การจัดการความรู้ด้วยเรื่องเล่าเร้าพลัง(7)จาก"ความสุขมวลรวมประชาชาติของภูฎาน” สู่ “ความสุขมวลรวมชุมชนท้องถิ่นบ้านเลือก”
วันที่ 21 ก.พ. 2553 ที่ผ่านมาผมได้ร่วมกับคณะทำงานจัดการความรู้ของสภาองค์กรชุมชนตำบลบ้านเลือก อ.โพธาราม จ.ราชบุรี ได้จัดเวทีการจัดการความรู้ในลักษณะการจัดกระบวนการทางความรู้และการเรียนรู้โดยเครื่องมือสุนทรียปรัศนาและสาธก(AI) เป็นการจัดเวทีการจัดการความรู้ ครั้งที่ 6 แล้วครับ ครั้งนี้เป็นเวทีสุดท้าย งานนี้เป็นส่วนหนึ่งของการวิจัยของผม ในหัวข้อเรื่อง“การจัดการความรู้เพื่อพัฒนาภาวะผู้นำการเสริมสร้างความสุขมวลรวมชุมชนท้องถิ่นของสมาชิกสภาองค์กรชุมชนตำบล”ผลจากเวทีครั้งนี้ในตอนท้ายผู้เข้าร่วมเวทีได้ช่วยกันสรุปบทเรียนประสบการณ์การพัฒนาภาวะผู้นำการเสริมสร้างความสุขมวลรวมของสมาชิกสภาองค์กรชุมชนตำบลบ้านเลือก ว่ามีเรื่องอะไรที่น่าจะนำมาทำให้เป็นเรื่องเล่าที่เร้าพลังได้ ซึ่งสรุปเป็นเรื่องเล่าเร้าพลังได้ทั้งหมด 7 เรื่องด้วยกันครับ นี่เป็นเรื่องสุดท้ายครับ เป็นเรื่องเล่าที่อาจไม่เร้าพลังเท่าไหร่เพราะต้องการถ่ายทอดกระบวนการวิธีการ จัดทำเป้าหมายตัวชี้วัดความสุขมวลรวมที่เป็นประสบการณ์จากบ้านเลือก แล้วสรุปเป็นแนวทางให้คนอื่นได้รับรู้
การจัดการความรู้โดยเรื่องเล่าเร้าพลัง เรื่องที่ 7
จาก"ความสุขมวลรวมประชาชาติของภูฎาน” สู่ “ความสุขมวลรวมชุมชนท้องถิ่นบ้านเลือก”
ในการขับเคลื่อนความสุขมวลรวมชุมชนท้องถิ่นสภาองค์กรชุมชนตำบลบ้านเลือก พวกเรามีหลักการและแนวคิดการพัฒนาที่สำคัญดังต่อไปนี้
- แนวคิดความสุขมวลรวมประชาชาติหรือGNH (จีเอนเอช)ของประเทศภูฎาน
- แนวคิดความสุขมวลรวมชุมชนท้องถิ่นของท่าน อ.ไพบูลย์ วัฒนศิริธรรม
สรุปแนวคิดความสุขมวลรวมประชาชาติ : ประสบการณ์จากประเทศภูฎาน
ท่าน เลียงโป จิกมี วาย ธินเลย์ อดีตนายกรัฐมนตรีแห่งประเทศภูฎาน เคยกล่าวไว้ว่า
“ความสุขเป็นสิ่งที่มนุษย์ทุกคนปรารถนาร่วมกัน และเป็นไปได้ว่าจะเป็นสิ่งสูงสุดที่เราต้องการ ขณะที่เราต้องการสิ่งอื่นๆ เพียงเพื่อเป็นวิถีไปสู่การเพิ่มความสุขเท่านั้น”
