แตงโมคุณภาพคืออย่างไร
แตงโมคุณภาพคืออย่างไร
ผมมีโอกาสได้ไปเยี่ยมกลุ่มผู้ปลูกแตงโมคุณภาพ อำเภอศรีสงคราม จังหวัดนครพนม ได้แลกเปลี่ยนเรียนรู้และเยี่ยมชมกิจกรรมของกลุ่ม ทำให้ผมได้รู้และน่าทึ่งมากในการจัดการความรู้ของกลุ่ม จึงอยากจะเล่าให้ท่านได้รู้จัก กลุ่มผู้ปลูกแตงโมคุณภาพเขาจัดการความรู้ในกลุ่มอย่างไร แตงโมคุณภาพของเขาคืออย่างไร ซึ่งมีองค์ความรู้ในการบริหารจัดการอย่างเยี่ยมยอด คุณเตือนใจ บุพศิริ ประธานกลุ่มผู้ปลูกแตงโมคุณภาพ อำเภอศรีสงคราม จังหวัดนครพนม เป็นเกษตรกรดีเด่นสาขาทำสวน เมื่อปี 2548 และได้รับทุนไปศึกษาดูงานที่ประเทศญี่ปุ่น พึ่งกลับมาได้ 1 สัปดาห์ เล่าให้คณะของเราฟังว่า ครั้งแรกตั้งกลุ่มเมื่อปี 2536 มีสมาชิกประมาณ 10 คน มีพื้นที่ปลูกแตงโมประมาณ 100 ไร่ เท่านั้น ปัจจุบันมีสมาชิกประมาณ 200 คน พื้นที่ปลูกแตงโม 4,000 ไร่
การบริหารจัดการกลุ่ม
เมื่อกลุ่มมีสมาชิกมากขึ้น กลุ่มโตขึ้นใหญ่ขึ้น การปฏิบัติงานมีความซับซ้อนมากขึ้น ทำให้การบริหารจัดการยุ่งยากมากขึ้น จึงมีการแบ่งกลุ่มย่อยออกเป็น 15 กลุ่มย่อย แต่ละกลุ่มมีสมาชิกประมาณ 10 – 15 คน ให้มีหัวหน้ากลุ่มย่อย กลุ่มละ 1 คน โดยให้มีการประชุมกลุ่มย่อยกันทุกสัปดาห์ เพื่อแลกเปลี่ยนเรียนรู้ซึ่งกันและกันในเครือข่ายจะมีการถ่ายทอดความรู้ซึ่งกันและกันในช่วงการปลูกที่มีความเสี่ยงสูง 5 ระยะ ดังนี้
1. ช่วงการย้ายกล้าปลูก
2. ช่วงก่อนผสมเกสร
3. ช่วง 1 สัปดาห์ก่อนไว้ลูก
4. ช่วงหลังติดลูก 1 สัปดาห์
5. ช่วงเริ่มติดลูก 20 วัน
ในช่วงความเสี่ยงสูง 5 ระยะดังกล่าวจะให้สมาชิกเรียนรู้ซึ่งกันและกันอย่างใกล้ชิด สมาชิกในกลุ่มทุกคนจะเกิดการแลกเปลี่ยนอย่างใกล้ชิดต่อเนื่องสม่ำเสมอ สมาชิกทุกคนจะมีส่วนร่วมในการวางแผนการผลิต เช่น การกำหนดวันปลูก จะมีการจับสลากว่าใครจะได้ปลูกในช่วงใด ก็จะเริ่มปลูกตามปฏิทินที่จับสลากได้และผลผลิตที่ออกมาก็จะตรงกับความต้องการของลูกค้า ไม่มีปัญหาในเรื่องแตงโมล้นตลาด เพราะกลุ่มนี้จะใช้หลัก “การตลาดนำการผลิต” มีโควตาแน่นอนชัดเจน เมื่อเสร็จสิ้นฤดูการปลูกจะมีการประชุมทบทวนสรุปบทเรียนกันทุกครั้ง ว่าแปลงใดได้ผลดีที่สุด ใช้เทคนิคอย่างไร ควรจะทำอย่างไรจึงจะดีที่สุด มีคุณภาพมากที่สุด ได้เทคนิคอะไรใหม่บ้าง แล้วจะนำไปปฏิบัติในฤดูกาลผลิตต่อไป คุณเตือนใจได้ให้ข้อคิดว่า “การสิ้นสุดคือการเริ่มต้นใหม่เสมอ”
