สำนวนนิราศในลิลิตตะเลงพ่าย
สำนวนนิราศในลิลิตตะเลงพ่าย
ของ สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส
สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรสทรงพระนิพนธ์ลิลิตตะเลงพ่ายขึ้นเป็นบทสดุดีเฉลิมพระเกียรติวีรกรรมของสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ซึ่งทรงกระทำยุทธหัตถีมีชัยแก่พระมหาอุปราชแห่งกรุงหงสาวดี เมื่อ พ.ศ. ๒๑๓๕ แม้ว่าเนื้อเรื่องจะเกี่ยวกับการทำศึกสงคราม แต่วรรณคดีเรื่องนี้กลับมีรสวรรณคดีอย่างครบถ้วน ทั้งนี้ด้วยพระปรีชาสามารถของสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรส ผู้นิพนธ์
เป็นที่น่าเสียดายว่าสำนวนนิราศที่ไพเราะในลิลิตตะเลงพ่ายได้ถูกตัดทอนไปเมื่อเป็นบทเรียนในหนังสือเรียนภาษาไทย จึงขอหยิบยกบางบทจากตอนพระมหาอุปราชคร่ำครวญถึงนางระหว่างการเดินทัพมาทำศึกกับกรุงศรีอยุธยา พอให้ได้สัมผัสความงดงามแห่งสำนวนนิราศ
ชมไม้ 
พระครวญพระคร่ำไห้ โหยหา
พลางพระพิศพฤกษา กิ่งเกี้ยว
กลกรกนิษฐานา- รีรัตน์ เรียมฤๅ
ยามตระกองเอวเอี้ยว โอบอ้อมองค์เรียม ฯ
เฌอปรางเปรียบนาฏน้อง นวลปราง
รักดั่งรักนุชพาง พี่ม้วย
ช้องนางเฉฏช้องนาง คลายคลี่ ลงฤๅ
โศกพี่โศกสมด้วย ดั่งไม้นามมี ฯ
เล็บมือนางนี้หนึ่ง นขา เรียมฤๅ
ต้องดั่งต้องบุษบา นิ่มน้อง
ชงโคคิดชงฆา นุชนาฏ เหมือนฤๅ
เรียมระเมียรเดื่อปล้อง ดั่งปล้องศอสมร ฯ
ซ่อนกลิ่นกลิ่นแก้วซ่อน นาสา
ตาดว่าตาดพัสตรา หนุ่มเหน้า
สลาลิงเล่ห์สลา นุชเทียบ ถวายฤๅ
สวาดดั่งเรียนสวาทเจ้า จากแล้วหลงครวญ
สายหยุดหยุดกลิ่นฟุ้ง ยามสาย
สายบ่หยุดเสน่ห์หาย ห่างเศร้า
กี่คืนกี่วันวาย วางเทวศ ราแม่
ถวิลทุกขวบค่ำเช้า หยุดได้ฉันใด
ชมนก
นางนวลนึกนิ่มน้อง นวลปราง
จากพรากพรากจากนาง หนึ่งนั้น
พิราบพิลาปคราง ครวญแข่ง ข้าฤๅ
บัวว่ายบัวนุชปั้น อกน้องเรียมฤๅ ฯ
ไก่แก้วคิดคู่แก้ว กลอยใจ เรียมฤๅ
แสรกยิ่งแสรกหฤทัย พี่เศร้า
นกออกนึกออกไพร พลัดแม่ เหมือนฤๅ
ชมแขกเต้าคู่เต้า แขกน้องนานคืน ฯ
เนืองนกจับมิ่งไม้ เรียมยล
คุมคู่อยู่ทุกตน ต่างร้อง
ตูเดียวอดูรทน ทุกข์ทุ่ม ทรวงนา
ฤๅบ่มีเพื่อนพร้อง พี่เพี้ยงอาดูร ฯ
เบญจวรรณวานเร่งร้อง เราบิน ไปเฮย
แจ้งที่แสนสุดถวิล วากย์ว้า
ยามกินบเป็นกิน กินโศก
นอนดั่งนอนป่าช้า ชอกช้ำทรวงสลาย ฯ
ไก้ฟ้าวานว่ายฟ้า หาวหน
หาสมรมายล เถื่อนท้อง
เชิญชมพนารัญ เรียงรุ่น รุกข์แฮ
ชมพิหคเหินร้อง ร่ายไม้ ไขเสียง ฯ
พระโหยพระไห้ร่ำ รำจวน
พลางพระคำนึงนวล หนุ่มหน้า
