เพราะรัก

 “พี่หนูไปเยี่ยมบ้าน...........มา เจอยาเหลือเต็มเลย”

อาสาสมัครผู้ติดเชื้อที่มาช่วยงานที่กลุ่มผู้ติดเชื้อโรงพยาบาลบ้านลาด กล่าวกับฉันหลังจากกลับมาจากการเยี่ยมบ้าน ผู้ติดเชื้อรายหนึ่งในตำบลที่ห่างออกไป ทำให้ฉันต้องละมือจากงานที่ทำค้างอยู่ มันจะเป็นไปได้อย่างไร เพราะทุกครั้งที่จัดยาให้ผู้ป่วยเราจะจัดยาให้เกินจำนวนที่ผู้ป่วยควรได้รับประมาณ2 มื้อ เผื่อว่าถ้าผู้ป่วยติดธุระหรือมีอุบัติเหตุอื่นที่ทำให้มาโรงพยาบาลตามวันนัดไม่ได้จะได้ไม่ขาดยา แล้วทุกครั้งที่มาโรงพยาบาลตามนัดก็ต้องนำยาที่เหลือมาคืนทุกครั้งและจะได้รับยาใหม่ไป ซึ่งเจ้าหน้าที่ของเราจะตรวจนับยาที่เหลือให้ตรงจำนวนทุกครั้ง ทั้งนี้เพราะเป็นที่รู้กันดีอยู่แล้วในกลุ่มคนที่ทำงานเอดส์ว่า การกินยาครบถ้วน ถูกต้อง สม่ำเสมอ และต่อเนื่อง เป็นความสำคัญอย่างยิ่งที่จะช่วยลดการเกิดเชื้อดื้อยา ในผู้ป่วยที่กินยาต้านไวรัสเอดส์ได้ จึงจำเป็นที่เราจะต้องเข้มงวดกวดขันกับผู้ป่วยของเราทุกคนให้กินยาอย่างถูกต้อง ครบถ้วน สม่ำเสมอและต่อเนื่อง ฉันเองก็ถือว่าเรื่องนี้เป็นความสำคัญอันดับต้น ๆ สำหรับฉันในการดูแลผู้ป่วย ดังนั้นทุกครั้งที่ผู้ป่วยมารับบริการที่คลินิกยาต้านไวรัสเอดส์ สิ่งที่ทุกคนได้เห็นจนชินคือ ภาพที่พยาบาลผู้รับผิดชอบนั่งหน้าตาบอกบุญไม่รับ กับผู้ป่วยที่นั่งหน้าซีด ตัวสั่นงันงก ถ้าเป็นไปได้พวกเขาคงอยากแทรกแผ่นดินหนีความกดดันที่ได้รับอยู่ตรงหน้าไปแล้ว

“ทำไมลืมกินยา รู้ไหมว่านี้คือชีวิตคุณ ลืมกินยาหนึ่งมื้อชีวิตจะสั้นไปอีก 1 ปี รู้มั๊ย”

“ขายของจนลืมเวลาระวังจะไม่มีโอกาสใช้เงิน”

“เลยเวลาอีกแล้ว ถ้าคุณไม่รับผิดชอบตัวเองจะให้ใครรับผิดชอบ หรือจะให้ฉันไปช่วย

ป้อนยาให้ที่บ้าน”

