ตัวเลือกที่ไม่เข้าท่า ... ของเภสัชกรโรงพยาบาลชุมชน
ทำไมเภสัชกรโรงพยาบาลชุมชนจึงต้องทำ DUE และ High Alert Drug
ในมุมมองทางสังคมวิทยา
ภก.ศุภรักษ์ ศุภเอม1
ผมเอง อยู่ในระบบโรงพยาบาลชุมชนมาตลอดชีวิตการทำงานรู้สึกสงสัย และขัดข้องใจเสมอว่าทำไม โรงพยาบาลชุมชนถึงต้องมาบังคับให้ทำ DUE และ High Alert Drugกันด้วย ในมุมมองความคิดของผมเอง คิดว่ามีกิจกรรมหลายอย่าง ที่เภสัชกรควรทำและได้ประโยชน์มากกว่ามานั่งทำเรื่อง DUE และ High Alert Drug มากมาย ไม่ว่าจะเป็นการแก้ไขปัญหายาชุดให้ประชาชน ปัญหาการเฝ้าระวัง ADR ที่มีอันตรายสูงที่เกิดขึ้นในผู้ป่วย ปัญหาที่ผู้ป่วยไม่ยอมใช้ยาตามแพทย์สั่ง หรือแม้กระทั่งปัญหาแพทย์สั่งยาไม่เหมาะสม แต่อย่างไรก็ตามผมเองเป็นคนตัวเล็กตัวน้อยในระบบสาธารณสุข คงไม่มีอำนาจใดๆไปทัดทาน แนวคิดดังกล่าวของผู้มีอำนาจในวงการเภสัชกรรมได้
เมื่อผมสงสัย ผมจึงเข้าไปค้นหาข้อมูลใน อินเตอร์เนต เพื่อดูว่ากิจกรรม DUE และ High Alert Drug มีประโยชน์มากเพียงใด จึงมาสั่งให้เภสัชกรบ้านๆ ตามโรงพยาบาลชุมชนต้องมาลำบากขุดยาพื้นๆ บ้านๆ เพื่อที่จะมาทำ DUE จากการสืบค้นข้อมูลทาง อินเตอร์เนต พบว่าในฝั่งอเมริกาและยุโรปเลิกทำ DUE ไปแล้ว เนื่องจากการสั่งใช้ยาถ้ายึดตาม clinical practice guideline ก็คงไม่จำเป็นต้องทำ DUE อยู่แล้ว มี อยู่ครั้งหนึ่งโรงพยาบาลที่ผมอยู่น้องเภสัชกร จะทำ DUE โดยกลัวว่าไม่มีรายงาน DUE ส่งจังหวัด เลยเลือกเอายา Budesonide inhaler มาทำ DUE ผมอยากจะบ้าตายเพราะ ยานี้ เป็น ยาบัญชี ก จำเป็นต้องใช้ในสถานพยาบาลทุกระดับ ในส่วนของงาน High Alert Drug ก็เช่นกัน ข้อมูลเภสัชสนเทศ ก็ไม่พบว่าการทำงาน High Alert Drug จะเกิดประโยชน์คุ้มค่าทางวิชาการแต่อย่างใด แต่อย่างไรก็ตาม คดีความที่มีการฟ้องร้องโรงพยาบาลยังมีคดีความ ที่เกิดจากความคลาดเคลื่อนของ High Alert Drug อยู่บ้าง
กล่าวโดยสรุปก็คืองาน DUE และงาน High Alert Drug มีหลักฐานทางวิชาการสนับสนุนน้อยมาก ว่าทำแล้วได้ประโยชน์คุ้มค่า แต่ทำไมทางเบื้องบนของวงการเภสัชกรรม ยังส่งเสริมให้ โรงพยาบาลชุมชนทำงานนี้อยู่อีก หรือว่าคำกล่าวของ ดร.โกมาตร จึงเสถียรทรัพย์ จะเป็นจริงที่ว่า สังคมไทยเป็นสังคมปรนัย สังคมเภสัชกรโรงพยาบาลก็เป็นด้วย ที่มีผู้บริหารจำนวนน้อย คิดงานให้เภสัชกรจำนวนมาก ทำไปวันๆ โดยไม่ต้องคิดอะไรมาก