บเหือดบหายครวญ ครางคร่ำ อยู่แฮ
พระแต่โศกแต่เศร้า แต่สร้อยแสนทวี ฯ
ความเห็น (12)
ครูคับ เพื่มเติมนิดหนึ่งนะคับ วันที่สมเด็จพระนเรศวรกระทำยุทธหัตถีกับพระมหาอุปราชาคือวันที่18มกราคม 2135 เมื่อก่อนคือวันที่25มกราคม เปลี่ยนเมื่อวันที่29 พ.ย.2548 เพราะคำนวณผิดไป7วันคับ ถือว่าวันที่18มกราคมคือวันกองทัพไทย เเละวันที่ระลึกถึงสมเด็จพระนเรศวรมหาราชด้วยคับ
ครูคับ พระนเรศวรถามจิงๆคือพระนเรศนะคับ คำว่านเรศวร มาจากคำว่า นเรศ+วร ซึ่งมาจากพระราชพงศาวดารฉบับพระจักรพรรดิ์พงศ์(จาด)กล่าวว่า พระนเรศวรราชาธิราช สร้อยพระนามคือวรราชธิราช เช่นพระมหาจักรพรรดิ์วรราชาธิราชา ที่มีปรากฎอ่าคับ เเต่คำว่าพระนเรศวรมาจากการชำระประวัติศาสตร์ผิดพลาดเลยเพี้ยนมาเป็นพระนเรศวร เเต่ไม่ใช่ นร+อีศวรที่หลายๆคนเข้าใจกันนะคับ เเต่คนก็ยังเรียกว่าพระนเรศวรโดยที่พระนามจริงๆคือพระนเรศ มาจนถึงปัจจุบัน (ให้เป็นเกร็ดความรู้ไว้คับ)
**ที่มา หนังสือศิลปวัฒนธรรม ฉบับวันที่3 มกราคม 2549 หน้า42-43
ครูคับ พระนเรศวรชื่อจิงๆคือพระนเรศนะคับ คำว่านเรศวร มาจากคำว่า นเรศ+วร ซึ่งมาจากพระราชพงศาวดารฉบับพระจักรพรรดิ์พงศ์(จาด)กล่าวว่า พระนเรศวรราชาธิราช สร้อยพระนามคือวรราชธิราช เช่นพระมหาจักรพรรดิ์วรราชาธิราชา ที่มีปรากฎอ่าคับ เเต่คำว่าพระนเรศวรมาจากการชำระประวัติศาสตร์ผิดพลาดเลยเพี้ยนมาเป็นพระนเรศวร เเต่ไม่ใช่ นร+อีศวรที่หลายๆคนเข้าใจกันนะคับ เเต่คนก็ยังเรียกว่าพระนเรศวรโดยที่พระนามจริงๆคือพระนเรศ มาจนถึงปัจจุบัน (ให้เป็นเกร็ดความรู้ไว้คับ)
**ที่มา หนังสือศิลปวัฒนธรรม ฉบับวันที่3 มกราคม 2549 หน้า42-43
สวัสดีค่ะ ครูอี๊ดคะ
สวัสดีจ้ะ โรตี
ลิลิตตะเลงพ่ายเป็นวรรณคดีที่แต่งได้ยอดเยี่ยมไม่แพ้ลิลิตพระลอซึ่งวรรณคดีสโมสรยกย่องว่าเป็นยอดของวรรณคดีประเภทลิลิต จะเป็นรองอยู่ก็เพียงแต่งภายหลังเท่านั้น ครูแป๊วได้สอนลิลิตตะเลงพ่ายให้กับนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๕ ติดต่อกันหลายรุ่น แม้ว่าปัจจุบันนี้จะไม่ได้สอนระดับชั้นนี้แล้ว แต่ความประทับใจยังคงไม่ลืมเลือน จึงอดไม่ได้ที่จะกล่าวถึงวรรณคดีเรื่องนี้เนื่องในวันกรมพระปรมานุชิตชิโนรส ( ๑๑ ธันวาคม)
ขอขอบใจโรตีอย่างมากสำหรับข้อมูลเพิ่มเติม
สวัสดีค่ะ
ครูแป๊วขออนุญาตนำเสนอบางตอนของบทความ "สมเด็จพระนเรศวร" พระนามแปลกปลอมของ "พระนเรศ" โดย สุทธิศักดิ์ ระบอบ สุขสุวานนท์ ในหนังสือศิลปวัฒนธรรม ฉบับที่ ๓ มกราคม ๒๕๔๙ เพื่อความเข้าใจที่ชัดเจนนะคะ