กับอีกหลาย ๆ คำพูดที่ฉันสรรหามาว่าผู้ป่วยของฉันให้เจ็บ ๆ แสบ ๆ เล่น เพียงเพราะเหตุผลของความเป็นห่วงที่ฉันมีให้พวกเขาทุกคน ใช่ ฉันอยากให้พวกเขากินยาอย่างถูกต้อง ครบถ้วน ตรงเวลา และต่อเนื่อง ผิดพลาดให้น้อยที่สุด ฉันไม่อยากให้เขาต้องกินยาสูตรดื้อยา ที่มันจะสร้างความยุ่งยากให้กับตัวเขาเอง ฉันดูแลผู้ติดเชื้อ/ผู้ป่วยเอดส์มานานเรียกว่า ตั้งแต่ฉันย้ายมาทำงานที่โรงพยาบาลบ้านลาดแห่งนี้ในปี พ.ศ. 2537 เลยทีเดียว จึงไม่แปลกที่ฉันจะรักและผูกพันกับพวกเขาเหมือนเขาเป็นญาติพี่น้องของฉันเอง โดยเฉพาะอย่างยิ่ง เมื่อเราได้เปิดให้บริการคลินิกยาต้านไวรัสเอดส์ ผู้ป่วยต้องมาพบฉันทุกเดือน ฉันต้องดูแลเขา ทุกเรื่อง ไม่ว่าจะเป็น อาหาร การออกกำลังกาย การกินยาและเรื่องอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้องกับสุขภาพ ไม่เว้นแม้แต่เรื่องเพศสัมพันธ์ ซึ่งจะเป็นการลดการถ่ายทอดเชื้อไปสู่ผู้อื่น ทำให้เกิดความสนิทสนมและผูกพัน ที่ฉันมีให้พวกเขาเพิ่มมากขึ้นทุกวัน ทุกครั้งที่มีผู้ป่วยมีอาการเจ็บป่วยด้วยโรคติดเชื้อฉวยโอกาสจนต้องเสียชีวิตลง ฉันจะต้องโทษตัวเองทุกครั้งว่าเป็นเพราะฉันดูแลเขาไม่ดี ฉันแนะนำเขาไม่เข้าใจ ฉันจึงจำเป็นต้องเข้มงวดกวดขันกับผู้ป่วยทุกคนด้วยเหตุผลที่ว่า “เพราะฉันรักเขา ฉันปรารถนาดีต่อเขา” เขาคงจะเข้าใจในความปรารถนาดีที่ฉันมีให้เขาเช่นเดียวกันและจากการที่ฉันเข้มงวดกับผู้ป่วยทุกคนอย่างจริงจัง

ทั้งการนับเม็ดยาที่เหลือ การทำแบบสอบถาม การสอบถามรายบุคคล หรืออีกหลากหลายวิธีที่ฉันคิดขึ้นมาเพื่อนำมาใช้ในการ “จับผิด”ผู้ป่วยเพียงเพื่อให้ได้รู้ว่าคนป่วยเหล่านั้น “โกหก” ฉันหรือเปล่า “ก็ฉันหวังดีอยากให้เขามีชีวิตอยู่ได้นานๆ” นี่เป็นเหตุผลของฉันที่หยิบยกขึ้นมาประกอบกับสิ่งที่ฉันทำเป็นประจำกับทุกครั้งที่เขาเหล่านั้นมารับยาที่คลินิกยาต้านไวรัสเอดส์โรงพยาบาลบ้านลาด และจากความเข้มงวดกวดขันของฉันนั่นเอง ทำให้พบว่าจำนวนผู้ที่มี Good Adherence คือมีการกินยาที่ถูกต้อง ครบถ้วน สม่ำเสมอ และต่อเนื่องมากกว่า 95% มีจำนวนถึงร้อยละ 100 ซึ่งนับเป็นความภูมิใจอย่างยิ่งของฉันเสมอมา “นี่เป็นเพราะพี่เข้มงวดกับพวกเธอ ถึงทำให้เพื่อน ๆ เธอกินยากันได้ดีอย่างนี้” ฉันมักกล่าวกับผู้ติดเชื้อที่มาทำหน้าที่เป็นอาสาสมัครในกลุ่มชมพู่หวาน หรือกลุ่มผู้ติดเชื้อโรงพยาบาลบ้านลาดอยู่เสมอ ก็ในเมื่อฉันเอาความปรารถนาดีเป็นที่ตั้ง สิ่งที่ฉันทำล้วนเป็นความบริสุทธิ์ใจของฉัน ฉันทำทุกอย่างเพราะฉันรักพวกเขา ฉันย้ำกับตัวเองเพื่อจะได้ไม่รู้สึกผิด เมื่อเห็นผู้ป่วยที่นั่งอยู่ตรงหน้าฉันมีสีหน้าท่าทางที่เรียกว่า “กลัวจนหงอ” เมื่อเขาค่อย ๆ บอกฉันว่า “กินยาเกินเวลาไป 5 นาที”

