การจัดการเรียนการสอนเพื่อพัฒนาประชาธิปไตย งานวิจัยในชั้นเรียนที่ตกสำรวจ

สายของวันนี้ผมมีโอกาสพลิกดูแฟ้มสะสมงานที่ผ่านมาในอดีต ได้พบกับบทความชิ้นนี้ของผมที่เขียนไว้นานแล้ว..เมื่อสิบปีที่ผ่านมา

มีคนขอให้ผมเขียนบทความเกี่ยวกับการเรียนการสอนให้ไปลงในวารสาร ของมหาวิทยาลัยแห่งหนึ่งผมก็เลยเขียนเรื่องนี้ส่งไป..ผลก็คือเขาส่งต้นฉบับกลับ..ไม่ได้รับการตีพิมพ์..ก็เลยเก็บงานชิ้นนี้ไว้ในแฟ้ม..โชคดีที่พิมพ์ต้นฉบับไว้จึงนำมาเขียนใหม่..ใส่เรื่องของหลักสูตรปี 2544 เข้าไป ผสมปนเปกันพอได้ข้อคิดและประสบการณ์..ไว้ให้กับเพื่อนครูที่สนใจทำงานวิจัยกันได้บ้าง..

เรื่องนี้ต้องขอบคุณนวัตกรรม Blog ที่ทำให้ผมได้มีโอกาสเป็นบรรณาธิการวารสารทาง
วิชาการเป็นส่วนตัว..หยิบเรื่องเก่านำมาเล่าใหม่ใน Go to know ขอบคุณจริง ๆ

         การจัดการเรียนการสอนเพื่อพัฒนาประชาธิปไตย

              การจัดการเรียนการสอนเพื่อปลูกฝังให้นักเรียนมีความรู้ ความเข้าใจและมีพฤติกรรมประชาธิปไตย  เป็นจุดประสงค์ที่สำคัญของหลักสูตรและแผนการศึกษาศาสนาและวัฒนธรรมฉบับปัจจุบัน ที่มีจุดประสงค์ให้มีการจัดการเรียนการสอน  มุ่งเน้นบรรยากาศและกิจกรรมสร้างลักษณะนิสัย  พฤติกรรมประชาธิปไตยในชีวิตประจำวัน

              หลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2544 ได้กำหนดจุดหมายซึ่งเป็นมาตรฐานการเรียนรู้  ให้ผู้เรียนเกิดคุณลักษณะอันพึงประสงค์ที่เกี่ยวกับประชาธิปไตย  การเป็นพลเมืองดี การยึดมั่นในวิถีชีวิตประชาธิปไตยในสาระที่ 2ของสาระการเรียนรู้สังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม ไว้ว่า

            “ ปฏิบัติตนตามหน้าที่ของการเป็นพลเมืองดี ตามกฎหมาย ประเพณีและวัฒนธรรมไทย ดำรงชีวิตอยู่ร่วมกันในสังคมไทยและสังคมโลกอย่างสันติสุข เข้าใจระบบการเมืองการปกครอง ในสังคมปัจจุบัน  ยึดมั่น ศรัทธาและธำรงรักษาไว้ซึ่งการปกครองระบอบประชาธิปไตย  อันมี พระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข “

 แนวคิดเกี่ยวกับประชาธิปไตย

            ประชาธิปไตยในแง่ของการเมืองการปกครองนั้น  จรูญ  สุภาพ ได้ให้ความหมาย ไว้ว่าเป็นระบบการเมืองที่ประชาชนสามารถมีส่วนร่วมในการปกครองตนเอง  เพื่อให้เกิดการปกครองของประชาชน  โดยประชาชนเพื่อประชาชน

            หลักการของระบบการปกครองแบบประชาธิปไตย  มีสาระสำคัญสรุปได้ดังนี้

1. หลักความเสมอภาค หมายถึง ความเท่าเทียมกันในความเป็นมนุษย์และเท่าเทียมกันในฐานะคน  เป็นสมาชิกของสังคมเช่นเดียวกัน
2. หลักสิทธิเสรีภาพและหน้าที่  หมายถึง อำนาจหรือประโยชน์ของบุคคลซึ่งกฎหมายรับรองและคุ้มครองให้บุคคลที่เป็นประชากรของรัฐ  โดยที่สิทธิเสรีภาพและหน้าที่เป็นของคู่กัน
3. หลักนิติธรรม หมายถึง การยึดถือกฎหมายเป็นกฎเกณฑ์ กติกา ของประเทศ
4. หลักการยอมรับเสียงข้างมาก  โดยใช้เสียงข้างมากในการตัดสินปัญหาแต่จะต้องไม่ละเมิดสิทธิเสียงส่วนน้อย
5. หลักอำนาจอธิปไตยเป็นของปวงชน  หมายถึง การปกครองต้องได้รับความยินยอมจากประชาชน
6. หลักแห่งการใช้เหตุผล หมายถึง การอาศัยหลักความเชื่อว่ามนุษย์มีความเชื่อว่ามนุษย์มีความสามารถและสติปัญญาในการปกครองดูแลตนเอง

