้เป็นที่จดจำ และชื่นชมแก่คนภายหลัง....ทำชั่วเมื่อสิ้นสังขารไปก็เป็นแค่อากาศธาตุเท่านั้น...ไม่มีสิ่งใดเหลือไว้เลย...มนุษย์เอ๋ย..เจ้ามีบุญเหลือเกินแล้วที่ได้เกิดมามีชีวิต จงทำความดีสั่งสมไว้เถิด
วันที่ 5-8 กุมภาพันธ์ 2552 ที่ผ่านมา คณะครู นักเรียน ภารโรง ได้ร่วมทำบุญกับชาวบ้านเมืองแปงใน พิธีเข้าโสสานกรรม หรือ ชาวบ้านเรียกว่า...เข้ากรรมป่าช้า....
ประเพณีเข้าโสสานกรรม
ในล้านนาไทยมีประเพณีสำคัญอย่างหนึ่งซึ่งพระสงฆ์และศัทราประชาชนได้ร่วมกันจัดทำในระหว่างเดือน 3-4-5 เหนือ คือช่วงเดือนทางสุริยคติ ธันวาคม มกราคม และกุมภาพันธ์ นิยมให้พระสงฆ์ตามวัดต่าง ๆ ออกไปเข้าโสสาน หรือเข้ารุกขมูล หรือเข้าโสสานกรรมในป่าช้า กิจกรรมเหล่านี้ทำขึ้นจนเป็นประเพณีสืบต่อกันมาจนถึงปัจจุบัน
โสสาน คือ สุสานหรือป่าช้า ที่ฝังหรือหรือเผาศพของชาวล้านนาไทยมีอยู่ 2 ประเภท คือ
· ป่าช้าสำหรับใช้เผา จะทำเชิงตะกอนก่อด้วยอิฐถือปูนไว้ เพื่อนำศพขึ้นเผาบางแห่งทำเป็นเมรุอย่างดี สิ้นค้าใช้จ่ายแต่ละแห่งหลายแสนบาททีเดียว
· ป่าช้าสำหรับฝัง แต่ โบราณมาคนในภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ เวลาตายนิยมนำศพไปฝังที่ป่าช้าเป็นส่วนมาก บางกรณีก็มีการนำเอาข้าวของเครื่องใช้ส่วนตัวไปฝังด้วย เช่นศพของชาวกะเหรี่ยง ชาวลัวะ เป็นต้น เรามักจะขุดพบเสมอที่มีโครงกระดูกและอุปกรณ์เครื่องใช้ของคนตาย
ต่อมาเราได้รับเอาพุทธศาสนา ประเพณีวัฒนธรรมจากอินเดีย และลังกาเข้ามาประพฤติปฎิบัติกันในอินเดียและลังกานิยมเผาบนเชิงตะกอน เราได้นับถือคตินั้น จึงละจากการฝังดินมาทำพิธีเผากันเป็นส่วนมาก
คนไทยบางแห่งยังแบ่งเกณฑ์อายุของคนตายไว้ว่า อายุต่ำกว่า 20 ลงมาจนถึงเด็ก เมื่อตายลงญาติจะนำไปฝังไว้ในป่าช้าด้านหนึ่ง ซึ่งชาวบ้านจะแบ่งเขตไว้เป็นป่าช้าฝัง อีกส่วนหนึ่งเป็นป่าช้าเผา คือบริเวณที้เป็นเชิงตะกอนเผาศพ คำว่า โสสาน หรือ สุสาน เป็นคำในภาษาบาลี ชาวบ้านส่วนมากมักจะเรียก ป่าช้าบ้าง ป้าเฮี่ยว บ้าง สุสานบ้าง แล้วแต่ความนิยม
พระสงฆ์ที่เข้าไปอยู่ในป่าช้าหรือว่าเข้าสุสาน หรือโสสานนี้ ต้องเข้าไปพักอยู่ที่โคนไม้ใหญ่ในป่าช้าแต่ละต้นห่างกันพอประมาณ จึงเรียกว่า "ไปอยู่รุกขมูล" หรือ "เข้ารุกขมูล" การเข้าโสสารหรือรุกขมูลนี้ พระสงฆ์ต้องถือปฏิบัติในธุดงควัตรอย่างเคร่งครัด จึงเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า "อยู่กรรม" คือ ปฎิบัติจริงจัง ไม่ยอมเดือนทางไปไหน ชาวบ้านพูดกันว่า "ธุเจ้าเข้ากรรม"
พระสงฆ์ท่านบอกว่า....พระสงฆ์สมัยปัจจุบันไม่เหมือนเมื่อครั้นพุทธกาล ผ้าห่ม จีวร เมื่อก่อนนั้น ได้มาจากผ้าบังสกุล สีขาว ที่ใช้ปิดศพเพื่อเผา หรือฝังนั้น ผ้าขาวนั้นต่างเปื้อนด้วยเลือด น้ำเหลือง พระสงฆ์ต้องนำมาทำความสะอาด (ท่านว่างั้น)
เชื่อไหมคะ...ว่า...ป่าช้าที่ใครต่อใครได้ยินชื่อสถานที่นี้ต้องขนลุกขยาดกลัวนั้น....สำหรับชุมชนเมืองแปง เด็กๆเมืองแปง แล้ว วันนี้เป็นวันที่มีความสุข ความอิ่มเอม ความร่วมมือร่วมใจ ทุกคนในบ้านจะร่วมพัฒนาสืบสานประเพณี ....ชาวบ้านได้พบปะพูดคุยกัน ปรึกษาหารือ สร้างความสามัคคีในชุมชนให้เข้มแข็งยิ่งขึ้น เด็กๆได้พบปะเพื่อนๆ .....เปรียบเสมือนตื่นเต้นที่จะได้ดูมหรสพเลยทีเดียวคะ....