ประเทศภูฎานดำเนินนโยบายบริหารประเทศภายใต้กรอบความคิดเรื่อง ความสุขมวลรวมของประชาชาติ ที่ตั้งเป้าหมายสูงสุดของการพัฒนาคือ ความสุขของชาวภูฎาน โดยมีวิธีสร้างความสมดุลระหว่างขนบธรรมเนียมประเพณีกับความทันสมัย วัตถุนิยมกับจิตวิญญาณและระหว่างความมั่งคั่งทางทรัพย์สินกับคุณภาพของชีวิต ชาวภูฎานเรียนรู้จากความสำเร็จและความล้มเหลวของหลายประเทศ ปัจจัยหลักที่ทำให้ชาวภูฎานประสบผลสำเร็จมาถึงจุดนี้ได้แก่ ภาวะผู้นำที่เข้มแข็งของกษัตริย์ภูฎาน การได้รับความช่วยเหลือจากแหล่งทุนต่างๆอย่างต่อเนื่อง และมีความโปร่งใสในการบริหารงบประมาณ
การบริหารนโยบายร่วมกันระหว่างส่วนต่างๆด้วยทฤษฎีสังคมเชิงพุทธ พึ่งพิงกันเพื่อประโยชน์สูงสุดสำหรับสังคมด้วยทัศนะที่ว่าความสุขที่แท้จริงมิใช่วัดค่าความสุขนั้นด้วยทรัพย์สินเงินทองที่มากล้นหรือเครื่องบรรณาการอันหรูหรา แต่เพียงมีความสุขเรียบง่าย มีรอยยิ้ม กินอิ่ม นอนหลับ พึ่งพาตนเองได้ มีการศึกษาดี มีคุณภาพชีวิตที่งดงาม ล้วนเป็นความภาคภูมิใจของผู้คนในประเทศที่กล่าวถูกขานว่าเป็นดินแดนแห่งมังกรสายฟ้า (land of thunder dragon)
ท่าน เลียงโป จิกมี วาย ธินเลย์ อดีตนายกรัฐมนตรีแห่งประเทศภูฎาน ยังเคยกล่าวไว้อีกว่า
“พระราชาธิบดี จิกมี ซิงเย วังซุก.....ทรงเป็นผู้ริเริ่มปรัชญา แนวคิดและนโยบายการพัฒนาของประเทศมาเกือบสามทศวรรษ พระองค์ทรงสำนึกอยู่เสมอว่าจุดมุ่งหมายสูงสุดของรัฐบาลคือความสุขของประชาชน ความเชื่อเช่นนี้เองที่บันดาลพระทัยให้พระองค์ทรงสรุปว่า “ความสุขมวลรวมประชาชาติสำคัญยิ่งกว่าผลิตภัณฑ์มวลรวมประชาชาติ” ความสุขต้องมาก่อนความมั่งคั่งทางเศรษฐกิจ...”
สิ่งที่น่าสนใจคือวันนี้ภูฎานได้แสดงให้เราเห็นแล้วว่า ทิศทางที่จะนำเราไปสู่สังคมอุดมคติ “ความอยู่เย็นเป็นสุขร่วมกันของสังคม” สามารถที่จะเริ่มได้แล้วที่ภูฎาน โดยแนวคิด “ความสุขมวลรวมประชาติ” ซึ่งมีหัวใจสำคัญของเรื่องนี้คือการมีเครื่องมือสำคัญด้วยการพัฒนาดัชนีชี้วัดความสุข ให้สามารถใช้งานได้อย่างมีคุณประโยชน์แท้จริงและได้รับการยอมรับร่วมกันของทุกฝ่ายที่เกี่ยวข้อง
จาก"ความสุขมวลรวมประชาชาติ" เป็น “ความสุขมวลรวม ชุมชนท้องถิ่น”
สำหรับในสังคมไทยบ้านเราชุมชนที่ตำบลบ้านเลือกแม้จะเป็นเพียงชุมชนเล็กๆชุมชนหนึ่งแต่ก็สามารถที่จะบอกกล่าวให้สังคมได้รับรู้ว่าการจัดทำตัวชี้วัดความสุขมวลรวมโดยชุมชนท้องถิ่นนั้นสามารถทำได้ โดยสามารถริเริ่มในขั้นตอนเล็กๆของกระบวนการจัดทำตัวชี้วัดความสุขให้เป็นจริงได้ในขั้นหนึ่ง หากแต่ละพื้นที่แต่ละท้องถิ่นมีการจัดทำตัวชี้วัดความสุขมวลรวมของแต่ละชุมชนท้องถิ่น “เป็นความสุขมวลรวมชุมชนท้องถิ่น”ของแต่ละที่แล้ว หากเมื่อมารวมกันทั้งมวลก็จะกลายเป็น"ความสุขมวลรวมประชาชาติ" ในที่สุดนั่นเอง