                แล้ววันนี้มีเกิดอะไรขึ้นเมื่ออาสาสมัครที่ไปเยี่ยมบ้านกลับมาบอกฉันว่าพบยาที่เหลืออยู่ที่บ้านผู้ป่วยรายหนึ่งเป็นจำนวนมาก แน่ละ มากกว่าจำนวนยาที่ควรจะเหลืออยู่ จนถึงวันที่มารับยาครั้งต่อไป นี่แสดงว่าตลอดเวลาที่ผ่านมา ผู้ป่วยโกหกฉันมาตลอด นี่คงไม่ใช่รายเดียวแน่ที่เป็นแบบนี้ ผู้ป่วยรายอื่น ๆ ที่ฉันภาคภูมิใจ คงจะหลอกฉันด้วยเช่นเดียวกัน ใช่แล้วผู้ป่วยหลอกฉัน พวกเขาเห็นฉันเป็นตัวตลกพวกเขาคงหัวเราะเยาะที่ตบตาฉันได้ นั่นซิช่วงหลัง ๆ ทุกคนกินยาตรงเวลากันหมดเลย ไม่มีใครกินยาคลาดเคลื่อนเลยสักคนเดียว วูบนั้นฉันอยากจะร้องกรี๊ดออกมาด้วยความโกรธ ใช่ ฉันโกรธพวกเขาทุกคน ก็ฉันหวังดี ปรารถนาดีต่อพวกเขาขนาดนั้น ฉันทุ่มเทเสียสละความสุขส่วนตัว เวลาที่ควรเป็นของครอบครัวมาเพื่อพวกเขา โทรศัพท์มือถือที่เปิดตลอด 24 ชั่วโมง ก็เพื่อพวกเขาทั้งนั้น ทำไมเขาถึงทำกับฉันแบบนี้ ทำไมเขาต้องร่วมมือกันหลอกฉัน

                จำได้ว่าวันนั้นเหมือนคนสติแตก ฉันทำอะไรไม่ได้เลย มันสับสนวุ่นวายใจไปหมด วันคลินิกครั้งหน้าที่จะมาถึง ฉันควรจะจัดการกับพวกเขาอย่างไรดีให้สมกับที่พวกเขาร่วมกันหลอกฉัน ฉันได้แต่คิดวนเวียนซ้ำซากอยู่ในใจ

                บ่ายวันหนึ่งในช่วงปลายฤดูฝน วันนั้นฉันขี่มอเตอร์ไซด์ไปซื้อของที่ตลาดนัดใกล้บ้าน ขากลับฝนที่ตั้งเค้าอยู่ก็ตกลงมา ทำให้ฉันเปียกโชกทั้งตัว ตกกลางคืนมีอาการจาม น้ำมูกไหล และเริ่มมีอาการเจ็บคอ ฉันก็เหมือนอีกหลาย ๆ คนที่ไม่ชอบกินยา “เดี๋ยวก็หายเอง” ฉันเลือกกินเฉพาะยาลดน้ำมูกที่มีอยู่ในบ้าน จนกระทั่งเมื่อ 3 วัน ผ่านไป อาการเจ็บคอเพิ่มมากขึ้น เสมหะเปลี่ยนเป็นสีเหลืองเข้ม ฉันจึงตัดสินใจไปตรวจที่โรงพยาบาลที่ฉันทำงานอยู่ ซึ่งพบว่าฉันป่วยเป็น ทอลซิลอักเสบ หมอให้ยาแก้อักเสบมากิน พร้อมกระชับว่า “กินยาที่หมอให้ให้หมดนะ”  โถ........คุณหมอ พูดกะฉันเหมือนฉันเป็นชาวบ้าน ก็ฉันเป็นพยาบาลทำไม ฉันจะไม่รู้ว่าการกินยาไม่ครบ dose จะทำให้เกิดเชื้อดื้อยาในระยะยาวได้ แต่ด้วยภารกิจที่มากมาย งานก็เร่งรีบ ฉันกินยาอยู่ได้เพียง 2 วัน พออาการเจ็บคอทุเลาฉันก็เริ่มกินยาไม่ตรงเวลา ยาที่ควรกินก่อนอาหาร เช้า กลางวัน เย็นและก่อนนอน ก็ลดเหลือเช้ากับก่อนนอนบ้าง เลื่อนไปกินหลังอาหารบ้าง แล้วแต่จะนึกได้

แล้วฉันก็เลิกกินในที่สุด เมื่อฉันรู้สึกว่าฉันหายเจ็บคอแล้ว ยาที่เหลืออีกถุงใหญ่ ถูกเก็บไว้ในโต๊ะ ทำงานอย่างไม่ไยดี แล้วฉันก็ลืมยาถุงนั้นเสียอย่างสนิท