ปีนี้เราได้ม้าหินอ่อนจากการร่วมทำบุญของคนในชุมชน ถึง 120 ตัว ไว้ประกอบพิธีกรรม ณ ป่าช้าแห่งนี้คะ
ครแอนลืมบอกไปว่า.....ข้าวหลาม...นี้แหละคะ....ที่ทำให้ค่ำคืน ในพิธีเข้ากรรมป่าช้าคืนนั้น....เต็มเปี่ยมด้วยมิตรภาพของชาวบ้านจริงๆคะ
ครูแอน
เมืองแปง ,ปาย,แม่ฮ่องสอน
๑๒ กุมภาพันธ์ ๒๕๕๒
ความเห็น (53)
- สวัสดีค่ะ น้องครูแอน
- คิดถึงจัง
- ชอบจังเลยค่ะ ที่ยังมีประเพณีเดิมๆให้เห็นอยู่ แถวบ้านป้าแดงทิ้งประเพณีกันเยอะแล้วละค่ะ .....เศร้าใจ........
อ้าวตายแล้ว
กอเล่นจอง ยังไม่ทันอ่านว่าเขียนเรื่องอะไร
แต่ก็ไม่ทันป้าแดง อิอิ
ก็เอาเถอะค่ะ ยังไงคนเราทุกคนก็เดินสู่ทางเดียวกันหมดทุกคน
รักกันไว้เถิด ที่ได้เกิดมา เวลาไม่คอยท่า อีกไม่ช้าก็ลงกลอน
แหะแหะ ลงกอน
ขอบคุณครูแอนค่ะ
โชคดีมีความสุขน่ะค่ะ
มาเข้าร่วมพิธีด้วยนะคะ สบายดีนะคะครูแอน
ป้าแดงคะpa_daeng [มณีแดง คนสวย แซ่เฮ] น่าเสียดายจังคะ..ที่คนรุ่นใหม่ละทิ้งประเพณีที่ดีงามไป...คนที่นี่ยังสืบสานประเพณีไว้อย่างน่าชื่นชมคะ....เด็กๆจะติดสอยห้อยตามผู้ปกครองมาทำบุญ ฟังธรรมด้วย...ค่อยๆซึมซาบจนรักที่จะสืบสานคะ
น้องก้านกอคลับ เปลี่ยนรูปใหม่น่ารักเชียวคะ...ที่ชุมชนมีประเพณีที่น่าสนใจอะไรบ้างไหมคะ..นำมาเล่าสู่กันฟังบ้างนะคะ
พี่แก้วแก้ว..อุบล จ๋วงพานิช สาธุคะ.....วัฒนธรรมประเพณีที่ดีงามน่าจะได้รักษาสืบจนรุ่นลูกหลานคะ...ครูแอนสบายดีคะ...พี่หมอแก้วสบายดีไหมคะ
สวัสดีค่ะน้องครูแอน
- จารีตประเพณีทางพิธีกรรม
- เป็นเรื่องสำคัญต่อวิถีชีวิตของคนเรานะคะ
ดีใจที่เห็นโรงเรียนได้ให้ความสำคัญกับประเพณีที่ดีงามด้วยการพานักเรียนไปร่วมเรียนรู้สืบสานครับครูแอน คิดถึงเสมอครับ ขอให้คุณพ่อคุณแม่หายป่วยเร็วๆนะครับ เป็นกำลังใจให้ครับ
สวัสดีค่ะ
*แวะมาอิ่มบุญ...ที่ป่าช้า
* กิจกรรมอนุรักษ์ยอดเยี่ยมเลยค่ะ
* เห็นสัจธรรมแห่งชีวิต
* สุขกายสุขใจนะคะ
แวะเข้ามาทักทายค่ะ.. อิ่มบุญกันทั่วหน้านะค่ะ.. และที่สำคัญ..เห็นกระบอกข้าวหลามแล้ว ..อยากกิน.. อยากกินค่ะ.. เลยเอาเกี๊ยว และ เสี่ยวหลงเปา มาแลก..อิอิ