การจัดทำเป้าหมาย และตัวชี้วัดความสุขมวลรวมชุมชนท้องถิ่น มีหลักการสำคัญอะไรบ้าง
อ.ไพบูลย์ วัฒนศิริธรรมได้นำเสนอหลักการสร้างเป้าหมาย และตัวชี้วัดความสุขมวลรวมชุมชนท้องถิ่นเพื่อให้เป็นแนวทางให้ชาวตำบลบ้านเลือกไว้ สำหรับการประยุกต์ใช้ มีหลักการสำคัญทั้งหมด 7 หลัก ดังนี้
1. คิดเอง ทำเอง
2. ร่วมมือ รวมพลัง
3. อะไรก็ได้ เมื่อมาร่วมคิด ร่วมทำตัวชี้วัด ไม่ได้มีสูตรสำเร็จที่ตายตัว โดยมีเสาหลักของตัวชี้วัดที่ประกอบด้วย 3 เสาหลักคือ ความดี ความสุข และความสามารถ
4. คิดจริง ทำจริง
5. เรียนรู้ และพัฒนาอย่างต่อเนื่อง
6. ร่วมสร้างขบวนการ
7. แข็งขันบันเทิง
การจัดทำเป้าหมายและตัวชี้วัดความสุขมวลรวมชุมชนท้องถิ่น ทำกันอย่างไร
ถึงแม้หลักคิดเป้าหมายและตัวชี้วัดความสุขมวลรวมชุมชนท้องถิ่นของพวกเราจะมาจากหลักการของความสุขมวลรวมประชาชาติประเทศภูฎานและมีเป้าหมายที่สอดคล้องกัน หากแต่กระบวนการทำงานนั้นมีความแตกต่างกัน ด้วยที่บ้านเลือกเราเน้นที่กระบวนการที่ขบวนชุมชนท้องถิ่นเป็นผู้คิดเอง ทำเอง พึ่งพาตนเองและมีความร่วมมือกับทุกภาคส่วน ดังนั้นการดำเนินงานของพวกเราจึงอยู่บนความเป็นเอกลักษณ์หรือความเป็นตัวตนของเราได้อย่างแท้จริง
จากการถอดองค์ความรู้ในเรื่องกระบวนการ ขั้นตอนการสร้างเป้าหมายและตัวชี้วัดความสุขมวลรวมชุมชนท้องถิ่นนั้น พวกเราสามารถสรุปกระบวนการ ขั้นตอนการดำเนินงานที่สำคัญ 6 กระบวนการ ดังต่อไปนี้
1. การศึกษาวิเคราะห์ชุมชน เป็นการประเมินการพัฒนาในปัจจุบันของชุมชนโดยการวิเคราะห์ปัญหาและทุนทางสังคม ประวัติความเป็นมา(ประวัติศาสตร์ชุมชน) และบริบทของพื้นที่ การวิเคราะห์ระบบภูมินิเวศน์วัฒนธรรม และทุนทางสังคม / ผู้รู้ องค์ความรู้ประสบการณ์งานพัฒนารวมทั้งการวิเคราะห์ปัจจัยภายนอกที่มีผลกระทบต่อชุมชนในประเด็นต่างๆ
2. กำหนดเป้าหมายหรือทิศทางการพัฒนาของชุมชนท้องถิ่น และการกำหนดวาระการพัฒนาของชุมชน เป้าหมายร่วมกันของขบวนองค์กรชุมชนในแต่ละพื้นที่ คือประชาชนในพื้นที่นั้นมีความอยู่เย็นเป็นสุขร่วมกัน และเราต้องร่วมกันสร้างเป้าหมายที่ดีและชัดเจนโดยถามตนเองว่า เป้าหมายเราดีไหม ชัดเจนไหม ที่สำคัญคือเราต้องรวมพลังกันให้ได้ เรื่องที่ทำจะง่าย แต่จะยากถ้าเราเห็นไม่ตรงกันหรือมีความเห็นขัดแย้งกันก็จะเป็นปัญหาตั้งแต่ต้น