                จนกระทั่งวันนี้ วันที่ฉันนั่งสติแตกอยู่กับโต๊ะทำงาน เพราะไม่รู้ว่าจะจัดการกับทั้งตัวเองและผู้ป่วยอย่างไร มือซุกซนของฉันก็ล้วงเข้าไปสัมผัสกับถุงยาที่ถูกซุกไว้ในส่วนลึกสุดของโต๊ะทำงาน ฉันดึงถุงยาออกมา พร้อมกับหูที่ได้แว่วเสียงของคุณหมอที่กล่าวกับฉัน ก่อนที่ฉันจะเดินออกจากห้องตรวจโรคในวันนั้นว่า “กินยาให้หมดนะครับพี่ ถึงคอจะหายเจ็บแล้วก็ต้องกิน เพราะถ้ากินไม่ครบเชื้อจะดื้อยาได้”

                โอ.....นี่ขนาดฉันเป็นพยาบาลมีความรู้ดีทุกอย่าง  ฉันเองยังกินยาปฏิชีวนะที่หมอสั่งให้เพียง 7 วัน

ไม่ครบ แล้วผู้ป่วยที่น่าสงสารเหล่านั้น ผู้ป่วยที่จะต้องกินยาอย่างถูกต้อง ครบถ้วน สม่ำเสมอ และต่อเนื่อง ผิดพลาดไม่ได้แม้แต่ครั้งเดียวไป ตลอดชีวิต เขาน่าจะมีโอกาสทำผิดพลาดได้บ้างไหม เขามีสิทธิเบื่อหน่าย ท้อแท้บ้างไหม เขาจะลืมเวลาบ้างไหม ฉันใช้เวลานั้นทบทวนในสิ่งที่ผ่านมา ภาพในแต่ละภาพของผู้ป่วย

แต่ละคนปรากฏขึ้นในสำนึกของฉัน พร้อม ๆ กับภาพของฉันเอง สิ่งที่ฉันทำ ฉันพูดกับเขา ทั้งสีหน้า น้ำเสียงที่โกรธเกรี้ยวดุดันดังขึ้นในความรู้สึกของฉัน นี่หรือสิ่งที่ฉันบอกกับตัวเองอยู่ตลอดมาว่าฉันรักพวกเขา ฉันทำทุกอย่างเพราะฉันรักพวกเขา  ในขณะที่พวกเขาต้องนั่งทนรองรับอารมณ์ที่ร้ายกาจของฉัน ถ้าคุณหมอที่รักษาฉันจับได้ว่าฉันก็กินยาไม่ครบ ไม่ตรงเวลาตามที่หมอสั่ง แล้วหมอก็แสดงกิริยากับฉันเหมือนที่ฉันทำกับคนไข้ ฉันรู้สึกอย่างไร ฉันคงต้องโกหกหมอเหมือนกับที่พวกเขาโกหกฉัน ฉันคงกลัวถูกดุ กลัวทำให้

คุณหมอเสียใจ วูบนั้นฉันรู้สึกสงสารพวกเขาจับใจ

                จากเหตุการณ์วันนั้นทำให้ฉันต้องกลับมานั่งทบทวนตัวเอง แน่ละเมื่อคนเราต้องการให้คนอื่น ปฏิบัติต่อเราอย่างไร เราต้องปฏิบัติต่อเขาอย่างนั้น อยากให้เขาไม่โกหกเรา เราต้องสร้างความไว้วางใจ ให้ความรู้สึกปลอดภัยที่จะบอกเล่าเรื่องราวของเขากับเรา ซึ่งเหล่านี้ฉันเองก็รู้ดีทุกอย่าง

                ถ้าคุณมาที่คลินิกยาต้านไวรัสเอดส์โรงพยาบาลบ้านลาด วันนี้คุณจะพบพยาบาลที่หน้าตายิ้มแย้มแจ่มใส นั่งคุยกับคนไข้อย่างสนุกสนาน

                                “หนูเผลอหลับไปก่อนสะดุ้งตื่นตอน 4 ทุ่ม เลยทำให้กินยาเกินเวลาไปชั่วโมงนึง”

                                “นาฬิกาปลุกมันตายกว่าจะมาดู เลยเวลากินยาไปยาไปครึ่งชั่วโมงแล้ว”

                                “น้องสาวมาจากต่างจังหวัดคุยกันเพลินไปหน่อย เกินเวลาไป 10 นาที”

                                “ไปตลาดนัดซื้อของเพลิน ตั้งใจว่าจะกลับให้ทัน กลับมาเกินไป 7 นาที”

