ไหมสวยด้วยคราม

           คราม จัดเป็นวัสดุธรรมชาติที่นิยมนำมาย้อมสีเส้นด้ายฝ้ายและไหมอีกชนิดหนึ่ง ให้สีน้ำเงินครามที่สดสวย เมื่อนำไปทอเป็นผืนผ้าแล้วเป็นที่นิยมในหมู่ผู้บริโภค และผ้าย้อมครามยังเป็นสินค้าที่สำคัญอีกชนิดหนึ่งของสกลนคร เช่นผ้าครามลายสะเก็ดธรรมที่เป็นลายผ้าประจำจังหวัดสกลนคร เป็นต้น

          

        การย้อมสีไหมด้วยครามมี 3 กรรมวิธี ที่สำคัญที่ต้องเน้นคุณภาพ คือ 1.กรรมวิธีผลิตเนื้อคราม เช่น ครามเปียก หรือ ครามก้อน ให้ได้คุณภาพดี ต้องมาจากต้นครามที่มีคุณภาพและมีวิธีการผลิตที่ถูกต้อง 2.กรรมวิธีการก่อหม้อคราม ให้ได้"ครามเป็น"ที่มีคุณภาพดี และ3.กรรมวิธีการย้อมครามที่มีคุณภาพ

           ครามที่จะย้อมติดเส้นไหมได้ดี ต้องใช้ครามที่เนื้อละเอียด ใช้น้ำด่างเข้มข้นผสมโดยไม่มีเศษปลอมปนอื่น เช่น ก้อนปูน ปะปนอยู่ในเนื้อคราม

กรรมวิธีการก่อหม้อคราม

วัตถุดิบที่ใช้ คือ ครามเปียก น้ำด่างขี้เถ้าเข้มข้น และน้ำมะขามเปียก โดยนำครามเปียก 2 กิโลกรัม ละลายในน้ำด่างขี้เถ้าเข้มข้น 2 ลิตร ให้เข้ากัน แล้วเติมน้ำมะขามเปียก 2 ลิตร (ใช้มะขามเปียก 200 กรัมคั้นในน้ำ 2 ลิตร) คนให้เข้ากันอีกครั้ง หลังจากนั้นใช้ขันตักน้ำครามยกขึ้นเทลงหลายๆ ครั้ง (การโจก) จนน้ำครามเกิดฟอง หลังจากนั้นตั้งหม้อคราม (ถ้าเป็นหม้อดินจะดีมาก) ทิ้งไว้ 1-2 วัน สีในหม้อครามจะเปลี่ยนเป็นสีเหลือง หรือเหลืองอมเขียว มีกลิ่นหอมฉุน (กลิ่นธรรมชาติของคราม) เรียกว่า "ครามเป็น" สามารถนำไปย้อมสีเส้นไหมได้ แต่ถ้าในหม้อครามมีกลิ่นเหม็นเน่า ไม่มีฟอง หรือฟองเป็นสีเทาขุ่น เรียกว่า "ครามตาย" ไม่สามารถนำไปย้อมสีได้ (ไม่ติดสี)  

กรรมวิธีการย้อมเส้นไหมด้วยคราม

นำเส้นไหมแต่ละเข็ดที่ฟอกกาวแล้ว แช่ในน้ำสะอาดบิดให้หมาด กระตุกเส้นไหมให้เรียงตัว นำเข็ดไหมลงย้อมในน้ำครามทันทีกระจายเส้นไหมให้น้ำครามสัมผัสเส้นไหมให้ทั่วถึง พลิกกลับด้าน หรือหมุนวงเข็ดไหม (ต้องไม่ยกขึ้น) กระจายเส้นไหมและย้อมให้ทั่วถึงเช่นเดียวกัน ขั้นตอนนี้ต้องทำอย่างรวดเร็ว หรือไม่ควรเกิน 5 นาที เพราะการกระจายเส้นไหมช้าจะทำให้เส้นไหมติดสีไม่สม่ำเสมอ เมื่อสังเกตเห็นน้ำครามเปลี่ยนจากสีเหลืองเป็นสีเขียวแล้วให้หยุดย้อม บิดเส้นไหมให้หมาด กระตุกเส้นไหมให้เรียงตัวสัมผัสอากาสอย่างทั่วถึง เส้นไหมจะเปลี่ยนจากสีเขียวไปเป็นสีน้ำเงิน หลังจากนั้นนำเส้นไหมไปล้างให้สะอาด (ข้อควรระวัง อย่าทิ้งเส้นไหมที่ย้อมแล้วไว้นานเกินไป เพราะด่างในน้ำย้อมจะกัดเส้นไหมให้เส้นไหมแตก หรือเปื่อย ความเหนียว ความยืดหยุ่นของเส้นใยและความมันวาวจะลดลงด้วย)

        เนื่องจากครามเป้นหนึ่งในแม่สี (น้ำเงิน) ผู้ย้อมสามารถพัฒนาการย้อมให้เกิดความหลากหลายของสีได้ตามต้องการ โดยใช้เทคนิคการย้อมทับ และศึกษาจากวิธีการผสมสี เช่น สีน้ำเงินผสมสีเหลืองได้สีเขียวเป็นต้น แต่ควรใช้สีที่ย้อมได้จากวัสดุธรรมชาติ เช่นเดียวกันกับคราม