... "สมเด็จพระนเรศวร" จึงเป็นพระนามแปลกปลอมของ "สมเด็จพระนเรศ" ที่อาลักษณ์ผู้เรียบเรียงพระราชพงศาวดารฯกลุ่มฉบับความพิสดารในสมัยหลังเรียกผิดเพี้ยนไปจากพระนามแท้จริงของพรนะองค์ อันเป็นผลมาจากการขาดแคลนเอกสารร่วมสมัยขั้นต้นสำหรับใช้ตรวจชำระประวัติศาสตร์สมัยศรีอยุธยาที่ล่วงเลยมาเกือบ ๒ ศตวรรษ"
ไม่ว่าพระนามที่แท้จริงจะเป็น "นเรศวร" หรือ "นริศ" หรือ "นเรศ" การสร้างคำใช้วิธีการสมาสแบบมีการสนธิ ดังนี้ค่ะ
นร + อิศวร = นเรศวร
นร + อีศ = นริศ , นเรศ
กิตติพงษ์ แบสิ่ว
เห็นด้วยกับอาจารย์ครับ
ในวรรณคดีเรื่องนี้มีรสวรรณคดีไทยครบถ้วนทีเดียว และใช้ภาษางดงามมาก
บทนิราศในลิลิตตะเลงพ่ายได้รับการยกย่องว่ามีโวหารดีเด่นเป็นเลิศทีเดียวครับ
พระมหาธรรมราชาจะเป็นตัวละครเอกในช่วงนี้ที่ผู้อ่านรู้สึกสงสารและเห็นใจ และลดความเกลียดชังฝ่ายพม่า
เพราะพระองค์สูญเสียนาง สูญเสียอำนาจ และสูญเสียชีวิต การเดินทางของพระมหาอุปราชาเทียบได้กับการเดินทางของพระลอ แต่เมื่อเปรียบเทียบความรู้สึกแล้ว ผู้อ่านจะรู้สึกเห็นใจพระมหาอุปราชามาก ความเสียใจของพระมหาอุปราชาเป็นลักษณะเด่นในบทนิราศของวรรณคดีเรื่องนี้ จนได้รับยกย่องว่า เป็นบทนิราศที่แสดงความอารมณ์เศร้าสะเทือนใจได้อย่างดี
สวัสดีนะจ๊ะ กิตติพงษ์
เธอคือศิษย์คนหนึ่งที่ครูภูมิใจ รักการอ่าน การศึกษาค้นคว้า และจะเป็นผู้ที่ร่วมสืบสานภาษาไทยต่อไป
ที่เธอกล่าวมาทั้งหมดตรงกับใจของครู เราต่างมองเห็นความงดงามของวรรณคดีเรื่องนี้ และอยากให้นักเรียนที่เรียนลิลิตตะเลงพ่ายทุกคนเข้าถึงวรรณคดีเรื่องนี้เช่นเดียวกัน
การสูญเสียอย่างละเอียดของฝ่ายไทยและพม่าต้องส่งอาจารย์ใตรก้ได้ช่วยทีเรื่องลิลิตตะเลงพ่ายอะครับ
สวัสดีค่ะคุณครู...
ตอนนี้กำลังทำวิจัยเกี่ยวกับอารมณ์เศร้าของพระมหาอุปราชา ในลิลิตตะเลงพ่าย สับสนมากเลยค่ะ... ไม่รู้จะเริ่มจากตรงไหนก่อนดี...
รบกวนคุณครูช่วยแนะหน่อยนะคะ... T_T
น้ำพุ ค่ะ ขอบคุณล่วงหน้านะคะ...^^
ช่วยอธิบายเรื่องการวิเคราห์ความงดงามของการใช้ภาษาในรรณคดีเรื่ิงลิลิตตะเลงพ่าย ในทุกแง่มุมพร้อมยกตัวอย่างๅบทร้อยกรองประกอบการวิเคราะห์ ใครก็ได้ช่วยหนูหน่อยค่ะ ดุณครูหนูสั่งให้ทำ แล้วก็ส่งวันพฤหัสบดีที่17 ม.ค. 56 ช่วยหน่อยนะคะ
ไก่แก้วคิดคู่แก้ว กลอยใจ เรียมฤๅแสกยิ่งแสกหฤทัย พี่เศร้านกออกนึกออกไพร พลัดแม่ เหมือนฤๅชมแขกเต้าคู่เต้า แขกน้องนานคืนช่วยแปลให้หน่อยค่ะ//ขอบคุณค่ะ