การถอดความรู้งานพัฒนาชุมชน

การถอดความรู้งานพัฒนาชุมชน

อ.กู้เกียรติ ญาติเสมอ 

อาจารย์พิเศษ คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ 

มหาวิทยาลัยราชภัฎธนบุรี

 ความแตกต่างระหว่างข้อมูล-บทเรียน/ประสบการณ์-องค์ความรู้ -ภูมิปัญญา

ข้อมูลได้จากการเก็บรวบรวม เป็นบันทึกการกระทำในเรื่องนั้นๆอย่างเป็นขั้นตอน มีตัวเลขเชิงปริมาณ มีการบรรยายเชิงคุณภาพข้อมูลเปลี่ยนแปลงได้

      บทเรียน/ประสบการณ์ได้จากการสรุปทบทวนกระบวนการทำงานที่ผ่านมา โดยการวิเคราะห์กระบวนการทำงานในเรื่องนั้นๆเพื่อค้นหาว่าอะไรควรทำ อะไรไม่ควรทำ

     องค์ความรู้ได้จากการนำชุดบทเรียน/ประสบการณ์มาปฏิบัติซ้ำ พัฒนายกระดับการทำงานอย่างต่อเนื่องจนเกิดความชัดเจน มีการถ่ายทอดได้ เขียนเป็นหลักสูตรเพื่อการเรียนรู้ได้

    ภูมิปัญญาเป็นความรู้ที่สามารถแก้ไขปัญหาด้วยตนเองได้จริง สั่งสม สืบทอดกันอยู่ในชุมชนท้องถิ่นกันมายาวนาน

• การถอดความรู้คืออะไร?

• การถอดความรู้คือการสืบค้นความเป็นมา/กระบวนการ/วิธีการทำงาน/ปัจจัยความสำเร็จ/ปัญหาและวิธีแก้ไขของกลุ่มเป้าหมายที่ศึกษาไม่เน้นระเบียบวิธีเหมือนงานวิจัย เน้นการพูดคุย สัมภาษณ์ เล่าเรื่อง

• สังเคราะห์จับประเด็นให้ได้กระบวนวิธีการทำงานในเชิงบทเรียนประสบการณ์ที่ดำเนินการผ่านมาจริง

• ผลลัพธ์จะเป็นเอกสารที่แสดงออกมาง่ายๆไม่ซับซ้อนผู้ที่สนใจนำไปปรับใช้ได้โดยง่าย

งานพัฒนาชุมชน คืออะไร

• งานพัฒนาชุมชน คือการทำงานร่วมกับประชาชนเพื่อทำให้ชุมชนเกิดการเปลี่ยนแปลงในทางที่ดีขึ้น กล่าวคือ เกิดการพัฒนาแบบมีส่วนร่วมตามเจตจำนงของประชาชนเพื่อประโยชน์สุขของชุมชนเอง

ชุมชนที่พัฒนา คือชุมชนที่ประชาชนมีความสามารถในการพึ่งตนเองได้ทั้งทางสังคม เศรษฐกิจการปกครอง ศิลปวัฒนธรรม ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม เป็นชุมชนที่มีความเข้มแข็งในการจัดการกับปัญหาและสนองความต้องการต่างๆที่เกิดขึ้นในชุมชนของตนเองได้

• ขั้นตอนการถอดความรู้ชุมชน

1.เตรียมทีม ได้แก่ คนตั้งคำถาม คนจดบันทึกและจับประเด็น คนบันทึกเทปหรือถ่ายภาพ

2.เตรียมอุปกรณ์ สมุดบันทึก ปากกา       เทปบันทึกเสียง กล้องวิดิทัศน์ กล้องบันทึกภาพ

3.เตรียมกรอบเนื้อหา/ประเด็น

4.เตรียมแนวคำถาม/แนวสัมภาษณ์

5.เตรียมงบประมาณ

6.เตรียมกลุ่มเป้าหมาย

7.ปฏิบัติการถอดความรู้

8.ประมวล/สรุปข้อมูล/วิเคราะห์/สังเคราะห์

9.การเขียนรายงาน

10.การนำเสนอและใช้ประโยชน์/ขยายผล

• เครื่องมือการถอดความรู้

1.เทคนิคพลังเรื่องเล่า

2.การสนทนากลุ่ม

3.การสัมภาษณ์เจาะลึก

4.การวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม(PAR)  ฯลฯ

1.เทคนิคพลังเรื่องเล่า                            

  เครื่องมือที่สำคัญ คือ การฟังและการเล่า     

หัวใจสำคัญของการถอดความรู้ด้วยพลังเรื่องเล่า คือ

1. การฟัง

2. การคิด

3. วิเคราะห์

4. การตั้งคำถาม

5. การจดบันทึก

6. การสังเคราะห์

7. การเขียนสรุปประมวลผล

วิธีการใช้เทคนิคพลังเรื่องเล่าถอดความรู้

1.แนะนำตัว/บอกวัตถุประสงค์/สร้างบรรยากาศเป็นกันเอง

2.การเปิดประเด็นคำถามใช้ การกระตุ้นถามให้ตอบเชิงเล่าเรื่อง

3.ถามเจาะลึกใช้คำถาม 3 ชั้น 1.คืออะไร 2.เป็นอย่างไร 3.ทำไมเป็นอย่างนั้น

4.เก็บตก

5.กล่าวลา/ขอบคุณ

เครื่องมือบันทึกผล = MIND MAPPING/ฟลิปชาร์ท/กระดาษสี

 การถอดบทเรียนหลังการปฏิบัติ(After Action Review - AAR)

• แนวคิดในการดำเนินกิจกรรม (AAR)

         AAR เป็นแนวคิดกระบวนการกลุ่ม  ประเภทหนึ่งซึ่งใช้เพื่อการถอดความรู้ที่อยู่ในตัวบุคคล(Tacit Knowledge) ออกมาเป็นความรู้ที่ปรากฏชัดเจน(Explicit Knowledge) ผ่านกระบวนการเล่าเรื่อง (Story Telling)

• คําถาม AAR  คือ

       1. สิ่งที่คาดหวังว่าจะได้รับจากการทํางานคืออะไร?