เป็นไปได้หรือไม่ว่า การเรียนการสอนของเภสัชกร ที่สอนให้เรียนรู้แบบข้อสอบปรนัย หรือแค่สอนให้จดจำข้อมูล และสอนให้คิดตามสิ่งที่ถูกกำหนดไว้แล้ว การเรียนการสอนแบบนี้ ทำให้เภสัชกรเชื่อง และเชื่อฟัง เพื่อที่จะออกไปรับใช้ระบบ ที่มีคนจำนวนน้อย คิดแทนและคอยสั่งการคนจำนวนมาก ทำตามโดยไม่มีการตั้งคำถามหรือสงสัยอะไรมาก จึงทำให้เภสัชกรโรงพยาบาลชุมชนทั่วประเทศ ยอมทำงาน DUE และ High Alert Drug อย่างเชื่อฟัง โดยไม่มีคำถามหรือข้อสงสัยใดๆ เลยถึงแม้งานเหล่านั้น จะมีงานวิชาการสนับสนุนอยู่น้อยมากกว่าตามที
นอกจากนี้ งาน DUE และ High Alert Drug ยังมีลักษณะงาน ที่แฝงไปด้วยการ ควบคุมและสั่งการ ด้วยระบบส่งรายงานประจำเดือน ซึ่งเป็นระบบที่ลงตัวในการรับใช้โครงสร้างอำนาจของระบบราชการ ที่ทางจังหวัดจะบังคับให้โรงพยาบาลชุมชนต้องส่งรายงานทุกเดือน โดยเฉพาะงาน DUE ที่สูญพันธุ์ไปแล้วในต่างประเทศ กลับถูกนำกลับมาใช้อย่าง สนุกสนานในประเทศไทย เนื่องจากผู้บริหารระดับสูงคิดว่า การทำ DUE จะช่วยทำให้ รัฐประหยัดงบประมาณด้านยาลงได้(ซึ่งอาจไม่จริง) การที่ผู้บริหารมีความสามารถในการลดต้นทุนการดำเนินการลงได้ ถือว่าผู้บริหารมีความสามารถ ดังนั้น DUE จึงเข้ากับระบบราชการของไทยอย่างลงตัวทีเดียว
ในส่วนงาน High Alert Drug นั้น คัดลอกงานนี้ มาจากอเมริกา น่าแปลกที่งานเภสัชกรรมคลินิกที่อเมริกาดีๆ มีมากมาย แต่ ดันคัดเอาประเด็น งาน High Alert Drug มา ในอเมริกามีการฟ้องร้องทางการแพทย์กันมาก โดยเฉพาะ หากมีการให้ยาผิดพลาดจนคนไข้ตายในโรงพยาบาล แพทย์และเภสัชกร ต้องถูกฟ้องเรียกร้องค่าเสียหายเป็นเงินจำนวนมาก ถือว่าเป็นค่าใช้จ่ายในการดำเนินงานที่สูงมากเอาการเลยทีเดียว หมายเหตุ การที่คนไข้ตายเพราะไม่ยอมใช้ยาตามแพทย์สั่ง หรือเกิด อาการไม่พึงประสงค์ปกติจนตายก็ฟ้องโรงพยาบาลไม่ได้ นอกจากนี้ในอเมริกายังเน้นกำกับดูแลแพทย์ในการรักษาผู้ป่วยให้ได้ตาม clinical practice guideline เพื่อที่จะไม่ให้ มีการฟ้องร้องได้ว่าให้การรักษาพยาบาลที่ผิดพลาด