สวัสดีค่ะครูแอน..อัน ..(ตัวเรา)มีนามเล่นว่า..ครูเสาว์ค่ะ ..ก่อนอื่นต้องขอขอบคุณมากๆที่..จอดแวะทักทาย วันนี้อ่านเรื่องป่าช้าแล้วขนลุกจังเลย..พออ่านเรื่องธรรมมะแล้วก็ซาบซึ้งด้วย สาธุ!(แสดงว่าชอบทำบุญเหมือนกัน..)
- บุญข้าวหลาม...
- พึ่งได้ยินปีนี้ครับ..
- แต่เป็นการเอาเงินกองกลางไปซื้อข้าวหลามมาใส่บาตร..
- เหลือแต่ชื่อแล้วครับ..
- ขอบคุณครูแอนที่มาเติมเต็มให้..
- สบายดีนะครับ..อากาศคงกำลังสบาย...
- อยากไปเที่ยวจัง...ลูกสาวก็บอกให้พาไป..
- อาทิตย์หน้าก็เลยตัดสินใจ...
- จะไปพัทยา..555
พี่สาวครูคิม
- จารีตประเพณีทางพิธีกรรม
- เป็นเรื่องสำคัญต่อวิถีชีวิตของคนเรานะคะ
- เห็นด้วยอย่างยิ่งคะ
- ขอบคุณมากคะ.....ไปมหาลัยพ่อครูบาเป็นอย่างไรบ้างคะ...
คุณเคน คะ ธุรกิจเป็นไงมั่งคะ......สถานศึกษาต้องให้ความสำคัญและต้องนำนักเรียนเข้าร่วมประเพณีท้องถิ่น เพื่อสร้างความตระหนักรักในวิถีชุมชนของตนคะ....มีความสุขที่ได้เห็นเด็กๆได้สืบสานจนรุ่นต่อๆไปคะ.....ขอบคุณมากนะคะสำหรับความห่วงใยและระลึกถึงคุณพ่อ คุณแม่...บอกท่านแล้วคะว่าคุณเคนเป็นห่วง..
พี่ครูนาง พรรณา ผิวเผือก (ไม่มีชื่อกลาง)
แวะมาอิ่มบุญ...ที่ป่าช้า
* กิจกรรมอนุรักษ์ยอดเยี่ยมเลยค่ะ
* เห็นสัจธรรมแห่งชีวิต
* สุขกายสุขใจนะคะ
............ขอบคุณมากคะ.........ทำบุญหรือทำสิ่งดีดี ไม่ทำร้ายใคร ใจสุจริต ชีวิตก็มีความสุขแล้วคะ
มาอ่านความรู้ค่ะ คุณแม่พี่เคยรับเป็นเจ้าภาพถวายน้ำปานะด้วยค่ะ
น้องchipmunks ว้าว...ขอบคุณมากคะสำหรับเกี๊ยวน่าอร่อยจัง...แลกข้าวหลามไปได้เลยคะ....
คุณครูเสาว์ตัวเรา คะ......ทำบุญ ทำจิตใจให้สุขเสมอ ....ป่าช้าไม่น่ากลัวอย่างที่คิด(จริงเร้อ อิอิ) แต่เป็นที่ที่ทำให้เราต้องตระหนักและคิดเสมอว่าสังขารเราไม่เที่ยง.......สักวันเราต้องมาที่นี่เหมือนกัน....ความดีเท่านั้นจะยังจารึกอยู่แก่ชนรุ่นลูกหลาน........ขอบคุณมากคะที่มาเยี่ยม
- ก่อนอื่นขอ....อ้าว....ก่อน....อิอิ...ไปชพัทยาซะงั้น
- ข้าวหลามที่นี่ชาวบ้านเอามาร่วมบริจาค ในป่ามีมากคะ...ไม่ต้องซื้อหา...