เทคนิคการผลิตแตงโมคุณภาพ
คำว่า “คุณภาพ” ของกลุ่มนี้ คือ เป็นไปตามความต้องการของลูกค้า ปลอดภัยสำหรับผู้บริโภค ความสุขของลูกค้า สิ่งเหล่านี้คือเป้าหมายของผลผลิต ดังนั้น การจะผลิตให้ได้คุณภาพดังกล่าวต้องเริ่มต้นตั้งแต่การเตรียมดิน การปลูก การดูแลรักษา การตรวจสอบรับรองคุณภาพของกรมวิชาการ-เกษตร ซึ่งกระบวนการผลิตดังกล่าวมีเทคนิคที่น่าสนใจมากมาย จะขอนำเทคนิคที่ใหม่ ๆ เล่าให้ท่านทราบดังนี้
1. การเพาะกล้าแตงโม
การปลูกแตงโมแบบดั้งเดิมปลูกโดยหยอดเมล็ดลงหลุม หลุมละ 2-3 เมล็ด ซึ่งทำให้เปลืองเมล็ดพันธุ์ และเสี่ยงต่อการทำลายของแมลงปากกัด และโรคที่เกิดจากเชื้อรา อีกทั้งทำให้การเจริญเติบโตของแตงโมแต่ละหลุมไม่พร้อมกัน ยากต่อการปฏิบัติดูแลรักษาและไม่ประสบผลสำเร็จในการปลูกแตงโมช่วงฤดูฝนของจังหวัดนครพนม ซึ่งฝนตกชุกมาก กลุ่มผู้ปลูกแตงโม อำเภอศรีสงคราม จึงคิดแก้ไขปัญหา เพื่อลดการสิ้นเปลืองของเมล็ดพันธุ์ที่มีราคาแพง ได้ต้นกล้าที่แข็งแรง สม่ำเสมอ ปลอดจากเชื้อรา และพร้อมที่จะลงแปลงปลูก
การเตรียมเมล็ดพันธ์แตงโม โดยแช่น้ำอุ่น 4-6 ชั่วโมง ล้างให้สะอาด ซับด้วยผ้าขนหนูให้พอหมาด วัสดุเพาะเมล็ดใช้กระดาษทิชชูแผ่นใหญ่ วางซ้อนทับ 3 ชั้น พรมน้ำพอหมาด ๆ แล้ววางเมล็ดแตงโม 1,000-1,500 เมล็ดลงกลางกระดาษ พับห่อเป็นชุดๆ ตามปริมาณการใช้และนำผ้าขนหนูที่สะอาด ชุบน้ำบิดหมาดห่อเมล็ดแตงโมอีกชั้นหนึ่ง และเตรียมกระติกน้ำแข็งที่ปรับสภาพให้มีความอบอุ่นโดยการใช้น้ำร้อนเทใส่กระติกทิ้งไว้ 10 นาทีแล้วเทน้ำออก จากนั้นนำห่อเมล็ดแตงโมใส่กระติก ปิดฝาให้สนิท ทิ้งไว้ 48-50 ชั่วโมง เมล็ดก็จะเริ่มงอก
การเตรียมถุงเพาะกล้า ใช้ถุงใสขนาด 3 x 4 ซ.ม. กรอกด้วยดินปลูกซึ่งมีส่วนผสมของ หน้าดินป่าน้ำไม่ขัง: แกลบเผา: ปุ๋ยคอกเก่าค้างปี: อัตรา 7:2:1 ปรับสภาพดินปลูกด้วย ปูนขาว 1 กก. และเพิ่มธาตุอาหารด้วย ปุ๋ยสูตร 15-15-15 บดละเอียด 100 กรัม ต่อดินปลูก 100 กก. ก่อนจะผสมดินปลูก หน้าดินป่าถ้าเปียกต้องผึ่งในร่มให้หมาดหรือแห้ง กรอกดินปลูกลงถุงเพาะกล้าทิ้งไว้อย่างน้อย 3 วัน เพื่อลดความเป็นพิษ คลุมด้วยผ้าพลาสติกไม่ให้ดินเปียกฝนก่อนหยอดเมล็ด