             ปรีชา  หงษ์ไกรเลิศ  ได้กล่าวถึง การสร้างประชาธิปไตยให้เกิดกับประชาชนไว้ว่า

            “ ความเชื่อความสำนึกทางด้านการเมืองของประชาชนเป็นสิ่งสำคัญ เพราะถ้าประชาชน ขาดความสำนึกทางด้านการเมืองแล้วย่อมนำไปสู่การทำลายการปกครองระบอบประชาธิปไตยให้เสื่อมสลายไปได้  ความรู้สำนึกทางการเมืองในที่นี้หมายถึง ความสนใจ การติดตาม  การมีส่วนร่วม ตลอดจนการปฏิบัติตามหน้าที่พลเมือง  ซึ่งประชาชนจะมีความสำนึกทางการเมืองได้ก็เนื่องมาจากอุดมการณ์นั่นเอง”

            นักวิชาการส่วนใหญ่มีความเชื่อว่า ประสบการณ์ทางการเมืองแบบประชาธิปไตยเป็นกระบวนการทางสังคม   ดังนั้นการอบรมกล่อมเกลาทางด้านการเมืองที่ดีที่สุดก็คือ อาศัยวิธีการทางด้านปฏิบัติ คือ การให้ประชาชนค่อยเรียนรู้โดยมีส่วนร่วมทางด้านการเมือง  การวิพากษ์วิจารณ์การดำเนินงานของรัฐบาล  ตลอดจนการติดตามการปฏิบัติงานของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรและรัฐบาล

          ในการจัดการศึกษาเพื่อพัฒนาประชาธิปไตยของประเทศที่เจริญแล้ว  ส่วนใหญ่จะมุ่งเน้นให้ผู้เรียนได้มีส่วนร่วมทางด้านการเมือง  โดยมีความคิดว่า  สิ่งสำคัญของการจัดการศึกษาคือ การนำเด็กเข้าสู่ความรับผิดชอบต่อสังคม  พัฒนาทักษะและความเข้าใจในการมีส่วนร่วมทางสังคม  ตระหนักในปัญหาสังคมและชุมชน (สุรศักดิ์  หลาบมาลา 2533 : 19)

 ขั้นตอนในการดำเนินงาน

             การพัฒนาเจตคติประชาธิปไตยในครั้งนี้  ได้ดำเนินงาน ดังนี้

          

                  ปีการศึกษา 2541                           ปีการศึกษา 2542

                  การวิเคราะห์ข้อมูล                           ออกแบบพัฒนา

                  พื้นฐานทางด้าน                              พัฒนาผู้เรียนและ

                  ประชาธิปไตยของ                            นำไปใช้ รวมทั้ง

                  นักเรียน                                            ประเมินผล

  

1. ศึกษาวิเคราะห์ข้อมูลพื้นฐานพฤติกรรมประชาธิปไตยของนักเรียน  ในปีการศึกษา  2541 ผู้สอนได้ทำการประเมินสภาพพื้นฐานพฤติกรรมของนักเรียน  โดยทำการสุ่มตัวอย่างนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 ที่เรียนวิชา ส 032 การปกครองไทยจำนวน 55 ตัวอย่าง  เพื่อทำการศึกษาข้อมูลพื้นฐานสภาพการจัดบรรยากาศประชาธิปไตยของโรงเรียนและการเข้าร่วมกิจกรรมประชาธิปไตย  พบว่า มีการจัดบรรยากาศเผยแพร่ความรู้เกี่ยวกับประชาธิปไตย  แหล่งค้นคว้า ข่าวสารทางด้านการเมืองอยู่ในระดับปานกลางนักเรียนเข้าร่วมกิจกรรมทางด้านประชาธิปไตยอยู่ในระดับปานกลาง (ดูรายละเอียดในตารางที่ 1)

 ตารางที่ 1 แสดงการมีส่วนร่วมกิจกรรมประชาธิปไตยของนักเรียน

 

รายการ	มาก	ปานกลาง	น้อย	น้อยมาก
การติดตามข่าวสารต่าง ๆ ทางด้านการเมืองของประเทศ การติดตามข่าวสารของจังหวัด พชรบุรีและท้องถิ่น มีความรู้เกี่ยวกับการเมืองภายในประเทศ ความสนใจการเลือกตั้งคณะกรรมการนักเรียน ปฏิบัติตามบทบาทหน้าที่ของนักเรียน ปฏิบัติตนตามหน้าที่พลเมืองที่ดี ปฏิบัติตนตามข้อตกลงร่วมกันของกลุ่มและที่ประชุมร่วมกันของสมาชิก ความสนใจในการไปใช้สิทธิออกเสียงเลือกตั้งการเมืองในระดับต่าง ๆ ความร่วมมือในการจัดกิจกรรมของห้องเรียนและโรงเรียน ความร่วมมือกับชุมชนและท้องถิ่น	3.63  3.63  1.81 20.00 25.45 36.36 60.00 94.54 49.09  7.27	89.09 63.63 81.81 63.63 72.72 56.36 32.72   5.45  50.09 65.45	9.09 32.72  16.36  16.36   1.81  7.27  7.27    -    -  20.00	-     -     -     -     -     -     -         -         -  7.27