- ความรักความสามัคคีของชาวบ้านน่าชื่นชมมากคะ
- ทำให้ชุมชนพัฒนาเรื่อยๆ
- ขอบคุณที่มาเยือนคะ
พี่ดาวดาวลูกไก่ ชื่นชมยินดี
- อนุโมทนาบุญกับคุณแม่ด้วยคะ
- ขอบคุณมากคะ
สวัสดีครับ เมื่อวานคณะวิจัย ดร.ทัศนีย์ ชื่นชม คุณครูให้ฟัง เลื่อมใส ชื่นชม
มาเยี่ยมจ้า
อยากกินข้าวหลามจัง
*ดูรูปก็น่ากลัว "เชิงตะกอน"
*ฟังชื่อก็น่ากลัว "เข้ากรรมป่าช้า"
*อยู่ในป่าก็น่ากล้ว "มองไปรอบ ๆ เป็นป่า"
*เห็นเด็ก ๆ และครู ก็น่ากลัว เฮ้ย ขอโทษ น่ารัก
สวัสดีครับครูแอน
แวะเอาคำว่ารักมาเติมให้นะครับ :)
มาอิ่มบุญ ด้วย การตื่นรู้ ตระหนักถึงความไม่แน่นอนค่ะ
....
ให้ครูแอนมีความสุข อบอุ่นด้วยรัก นะคะ 
มาเยี่ยมครูแอนครับ..ขอให้มีความสุขนะครับ
มาแว่แอ่ว.. อ่านแล้วได้ความรู้ดี...การนำเสนอสมบูรณ์แบบ ขอแจมนิดหนึ่งครับ..ผ้าขาวห่อศพที่เล่าคือผ้าบังสุกุลที่แท้จริงครับหาใช่ที่เราๆพากันไปซื้อแล้วนำมาวางทอดผ้าในพิธีบังสุกุลอย่างปัจจุบัน มันจึงเกิดมีไตรบังสุกุล...มหาบังสุกุล แถมบางที่บางแห่งมีทั้งไตรเปิดไตรปิดในพิธีศพเลอะไปจากเหง้าเดิม.. ขอบคุณและขอชมว่าเยี่ยมจริงๆ.. ด้วยความปรารถนาดีจาลุงหนาน...พรหมมา
..ครูแอนเดินนำ...ครูเสาว์ขอเดินตามหลังจ๊ะ(แฮะๆ..คนทำบุญ..จิตใจดีย่อมไม่กลัว..อ่ะ กึ๋ย..)
...คำคมวันนี้ขอเสนอคำว่า...
- สมาธิ หมายถึง การมีจิตกำหนดแน่วแน่ อยู่ในอารมณ์อันเดียว คือ มีจิตตั้งมั่นจดจ่อ ไม่ซัดส่ายฟุ้งซ่าน เมื่อใจรวมเป็นสมาธิ ความซัดส่ายปลิวไป ...
ร่วมอนุโมทนาด้วยครับ
บุญย่อมรักษาผู้บำเพ็ญบุญ
เจริญพร โยมครูแอน
เชิงตะกอน สอนธรรมะให้เรา
ประเพณีพระสงฆ์เข้ากรรมป่าช้า ต่างจากทางใต้บ้าง
แต่พิธีกรรมของพระไม่ต่างกัน
เจริญพร
เรื่องราวดีดี..ที่หลายคนไม่รู้จัก..เป้นความเชื่อของแต่ละถิ่นนะคะ..
แต่ว่า..บรื้ออออ..เด็กๆไม่กลัวเหรอคะที่ได้เข้าไปในป่าช้า..อิอิ
สวัสดีค่ะพี่ครูแอน
ข้าวหลาม น่าสนใจค่ะ เผาสุกแล้วคงอร่อยมากๆ
แวะมาทักทายค่ะ สบายดีค่ะ
ครูแอนเก่งจังเลยนะครับ แต่ละเรื่องที่นำมาลงล้วนเป็นประโยชน์ทั้งนั้น ขอให้คุณครูเก่งๆอย่างนี้อยู่คู่กับประเทศไทยต่อไปนะครับ สู้ๆ
ทุกคนเห็นเชิงตะกอน ก็เข้าใจสัจธรรมของชีวิต แต่มักเข้าใจได้ไม่นานเท่าไรนะคะ
ท่าน ผอ.