                                                                                                ฯลฯ

เหตุผลต่าง ๆ เหล่านี้ค่อย ๆ ถูกทยอยเล่าให้ฉันฟังในแต่ละวันที่พบกัน เราได้ร่วมกันวางแผนแก้ไขปัญหา ปรับเปลี่ยนเวลาให้เหมะสมกับวิถีชีวิต เปลี่ยนอุปกรณ์ช่วยเตือน ฯลฯ และอื่น ๆ ตามความเหมาะสมกับวิถีชีวิตที่เปลี่ยนไปของผู้ป่วยแต่ละคน  แม้ว่าระยะหลังนี้จะพบว่าจำนวนผู้ป่วยที่มี Adherence ที่ดี จะมีจำนวนลดลง แต่ฉันก็คิดว่านั่นคือข้อมูลจริง ๆ ที่ฉันได้รับ เพราะผู้ป่วยเหล่านั้น พร้อมที่จะเดินเข้ามาพูดคุยกับฉัน ยิ้มกับฉัน เมื่อฉันยิ้มกับเขา จับมือเขาด้วยความเมตตา พวกเขาเล่าเรื่องราวต่าง ๆ ให้ฉันฟังไม่ใช่เฉพาะเรื่อง

 

การกินยา แต่ในเรื่องของการใช้ชีวิตที่บางครั้งไม่ตรงกับความต้องหรือความคาดหวังที่ฉันอยากให้เขาทำ อยากให้เขาเป็น ฉันพยายามรับฟังพวกเขาอย่างสงบ เข้าใจ ยอมรับในสิ่งที่เขาเป็น นั่นเพราะพวกเขาก็มีความเป็นมนุษย์เช่นเดียวกันกับฉัน มีรัก โลภ โกรธหลง เช่นเดียวกับที่ฉันมี พวกเขาย่อมต้องการที่จะใช้ชีวิตเช่นเดียวกับมนุษย์ปุถุชนคนอื่นๆ  ไม่อยากเป็นคนพิเศษที่ผิดแปลกจากคนอื่นๆ  เขาย่อมมีความอายหรือระแวงที่จะต้องตอบคำถามคนอื่น ๆ ว่า “กินยาอะไรทุกวัน” พวกเขาต้องทำงานอาชีพ ที่มีบางครั้งที่ทำให้ร่างกายที่อ่อนแออยู่แล้วอ่อนเพลียจนทำให้ “เผลอหลับไปบ้าง”

                ในฐานะพยาบาลประจำคลินิกยาต้านไวรัสเอดส์โรงพยาบาลบ้านลาด ฉันมีหน้าที่เป็นพี่เลี้ยงที่คอยดูแลให้พวกเขาเหล่านั้นได้ดำเนินชีวิตไปตามเส้นทางที่พวกเขาเลือกอย่างดีที่สุด  ให้ข้อมูล ให้ข้อเสนอแนะ ร่วมวางแผนแก้ไขปัญหา เป็นที่พึ่ง เป็นที่ปรึกษา เพื่อให้ผู้ที่อยู่ในความดูแลของฉันทุกคนมีชีวิตอยู่ได้เช่นคนปกติทั่วไป ฉันไม่ได้มีหน้าที่คาดคั้น ดุว่า หรือคอยจับผิดพวกเขา เราควรจะได้อยู่ร่วมกันในสังคมเล็ก ๆ นี้ด้วยความจริงใจ ด้วยความเข้าใจ พวกเขาควรได้รับบริการในฐานะที่เป็นมนุษย์คนหนึ่ง ที่ย่อมต้องการความรักความเอาใจใส่ ความนุ่มนวลจริงใจ  และความเมตตา ไม่ใช่เพียงแค่ได้รับยา เพื่อรักษาโรคร้ายเพียงอย่างเดียว นับจากวันนี้ฉันจะปฏิบัติต่อพวกเขาอย่างดีที่สุด ในฐานเพื่อนมนุษย์ ผู้เป็นเพื่อนร่วมทุกข์ ฉันสัญญา

[ตาเหลิม]

• "พวกเขาควรได้รับบริการในฐานะที่เป็นมนุษย์คนหนึ่ง ที่ย่อมต้องการความรักความเอาใจใส่ ความนุ่มนวลจริงใจ  และความเมตตา ไม่ใช่เพียงแค่ได้รับยา เพื่อรักษาโรคร้ายเพียงอย่างเดียว นับจากวันนี้ฉันจะปฏิบัติต่อพวกเขาอย่างดีที่สุด ในฐานเพื่อนมนุษย์ ผู้เป็นเพื่อนร่วมทุกข์ ฉันสัญญา"
• สุดยอดไปเลยครับ 
• ซึ้งมาก ดีใจมากกกก จริงๆ ครับ