แต่อย่างไรก็ตามในระบบสาธารณสุขไทย มีแพทย์เป็นใหญ่ เป็นผู้มีอำนาจสูงสุด การนำประเด็นแพทย์สั่งยาไม่เหมาะสมตาม clinical practice guideline อาจทำได้ยากในโรงพยาบาลของรัฐชาติไทย จึงเป็นการง่ายกว่า ที่จะมาบังคับว่าให้เภสัชกรโรงพยาบาลชุมชนทำงานพัฒนาคุณภาพโดยเน้นงาน ด้าน High Alert Drug และงาน DUEก่อน
นอกจากนี้ งานด้าน DUE และ High Alert Drug นั้น ถือว่า เป็น งานที่มีความสำคัญในโรงพยาบาลขนาดใหญ่ ที่มีการใช้ยาราคาแพง จากต่างประเทศมาก ยาหลายชนิดมีอันตรายและความเสี่ยงสูง การดูแลจัดการเรื่องยาแพงๆ และยาเสี่ยงสูงเหล่านี้ จึงมีความชอบธรรมอยู่มากในโรงพยาบาลขนาดใหญ่ เวลาผู้เยี่ยมสำรวจที่มานิเทศระบบยาซึ่งมักมาจากโรงพยาบาลขนาดใหญ่ หรือมาจากมหาวิทยาลัย จึงมีความคุ้นเคยและเชี่ยวชาญยาแพงๆ เหล่านั้น มากกว่าเภสัชกรตามโรงพยาบาลชุมชนเป็นแน่ ในทางตรงกันข้าม การเฝ้าติดตามแก้ปัญหา ความไม่ร่วมมือในการใช้ยาของผู้ป่วย และติดตามผลอันไม่พึงประสงค์จากการใช้ยานั้น มีประโยชน์มาก มีหลักฐานทางวิชาการสนับสนุนมากมาย แม้แต่เภสัชกรที่อเมริกาเองก็นิยม ทำกิจกรรมเหล่านี้ในการบริบาลผู้ป่วย แต่งานเหล่านี้ ทำได้ยาก ลำบากในโรงพยาบาลขนาดใหญ่ หรือโรงเรียนแพทย์เนื่องจาก ผู้ป่วยกับโรงพยาบาลมักไม่มีความใกล้ชิดกัน แตกต่างจากเภสัชกรโรงพยาบาลชุมชนเล็กๆ ที่ทำงานมานาน มีความคุ้นเคยกับผู้ป่วยมากกว่า จึงสามารถทำงาน ด้าน การเฝ้าติดตามแก้ปัญหา ความไม่ร่วมมือในการใช้ยาของผู้ป่วย และติดตามผลอันไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา ดีกว่าเภสัชกรโรงพยาบาลขนาดใหญ่ได้
จะเห็นได้ว่า การเน้นงาน DUE และ High Alert Drug ในระบบโรงพยาบาลชุมชนนั้น ถือเป็นการครอบงำ การทำงานของเภสัชกรโรงพยาบาลชุมชน อย่างแยบยลเป็นการกลบเกลื่อนเชิงอำนาจที่ทำให้เภสัชกรจากโรงพยาบาลใหญ่ๆ มีอำนาจมากกว่า มีความรู้สูงกว่า เภสัชกรโรงพยาบาลเล็กๆ อย่างแนบเนียน ซึ่งอาจไม่ใช่สาระสำคัญของบทความนี้ ส่วนสำคัญก็คือ การที่เน้นให้เภสัชกรโรงพยาบาลชุมชน ต้องจำทำงาน ด้าน DUE และ High Alert Drug นั้น ทำให้ประชาชนในชนบท เสียโอกาส ในการได้รับการดูแลในสิ่งสำคัญด้านยาอื่นๆ จากเภสัชกรของพวกเขา