นายประจักษ์~natadee
- ครูแอนต้องเรียนรู้จากผู้รู้อีกมากมายคะ โชคดีที่ครูแอนและโรงเรียน ชุมชนเมืองแปง ได้มีโอกาส ลปรร.จากท่าน ดร.และทีมงาน ตลอดจนท่านผู้รู้ในสาขาต่างๆใน Gotoknow คะ
- ขอบคุณมากคะ
ขอบคุณพี่หมอ
มนัญญา ~ natachoei ( หน้าตาเฉย) มากคะ พี่น้องเราหายไปหลายคนเลยนะคะ
คุณ ku ป่าช้าไม่น่ากลัวเท่าครูแอนและเด็กๆหรอกคะ อิอิ..ขอบคุณมากคะ
สวัสดีคะคุรadayday ขอบคุณที่มาเติมความรักให้ชาวเมืองแปงคะ....ขอมอบความรักจากชาวเมืองแปงให้ด้วยคะ
คุณครู@..สายธาร..@ ขอบคุณมากคะ...ขอให้รักยืนยงเช่นกันคะ
คุณpoo มาอิ่มบุญ ด้วย การตื่นรู้ ตระหนักถึงความไม่แน่นอนค่ะ...ขอให้มีความสุขคะ
คุณเคน...ขอบคุณมากคะที่มาเยี่ยม
ยินดีจ๊าดนัก
ลุงหนานNIKHOMมาแอ่วหา
- หันโตยว่าบ่าเด่ว มีผ้าจีวร ผ้าบังสกุลปัจจุบัน หาซื้อได้ทันที และสามารถเลือกได้หลากหลายเนื้อผ้า ตามราคา จิตศรัทธา
- อย่างน้อยหากคนรุ่นใหม่ได้รับรู้ถึงความเป็นมาเมื่อครั้นพุทธกาล คงตระหนักถึงความจริงของชีวิตได้ไม่มากก็น้อย
- ขอบพระคุณนักๆเจ้า
ตัวเราขอบคุณครูเสาร์ที่มาเพิ่มเติมวาทธรรมสำหรับสมาธิ ค่ะ
คุณthassana wong สาธุ
นมัสการท่าน
พระปลัด สาธุ
ท่าน ศน.
add เด็กๆไม่กลัวหรอกคะ ตื่นเต้นอย่างกับจะได้ไปดูหนังกางแปลงซะงั้น....อาจเป็นเพราะทางโรงเรียน ผู้ปกครอง จะพาเด็กๆเข้าวัดและร่วมพิธีกรรมต่างๆทางพระพุทธศาสนาเป็นนิจคะ
น้อง
กล้วยแขก~natadee~natachoei♥.•°♥ ข้าวหลามอร่อยมากคะ แม้จะแค่ข้าวหลามธรรมดา ไม่ใส่ถั่ว มัน เป็นคืนวันที่ดีงามคะ ชาวบ้านได้ละจากงานมาสร้างบุญกุศลร่วมกัน พัฒนาวัดในชุมชนด้วยคะ
สวัสดี ครูแอน มหาเคยไปเผาศพที่แพร่ เห็นประเพณีคล้ายกัยที่ครูแอนว่า แต่อย่างไร มหาก็ยังกลัวอยู่ อ่านสิ่งที่เป็นอีกแนวที่สังวรไว้ว่าสังขานไม่เที่ยงวันหนึ่งเราต้องตายแน่นอน
คุณKiller สำหรับครูแอนเหมือนกบในกะลาอยู่คะ ถ้าเทียบกับผู้อื่น ต้องเรียนรู้ หาความรู้อีกมากคะ ...ขอบคุณมากคะคำชมถือว่าเป็นกำลังใจที่ดีมากคะสำหรับครูและนักเรียนชนบทอย่างเราคะ
พี่Sasinand
ทุกคนเห็นเชิงตะกอน ก็เข้าใจสัจธรรมของชีวิต แต่มักเข้าใจได้ไม่นานเท่าไรนะคะ
- ครูแอนคิดว่าคงมีหลายท่านที่เข้าใจสัจธรรมของชีวิตอย่างถ่องแท้ ต้องขออนุโมทนากับท่านทั้งหลายเหล่านั้นคะ
- แต่หากเข้าใจเพียงชั่วคราวที่เห็นเพียงเชิงตะกอน หรือเห็นชีวิตมากมาย แต่จิตยังมีกิเลสอยู่แล้วไซร้ ก็ขอภาวนาให้ท่านทั้งหลายเหล่านั้นได้พบความจริงโดยเร็วคะ
- ขอบพระคุณมากคะ
ท่านมหาเหรียญชัย เหรียญชัย มาวงษ์ เกิด แก่ เจ็บ ตาย เป็นธรรมดา และเป็นธรรมชาติของชีวิต คงจะเหลือไว้แค่คุณงามความดีเท่านั้นคะ...ขอบพระคุณที่มาเยี่ยมคะ
อ้อยควั้น (Sirintip)
สวัสดีจ้ะ...น้องแอน
สบายดีนะจ้ะ...แวะมาเยี่ยมก่อนไปทานข้าวมื้อเที่ยงจ้ะ ขอให้ทานอาหารให้อร่อยนะจ้ะ คิดถึงเด้ออออออ
ขอแสดงความยินดีด้วยครับกับความสำเร็จครับ ฉลองเมื่อไรดีครับ
สวัสดีครับ..