การหยอดเมล็ดแตงโม เริ่มจากรดน้ำถุงเพาะด้วยบัวฝอยให้น้ำซึมลงครึ่งถุง ใช้ไม้เจาะดินและหยอดเมล็ดแตงโมที่เริ่มงอก โรยปิดทับด้วยดินบาง ๆ แล้วรดน้ำให้ชุ่ม ในช่วงกลางคืน 2 คืนแรกให้คลุมถุงเพาะด้วยพลาสติกเพื่อรักษาอุณหภูมิในดินให้อุ่น เมล็ดแตงโมจะงอกได้ดี ทำโครงไม้พร้อมที่จะคลุมด้วยพลาสติคเพื่อป้องกันฝน ดูแล รดน้ำจนกระทั่งอายุ 12-15 วัน ก็จะได้กล้าแตงไมที่แข็งแรง สม่ำเสมอพร้อมลงปลูกแปลงได้
2. การใช้นมสดป้องกันกำจัดเพลี้ยไฟในแตงโม
เพลี้ยไฟเป็นศัตรูที่สำคัญของแตงโม สามารถทำลายแตงโตตั้งแต่เริ่มปลูกจนถึงเก็บเกี่ยว ถ้าระบาดรุนแรงแตงโมจะชงักการเจริญเติบโต ยอดตั้ง ได้ผลผลิตน้อย ทำให้ประสบปัญหาการขาดทุน กลุ่มผู้ปลูกแตงโมอำเภอศรีสงคราม เดิมเมื่อพบการระบาดของเพลี้ยไฟต้องใช้สารเคมี ฉีดพ่นเพื่อป้องกันกำจัด ซึ่งมีปัญหาในเรื่องสารเคมีราคาแพง เป็นอันตรายต่อผู้พ่นและอาจมีสารพิษตกค้างในผลผลิต จากการบอกเล่าต่อ ๆ กันมา การใช้นมสดผสมน้ำฉีดพ่นแตงโมสามารถป้องกันกำจัดเพลี้ยไฟได้ กลุ่มจึงทดลองใช้ ซึ่งก็ได้ผล สามารถลดการระบาดของเพลี้ยไฟได้เป็นอย่างดี
วิธีการใช้นมสดผสมน้ำทำได้โดยใช้นมสดชนิดจืดพลาสตเจอร์ไรด์ 1 ลิตร ผสมน้ำ 100 – 200 ลิตร เพื่อป้องกันกำจัดเพลี้ยไฟ โดยฉีดพ่นครั้งแรกหลังจากปลูกแตงโมได้ 30 วัน และครั้งที่ 2 อายุ 40 วัน จะช่วยลดการระบาดของเพลี้ยไฟ และเป็นการให้ธาตุอาหารเสริมโดยเฉพาะแคลเซียมแก่แตงโม จากวิธีการดังกล่าวสันนิษฐานว่า ขณะที่ฉีดพ่นเพลี้ยไฟจะบินขึ้นทำให้น้ำนมถูกปีกเพลี้ยไฟ จะทำให้ปีกเหนียว ขยับตัวลำบาก บินไม่ได้ ขยายพันธุ์ไม่ได้และจะตายในที่สุด จึงลดการระบาดของเพลี้ยไฟได้เป็นอย่างดี
3. การใช้ถุงแกลบป้องกันเสี้ยนดินในการปลูกแตงโม
เสี้ยนดินเป็นแมลงศัตรูแตงโม มักเข้าทำลายในช่วงลูกแตงโมเริ่มสะสมน้ำตาลหรือหลังจากติดลูกแล้ว ประมาณ 20 วัน จนถึงเก็บเกี่ยว โดยการเจาะกินตรงจุดที่สัมผัสกับผิวดิน ทำให้ผลผลิตเน่าเสียหาย เป็นปัญหาที่พบมากที่สุดกับการปลูกแตงโมในที่ดอน การใช้สารเคมีป้องกัน กำจัด ทำให้ต้นทุนการผลิตสูง เกิดสารพิษตกค้างในผลผลิตเพราะอยู่ในระยะเก็บผลผลิต กลุ่มผู้ปลูกแตงโมอำเภอศรีสงคราม คิดแก้ไขปัญหา โดยรู้ในหลักการแล้วว่าลูกแตงโมต้องลอยห่างจากพื้นดิน ซึ่งเสี้ยนดินจะทำลายไม่ได้ โดยการปรับใช้วัสดุ อุปกรณ์ในพื้นที่ ในระยะแรกใช้กิ่งไม้ 2 ถ่อน วางใต้ลูกแตงโม ก็แก้ไขปัญหาจากเสี้ยนดินได้บาง แต่ก็มีปัญหาเรื่องการตัดไม้ ลูกแตงโมตกจากกิ่งไม้เพราะท่อนไม้ยุบลงดิน ทดลองใช้กล่องโฟมใส่อาหารวางรองก็แก้ไขปัญหาได้แต่ต้นทุนการผลิตจะสูง และพบว่าการใช้แกลบดิบใส่ถุงพลาสติกวางรองลูกแตงโม สามารถป้องกันเสี้ยนดินไม่ให้เข้าทำลายแตงโมได้ดีและเหมาะสมที่สุด ต้นทุนการผลิตต่ำ วัสดุหาได้ง่ายในพื้นที่ จึงแนะนำให้สมาชิกกลุ่มใช้ถุงแกลบรองลูกแตงโมเพื่อป้องกันเสี้ยนดินมาจนถึงปัจจุบัน