       2. สิ่งที่เกิดขึ้นจริงคืออะไร หรือเป็นอย่างไร?

       3. ทําไมจึงเป็นเช่นนั้น? (ทำไมต่างกัน)

       4. สิ่งที่ได้เรียนรู้และวิธีการ ลด/แก้ความแตกต่างคือ       อะไร?(คราวหน้าจะทำอย่างไร?)  

• 7 ขั้นตอนกับ AAR

1. คุณควรทําAAR ทันทีทันใดหรืออย่างเร็วที่สุดหลังจากจบงานนั้นๆ

2. ไมมีการกล่าวโทษ ซํ้าเติม ตอกยํ้าซึ่งกันและกัน ไม่มีความเป็นเจ้านายหรือลูกน้อง  มีแต่บรรยากาศที่เป็นกันเอง

3. มี“คุณอํานวย” คอยอํานวยความสะดวก กระตุ้น ตั้งคําถามให้ทุกคนได้แสดงความคิดเห็น ข้อเสนอแนะของตน

4. ถามตัวคุณเองว่าสิ่งที่คุณควรได้รับคืออะไร

5. หันกลับมาดูว่าสิ่งที่เกิดขึ้นจริงคืออะไร

6. ความแตกต่างคืออะไร ทําไมจึงต่างกัน

7. จดบันทึกเพื่อเตือนความจําว่าวิธีการใดบ้างที่คุณได้เคยนํามาแก้ปัญหา

ต้องคัดเลือกให้ได้ผู้เข้าร่วมสนทนาที่มีลักษณะคล้ายคลึงกัน (Homogeneous) หรือ อยู่ในกลุ่มเดียวกัน เช่น เพศ อายุ อาชีพ เชื้อชาติ สถานภาพสมรส

 n เครื่องบันทึกเสียง และ อุปกรณ์ ควรมีสำรองเพื่อป้องกันการผิดพลาด

“คุณได้ข้อมูลเกี่ยวกับ…มาอย่างไร”

“คุณคิดอย่างไรเกี่ยวกับเรื่องของจิตวิญญาณ”

n ควรมีประมาณ 6 – 10 คำถาม

• แนวทางในการสนทนากลุ่ม

  (Group Discussion Guide)

n ดูแลบริการเครื่องดี่มและของขบเคี้ยวแก่ผู้ร่วมสนทนา

n คอยควบคุมเครื่องบันทึกเสียง และ เปลี่ยนเทปขณะที่ทำการสนทนา

n จัดเตรียมอุปกรณ์สนามให้พร้อม

n สังเกตพฤติกรรมของผู้ร่วมสนทนา

n ยืดหยุ่น เปิดใจ อดทนต่อการรบกวน/ไม่ร่วมมือ

n ควบคุมประเด็น และ จังหวะของการสนทนา และ เวลา

n ชี้แจงวัตถุประสงค์ของการจัดสนทนากลุ่ม

• ความหมายการสนทนากลุ่ม
• การสนทนากลุ่ม เป็นเทคนิคการวิจัยเชิงคุณภาพวิธีหนึ่ง
• ใช้การสนทนากลุ่มสมาชิกที่มีลักษณะเหมือนกัน ประมาณ 6 – 12 คน
• มีผู้ดำเนินการสนทนา เป็นผู้สร้างให้เกิดบรรยากาศของความเป็นกันเองในกลุ่ม จุดประเด็นคำถาม (ซึ่งนักวิจัยอยากหาคำตอบจากกลุ่ม) และคอยกระตุ้นให้สมาชิกกลุ่มผู้ร่วมสนทนาได้มีการพูดคุย ซักถาม และ โต้ตอบกันอย่างกว้างขวางและเป็นธรรมชาติ
• ใช้เวลาสนทนานานประมาณ 45 นาที ถึง หนึ่งชั่วโมงครี่ง
• คุณลักษณะของผู้ดำเนินการสนทนา (Characteristics of Moderator/Facilitator)
• n ผู้ดำเนินการสนทนา ถือเป็นบุคคลสำคัญที่ทำให้การสนทนาบรรลุเป้าหมาย จึงต้องมีคุณลักษณะ ดังนี้
• – รู้ถึงความต้องการ หรือ เป้าหมายของโครงการเป็นอย่างดี
• – มีบุคลิกภาพดี
• – มีมนุษย์สัมพันธ์ สุภาพ อ่อนโยน มีอารมณ์ขัน
• – สามารถแก้ไขปัญหาเฉพาะหน้าได้
• – สามารถพูด หรือ ใช้ภาษาท้องถิ่นเพื่อการสื่อสารได้
  • บทบาทหน้าที่ของผู้ดำเนินการสนทนา

แนวคิดและเทคนิคการสนทนากลุ่ม

[old]

ยอดเยี่ยมที่สุด

[สนามชัย]

ติดตามมาอ่านครับ