3. การจัดทำตัวชี้วัดความสำเร็จการพัฒนาอย่างเป็นรูปธรรมและวิธีการดำเนินงานที่สำคัญ รวมทั้งการระบุแหล่งที่มาของข้อมูลตัวชี้วัดเพื่อการวัดผล ทั้งนี้ในการจัดทำตัวชี้วัดนี้ขบวนชุมชนอาจต้องการจัดเวทีหมุนเวียนรายชุมชน ในลักษณะ"เวทีประชาคมหมู่บ้าน"เพื่อการสื่อสารและสร้างการยอมรับร่วมกันแล้วสรุปเป็นตัวชี้วัดร่วมของคนทั้งตำบลและจัดเวทีรวมเพื่อเชื่อมโยงกับภาคีการพัฒนาในพื้นที่
4. การกำหนดวิธีการได้มาซึ่งข้อมูล ตัวชี้วัด ว่าข้อมูลนั้นได้มาอย่างไร ทำอย่างไรจึงจะมีข้อมูลสนับสนุนการวัดผลอย่างต่อเนื่องได้ โดยสามารถระบุได้ว่าจะมาจากแหล่งใด โดยวิธีการใด ฯลฯ
5. การจัดระบบสนับสนุนกิจกรรมการพัฒนาของกลุ่มองค์กรชุมชนหรือเครือข่ายองค์กรชุมชนตามแผนงาน ให้บรรลุผลตามตัวชี้วัด
6. การจัดระบบการติดตาม / ประเมินผลภายในตามตัวชี้วัดเพื่อติดตามความก้าวหน้าตามตัวชี้วัด ทบทวนผลการดำเนินงานที่ชุมชนดำเนินการว่ามีกิจกรรมใดที่ทำเพื่อตอบสนองความต้องการ มีการจัดเก็บข้อมูล บันทึกข้อมูลจากการติดตามผลการดำเนินงาน เพื่อใช้เปรียบเทียบและประเมินผลและการจัดทำรายงานผล เสนอผลต่อชุมชน / ผู้เกี่ยวข้อง/ภาคีการพัฒนารวมทั้งการสรุปบทเรียน(AAR)และการสรุปเป็นชุดองค์ความรู้เชิงประสบการณ์เพื่อการขยายผลการดำเนินงานของสภาองค์กรชุมชนต่อไป
กระบวนการทั้งหมดนี้จะเสริมกันและส่งผลถึงกันและกัน ให้เกิดผลสำเร็จตามเป้าหมายของการพัฒนาของพวกเราซึ่งก็คือความสุขของคนทั้งมวลในตำบลบ้านเลือก หรือ “ความอยู่เย็นเป็นสุขร่วมกัน” นั่นเอง
ความเห็น (4)
สวัสดีครับท่านท่านอาจารย์ สุเทพ
ปวดขาเดินไม่ไหวอยู่หลายวันครับท่าน
แต่แปรเปลี่ยนความคับแค้นเป็นพลัง ได้อ่านหนังสือหลายเล่มที่มาตั้งไว้ไม่ได้อ่าน
แก่งคอย ลับแล ซัไรท์ก็มีโอกาสได้อ่านจบครับท่าน
สวัสดีรับท่านผู้เฒ่าวอญ่า
- โบราณว่า "ปวดขา ให้ปาขวดทิ้งไปไกลๆจะได้หาย"(เอาให้ไกลให้หายไปในป่าเลยนะ)
- หนังสือซีไรท์ปีนี้ไม่ได้อ่านเลย...
- มัวแต่อ่านอะไรก็ไม่รู้ แต่หนังพอจัดเวลาได้ดูบ้างครับ
"บัง วอญ่า ปวดขา นั่งปาขวด ขายังปวด ขวดยังปา ยาไม่ทาน
เชื่อโบราณ ว่าปาขวด ปวดไม่นาน ไม่ได้การ ขาไม่หาย อดขายขวด.........
- ให้หายเร็วไวครับบัง วอญ่า
- ชีพจรจะได้ลงเท้าอีกครั้ง...
- หรือจะปีนเขาไปเลย
- ขอบคุณครับ