นี่อาจเป็นตัวเลือกที่ไม่เข้าท่าของการทำงานระบบยา ตามความคิดของผมเองฝ่ายเดียวก็ได้ (ในอนาคตผม อาจทำ อภิวิเคราะห์จากงานวิจัย ให้ดูว่า เภสัชกร ต้องทำอะไรคนป่วยจึงได้ประโยชน์) แต่ผมขอด่วนสรุปว่า การบังคับให้เภสัชกรโรงพยาบาลชุมชน ทำงานดังกล่าวเป็นตัวเลือกที่ไม่เข้าท่า เป็น Fallacy of false dilemma เป็นตัวเลือกผิดๆ แบบสังคมปรนัยก็เป็นได้ครับผม สาธุ
1เป็นเภสัชกรโรงพยาบาลชุมชน มาตลอดสิบกว่าปี ไม่คิดไปโรงพยาบาลใหญ่ มีความสนใจงานด้าน patient care primary care งานธรรมชาติบำบัด งานสมาธิ งานบำบัดผุ้ติดบุหรี่ สุรา ชอบทำวิจัย ทำวิจัยเสร็จตีพิมพ์ ไป 7 เรื่องแล้ว กะว่าสักวันจะ go inter ตีพิมพ์งานวิจัยลง วารสารระดับนานาชาติ สักวัน อีเมลล์ติดต่อ [email protected]
ความเห็น (13)
สวัสดีครับท่านศุภรักษ์เภสัชพันธ์หายาก ยาวมากแต่อ่านอิ่ม ได้ความรู้เรื่งยาเรื่องเภสัช และเรื่งไม่เข้าท่า ของผู้ใหญ่ ที่ชอบทำอะไรแบบยกเข่ง เชียร์ ชื่นชม และชื่นชอบ เข้ามาอ่านแล้วได้อาหารสมิงกลับไป .....และเรียนรู้ เรียนคิดไปด้วยครับ
- ผมมาแวะหาความรู้ในการทำงานเชิงบริหาร ที่จะส่งผลให้เกิดการบูรณาการอย่างได้ผลดีมากมายจริงๆ มีทั้งเรื่องเล็กๆใหญ่ๆ มาโดยตลอด..ชอบที่ท่านสะท้อนได้อย่างตรงๆ ดี ไม่อ้อมค้อม เห็นด้วยกับผู้เฒ่าวอญา..น๊ะ
- ระลึกถึงท่าน..เสมอครับ
- อากาศเย็นๆ รักษาสุขภาพมากๆ ด้วย
- ช่วงนี้จะไม่ค่อยว่าง ขอถือโอกาสอาราธนาคุณพระศรีรัตน์ตรัย และสิ่งศักดิ์สิทธิ์ดลบันดาลให้ท่านและครอบครัว จงประสบแต่ความสุขความเจริญตลอดปีใหม่ที่ถึงและตลอดไปด้วยครับ
ขอบคุณท่าน
ที่มาอ่าน และให้กำลังใจครับ
ปล.ขอให้เกาต์ไม่มาเบียดเบียน โอม.*//*-*-
เข้ามาอ่านบันทึกแล้วได้ความรู้ดีค่ะ การเฝ้าติดตามแก้ปัญหา ความไม่ร่วมมือในการใช้ยาของผู้ป่วย ดิฉันก็เป็นผู้ป่วยคนหนึ่งที่ไม่ร่วมมือในการใช้ยา กรณีที่ไปพบหมอ หมอจ่ายยาคลายเครียดมา เภสัชกรซักประวัติอาการอีกครั้งอย่างสงสัยทำไมจ่ายยานี้ ดิฉันจับสังเกตจากท่าทีเภสัชกร ดิฉันหรือจะกินยานี้ นี่คือความสงสัยของผู้ป่วย ไม่มั่นใจในการจ่ายยาของแพทย์เราไม่ทักท้วง......แต่เราไม่กิน....ก็หายดีทุกอย่าง....ถ้ายาที่จ่ายมาไม่ใช่ส่วนเกิน...ผู้ป่วยจะไม่หาย..จริงไหม..สงสัย