 

2.  กำหนดพฤติกรรมประชาธิปไตยที่ต้องการ   ในการจัดการเรียนการสอนรายวิชา

ส 031 การปกครองของไทย  ผู้สอนได้กำหนดพฤติกรรมประชาธิปไตยที่ต้องการพัฒนา ได้แก่เจตคติประชาธิปไตย   ซึ่งหมายถึง  ความรู้สึกเชื่อ ศรัทธาต่อการเมืองการปกครองในระบอบประชาธิปไตย  พร้อมที่จะมีวิถีชีวิตแบบประชาธิปไตย

3. การเลือกกิจกรรมสร้างเสริมพฤติกรรมประชาธิปไตย  ในการเลือกกิจกรรมเพื่อสร้างเสริมเจตคติประชาธิปไตย  ผู้สอนได้วิเคราะห์ออกมาเป็นการจัดกิจกรรมได้ ดังนี้

                3.1 การติดตามข่าวสารทางด้านด้านการเมือง

                3.2 การศึกษาชุมชน

                3.3 การอภิปรายกลุ่ม

                3.5 การจำลองสถานการณ์

                3.6 การจัดกิจกรรมรณรงค์ประชาธิปไตย

                3.7 การมีส่วนร่วมสังเกตการเลือกตั้ง

4.      ดำเนินการจัดกิจกรรมตามแผน  จัดกิจกรรมการเรียนการสอนตามที่กำหนดไว้ในแผนการเรียนการสอนตามความเหมาะสม   ด้วยกระบวนการคิดและกระบวนการกลุ่ม

5.      การประเมินผล  เพื่อให้ทราบผลการพัฒนาพฤติกรรมประชาธิปไตย  ผู้สอนได้สร้างแบบวัดเจตคติประชาธิปไตย  เป็นแบบสอบถามประมาณค่า (rating scale)  จำนวน 30 ข้อ  โดยกลุ่มตัวอย่างได้แก่นักเรียนที่เรียนวิชา 031 การปกครองของไทย จำนวน 20 ตัวอย่าง โดยทำการวัดก่อนการสอนแล้วเปรียบเทียบผลหลังการสอน ตามแบบแผนการวิจัยแบบOne – Group Pretest – Posttest  Design  ผลการศึกษาพบว่า  นักเรียนมีเจตคติประชาธิปไตยสูงขึ้นอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ.01 ดังตารางที่ 2

             ตารางที่ 2 เปรียบเทียบเจตคติประชาธิปไตยของนักเรียนก่อนและหลังการเรียน

 

การทดสอบ	X	S.D.	t
ก่อนการเรียนการสอน   หลังการเรียนการสอน	113.05   121.20	5.277   6.423	5.831**

 

            ^**   มีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ .01

 สรุป

จากการพัฒนาจะเห็นได้ว่า  การจัดการเรียนการสอนที่พัฒนาพฤติกรรมประชาธิปไตยของนักเรียน  ควรจัดกิจกรรมการเรียนการสอนที่เน้นให้ผู้เรียนใช้กระบวนการคิด กระบวนการกลุ่มและมีส่วนร่วมในการศึกษาวิถีชีวิตแบบประชาธิปไตย  เข้าร่วมกิจกรรมประชาธิปไตย  ซึ่งสอดคล้องกับหลักการอบรมกล่อมเกลาทางการเมืองแบบประชาธิปไตย

 

เอกสารอ้างอิง

 

ปรีชา  หงษ์ไกรเลิศ. “ความสำนักทางการเมืองในระบอบประชาธิปไตย” แนวทาง

            ประชาธิปไตย. เอกสารเผยแพร่ข้อมูลความรู้เพื่อเสริมสร้างอุดมการประชา-

            ธิปไตย. กรุงเทพมหานคร,2524”

วิชาการ. กรม, คู่มือการเรียนการสอนรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย ระดับ

ประถมศึกษาและมัธยมศึกษา. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์คุรุสภา, 2541.

            สุรศักดิ์  หลาบมาลา. “เขาสอนประชาธิปไตยกันอย่างไร” สารพัฒนาหลักสูตร. 10 (100) : 29 – 32 กรกฏาคม 2533.

 

 

 

[ครูนพพล คนบ้านใหม่]

ขอบคุณ go to know ที่เปิดพื้นที่ให้ผม นำเรื่องเก่าในอดีตมาเล่าสู่กันฟังครับ

[ครูนพพล คนบ้านใหม่]

ขออภัยตารางที่ 1 ก่อน save พิมพ์ตัวเลขตรงครับ..แต่พอ save..เคลื่อน....