เหมือนได้อ่านสารคดี-ได้เห็นเรื่องราวคตินิยมของชุมชน และเห็นการเรียนรู้ร่วมกันของคนตางวัยในความเป็น "วัฒนธรรมชุมชน" ที่น่าชื่นชม..
ขอบคุณครับ
พี่อ้อยควั้น ขอบคุณสำหรับความห่วงใยเสมอมาคะ...รักษาสุขภาพนะคะ
อันนี้อีกอันนึงค่ะ อิอิ
ลองเล่นดูน่ะค่ะ
ได้ผลยังไงก็แจ้งให้ทราบหน่อย ^ ^
ขอให้มีความสุข กับทุกๆ วันค่ะ
ร.ร.บ้านเมืองแปง ขอบคุณมากคะ ...เลือกร้านได้เลยคะ
พี่ แผ่นดิน วัฒนธรรมชุมชน สร้างสรรค์พลังสามัคคี สืบทอดพระศาสนา บ่มเพาะจิตใจเยาวชนได้อย่างน่าชื่นชม ขอบพระคุณมากคะ
ขอบคุณน้อง
กอก้าน>>>ก้านกอ*:)*(แก๊งค์ก้านคอพับ)มากคะ..บอกรักได้น่ารักดีคะ.....ส่วนเกมที่ 2 ก็ตรงคะ...ช่างสรรหามาให้ดูคลายเครียดดีคะ
หวัดดีจ้ะ...น้องแอน
สบายดีนะจ้ะ...ร่วมอนุโมทนา สาธุ ด้วยคนจ้ะน้องสาว
พี่สาวอ้อยควั้นขอบคุณมากคะ .แอนสบายดีคะ...ขอให้มีความสุขทุกวันนะคะ
ครูแอนครับ คุณครูเรียนรู้สิ่งที่เป็นสัจธรรมของชีวิต แบบเกินอายุของหนู แสดงว่าหนูมีความเข้าใจคำว่า "ชีวิต" มากกว่าคนในวัยเดียวกัน หนูแอนครับ ลุงเกอยากจะแนะนำเพิ่มเติมหากมีโอกาส ถ้าอยากเข้าใจคำว่า "สัจธรรมของชีวิต" มากกว่านี้ หนูต้องหาโอกาสเข้าไปสัมผัส เพิ่มเติม
1. โรงฆ่าสัตว์
2. โรงพยาบาลมหาราช เชียงใหม่ ชั้นที่มีผู้ป่วยโรคมะเร็งที่กำลังรอความตายอยู่
3. ห้องดับจิตโรงพยาบาลทุกแห่ง
ถ้าจะไปต้องขอแนะนำก่อนว่า ต้องทำจิตใจให้เข้มแข็งนะจ๊ะ และพยายามทำความเข้าใจกับมัน ต้องตอบตัวเองอยู่ตลอดเวลาว่า "นี่แหละชีวิต มันเป็นเช่นนั้นเอง" ในที่สุด เราก็จะกลายเป็นคนที่มากกว่าคำว่าเข้มแข็ง นั่นคือ จะมีความ"แข็งแกร่ง"ทางจิตใจ รู้จักปลง พร้อมที่จะสู้กับอุปสรรคปัญหาทุกชนิด ด้วยกำลังใจอันเต็มเปี่ยมว่า....เรายังมีชีวิตอยู่นี่ จะไปกลัวอะไรเล่า....กับสิ่งเหล่านั้น ไม่มีทางที่ฉันจะยอมแพ้ หรอก....จะบอกให้
ลุงเก