วิธีการทำถุงแกลบป้องกันเสี้ยนดินก็ทำง่าย เพียงใช้แกลบดิบใส่ถุงหูหิ้ว ขนาด 6x11 นิ้ว ให้มีความหนาอัดแน่นไม่ต่ำกว่า 3 ซ.ม. มัดปากให้แน่น วางคว่ำปากถุงลงดิน ยกลูกแตงโมวางขวางตะเข็บก้นถุง ซึ่งแตงโมจะเจริญเติบโตต่อไปและไม่ตกจากถุง จากการสังเกตเสี้ยนดินเจาะถุงพลาสติกเพื่อจะขึ้นมาหาลูกแตงโมบ้าง แต่ไม่ถึงลูกแตงโม สันนิษฐานว่า แกลบดิบมีความสากและความคมอาจมีผลต่อการกัดและระคายผิวของตัวเสี้ยนดิน
4. การรักษาคุณภาพแตงโม
ปัญหาเรื่องคุณภาพแตงโมไม่ได้มาตรฐาน ไส้ล้ม สีไม่สวย เนื้อไม่หวาน ถือว่าเป็นปัญหาใหญ่ของการตลาดแตงโม เพราะถ้าผิดพลาดเพียงครั้งเดียว อาจทำให้เสียตลาดและความเชื่อถือของลูกค้าได้ กลุ่มผู้ปลูกแตงโม อำเภอศรีสงคราม มีวิธีการรักษาคุณภาพแตงโมให้ได้มาตรฐานอยู่เสมอ โดยมีการตรวจสอบคุณภาพของแตงโมทุกแปลงก่อนเก็บเกี่ยวผลผลิตจำหน่าย เพื่อไม่ให้เกิดความผิดพลาด
การรักษาคุณภาพแตงโมให้คงสภาพสวย สด ได้ถึง 15 วัน และสามารถเก็บรักษาได้ยาวนานถึง 3 เดือนนั้น ทุกขั้นตอนการผลิตต้องปฏิบัติอย่างจริงจัง เอาใจใส่ มีความละเอียด เริ่มตั้งแต่การเตรียมดินจนถึงเก็บเกี่ยว โดยเฉพาะความสมดุลของน้ำและธาตุอาหาร จะทำให้แตงโมเจริญเติบโตสมบูรณ์ มีความแข็งแรง ผลผลิตก็มีคุณภาพและเก็บรักษาได้ยาวนาน และเทคนิคการปฏิบัติในระยะการเก็บเกี่ยวเป็นอีกวิธีที่มีผลต่อการรักษาคุณภาพแตงโม ได้แก่ งดการให้น้ำก่อนเก็บเกี่ยว 3-5 วัน เก็บผลผลิตช่วงเช้าขณะอากาศเย็น และตัดให้มีขั้วติดผลให้ยาวที่สุด รวมทั้งลดการกระแทกขณะขนย้าย วางกองสูงไม่เกิน 3 ชั้นบนพื้นแห้ง อากาศถ่ายเทได้ดี ป้องกันแดดและฝน ตลอดจนขนส่งผลผลิตในเวลากลางคืน
นอกจากเทคนิคสำคัญ 4 อย่าง ที่เล่ามาข้างต้นนี้ ยังมีเทคนิคปลีกย่อยอีกบางประการในการผลิตแตงโมคุณภาพของกลุ่มหากท่านต้องการรายละเอียด เพิ่มเติมสามารถสอบได้โดยตรงกับ คุณเตือนใจ บุพศิริ บ้านเลขที่ 24 หมู่ที่ 9 ตำบลนาคำ อำเภอศรีสงคราม จังหวัดนครพนม โทรศัพท์ 08-1739-3279 คุณเตือนใจ ยินดีแลกเปลี่ยนรู้ เท่าที่สังเกตคุณเตือนใจเป็นคนที่แสวงหาโอกาสในการเรียนรู้ และจะฉวยโอกาสทันทีเมื่อมีโอกาส แตงโมคุณภาพของกลุ่มคุณเตือนใจ นอกจากจะได้การรับรองคุณภาพจากกรมวิชาการเกษตรแล้ว ยังได้รับการยืนยันจากท่านพ่อเมืองจังหวัดนครพนม (นายนิคม เกิดขันหมาก) ว่ามั่นใจในคุณภาพจริง ๆ ปลอดภัยจากสารพิษ รสชาติดีมาก จึงทำให้ท่านเกษตรจังหวัดนครพนม (นายสุทธิชัย ยุทธเกษมสันต์) ต้องออกเยี่ยมกลุ่มให้คำปรึกษาแนะนำกลุ่มนี้อยู่เป็นประจำทุกเดือน
ผมให้ข้อมูลตอนท้ายด้วยว่า คุณเตือนใจเป็นหญิงแกร่ง เป็นคนที่มีการจัดการความรู้ ดีมาก เขาให้ข้อคิดว่า การมีความรู้จะเกิดประโยชน์ก็ต่อเมื่อนำความรู้ไปบริหารจัดการ จึงจะเกิดการเรียนรู้ที่แท้จริง ยอมรับจริง ๆ เพราะนอกจากทำแตงโมแล้ว ยังมีสวนยางพารา สวนส้มเขียวหวาน ส้มโอ น้อยหน่า แถมยังโสดอีกต่างหาก
ความเห็น (7)
- ขอบคุณมากนะคะที่ ลปรร.เรื่องนี้เป็นการจัดการความรู้ของกลุ่มที่มาจากความรู้ฝังลึกจริงๆ
- ถ้ามีกรณีเช่นนี้อีกอย่าลืมมาลปรร.อีกนะคะ
ไพโรจน์ ลิ้มจำรูญ
ข้าวฟ่าง ค่ะ
อืมอยากรูว่าการกำจัดเพลียไฟนั้นให้นมสดแทนได้หรอไม่ค่ะ
ไม่ใช้นมจืดพลาสตเจอร์ไรด์ได้ไมค่ะมีวัวนมอยู่ที่บ้านเราสามารถใช้นมสดได้อยุ่ใช้ไมค่ะ
ตอบด้วยนะค่ะรีบจริงๆๆต้อนนี้แต่งโมของเราเพีลียไฟระบาดนะค่ะ ช่วยด้วยนะค่ะ
อยากทราบว่าที่ไหนมีแตงโมขายส่งบ้างในเขตจังหวัดฉะเชิงเทรา หรือถ้าจะกรุณาช่วยบอกวิธีการเพาะปลูกแตงโมตั้งแต่เริ่มแรกเลยได้ป่ะ เพราะมีที่ดินว่างอยู่มากพอสมควรคิดอยากจะปลูกฉตงโมอยู่เหมือนกันแต่ไม่รู้อะไรเลย ใครรู้ช่วยบอกหน่อยนะจะขอบพระคุณเป็นอย่างมากถ่สได้ผล
เป็นข้อมูลที่ดีมากเลยครับ หมู่บ้านผม(บ้านมหาชัย อ ปลาปาก จ นครพนม )ก็ปลูกแตงโมเกือบทุกครัวเรือนและก็เป็นรายได้หลักพอๆกับข้าวเลยนะครับ
สวัสดีค่ะคุณเตือนใจดิฉันได้ยินชื่อเสียงของคุณมานานแล้วเพราะดิฉันเป็นสมาชิกfamer info(รักบ้านเกิดดอทคอม)ของเคลือข่ายดีเทคเคยมีการนำเสนอเรื่องราวของคุณเตือนใจด้วยค่ะและดิฉันก็เป็นแม่ค้าขายส่งแตงโมในตลาดส่งผลไม้จึงอยากทำความรู้จักกับคุณเตือนใจเพื่อจะขอความอนุเคราะห์รับแตงโมของคุณเตือนใจมาจำหน่ายบ้างจึงอยากขอความกรุณาจากคุณเตือนใจหากคุณเตือนใจได้อ่านข้อความนี้กรุณาติดต่อกลับดิฉันตามอีเมล[email protected]หรือฝากเบอร์ให้ดิฉันก็ได้ค่ะดิฉันต้องการติดต่อทางการค้ากับคุณเตือนใจดิฉันหวังว่าคงได้รับความกรุณาจากคุณเตือนใจนะค่ะ