ยาหลายชนิด อาจไม่จำเป็นต้องกิน
เช่น ยาคลายเครียด ยานอนหลับ หรือวิตามินต่างๆ
ในทางตรงกันข้าม ยาโรคหัวใจ ยาเบาหวาน อาจจำเป็น ต้องกิน เพื่อ
ช่วยให้อาการดี ขึ้น ยาหลายชนิด หากใช้ถูกวิธี ทำให้ อายุขัยผู้ป่วยเพิ่มขึ้น
เช่น ยาลดไขมัน กลุ่ม statins ยาแอสไพริน ยาต้านเบต้าในโรคหัวใจขาดเลือด เป็นต้น
ภก.บุญเลิศ ร.พ.ปราณบุรี
เห็นด้วยอย่างมากแต่เราควรรวมกลุ่มสะท้อนปัญหานี้ให้เพื่อนร.พ.ชุมชนรับทราบผมจะลองคุยกับเพื่อนในจังหวัดประจวบและเพื่อนที่เป็นอาจารย์เพื่อรวมกลุ่มหาความคิดเห็นตอบกลับmailด้วย
ขอบคุณ ภก.บุญเลิศ ที่ มาเยี่ยมชม และให้ความเห็นครับ
ปีใหม่นี้จงสุขีมีสุขสันต์ ตั้งแต่จันทร์อังคารพุธสุขเหลือหลาย พฤหัสศุกร์เสาร์ไม่เศร้าใจ แสนสบายวันอาทิตย์จิตพาเพลิน ปีใหม่นี้คิดสิ่งใดให้สมหวัง ร่ำรวยดั่งเราเรียกว่าเศรษฐี ขอโรคภัยอันตรายอย่าได้มี จงสุขีโชคดีทั้งปีเอย...
สวัสดีค่ะคุณเภสัชพันธุ์พิเศษ
ติดตามอ่านบันทึก การทำงานของคุณหมอนะคะ ชื่นชมและเป็นกำลังใจค่ะ
ไม่เห็นด้วยกับ ระบบยกเข่ง เช่นกันค่ะ แต่ละที่ล้วนมีบริบทเฉพาะแตกต่างไป
มากราบสวัสดีเนื่องในวาระดิถีขึ้นปีใหม่นะคะ ขอเป็นแรงใจไต่ฝัน เป็นจริงค่ะ
ขออาราธนาคุณพระศรีรัตนตรัย ดลบันดาลให้คุณหมอและครอบครัวประสบความสุข
สุขภาพแข็งแรง มีแรงกายแรงใจ คิดหวังสิ่งใดให้สมปรารถนาตลอดปีนี้ และตลอดไปค่ะ
ค่ะ มาอ่านบทความบาดลึก ของพี่ แหม เขียนได้บาดลึกดีค่ะ มีมุมมองที่สะท้อนภาพใหญ่ได้ดีมาก ก้อคงมีมุมที่จริง ที่ไม่น่าจะมีนโยบายทำงานแบบ ยกเข่ง แต่ในการทำงาน เราคงสามารถนำมันมาปรับใช้กับบริบท ของรพ.ชุมชนเล็กๆ ได้ ส่วนตัวคิดว่า น่าจะเอาแนวคิด การทำ DUE มาปรับใช้ ได้ แม้ว่าเราจะมีแต่ ยาพื้นๆ ราคาอาจไม่แพง แต่การสะท้อนให้เห็นการใช้ยา ที่ไม่จำเป็น ในรพ.ขนาดเล็ก อาจทำให้นำข้อมูลกลับมาใช้ ในการกำหนดเป็นนโยบายการสั่งใช้ที่ถูกต้องเหมาะสมได้ ตามบริบท ที่ควรเป็น แม้แต่ การสั่งยาแก้ปวด เป็นประจำ หรือยาคลายเครียด เป็นจำนวนมาก ก็สามารถทึ่จะติดตามและบอกแก่ทีมรักษาได้ คงต้องช่วยกันไปตามกำลัง
จึงคิดว่า น่าจะทำให้เข้ากับบริบทที่ตัวเองเป็น และปรับใช้กับวิถีชุมชนด้วยค่ะ