ระหัดวิดน้ำ...ภูมิปัญญาที่กำลังเลือนหายไป

ระหัดวิดน้ำปัจจุบันกำลังสูญหายไปจากความทรงจำของเกษตรกรชาวสวน คลองดำเนินสะดวกน่าจะเหลือเพียงโรงระหัดคุณนิรันดร์แห่งเดียว ที่รับทำระหัดวิดน้ำ และระหัดมินิ หรือระหัดขนาดเล็กสำหรับโชว์หรือจัดบูธ

ระหัดวิดน้ำ...ภูมิปัญญาที่กำลังเลือนหายไป

ความภาคภูมิใจครั้งยิ่งใหญ่ของโรงระหัดคุณนิรันดร์

ในอดีตระหัดวิดน้ำมีความสำคัญกับเกษตรกรชาวสวนในเขตจังหวัดสมุทรสาครจังหวัดราชบุรี และจังหวัดสมุทรสงคราม โดยเฉพาะผู้ที่อาศัยริมคลองดำเนินสะดวก และคลองสาขา ใช้สำหรับวิดน้ำเข้าสวนในช่วงฤดูแล้งน้ำน้อย ต้องการให้น้ำในร่องสวนสูงกว่าน้ำในคลอง และใช้สำหรับวิดน้ำออกในยามฤดูฝนที่มีน้ำมาก ชาวสวนจะทำคันดินรอบสวนตนเองให้สูงกว่าร่องสวนปกติ เพื่อวิดน้ำออกจากร่องสวนให้ไหลออกสู่คลอง ดังนั้นในยามฤดูฝน ช่วงที่มีฝนตกหนักหรือช่วงน้ำขึ้น โรงระหัดจะคราคร่ำไปด้วยชาวสวนที่นำข้อระหัดมาเปลี่ยนใบระหัดใหม่จนต้องรอคิวยาวและต้องเปิดร้านตั้งแต่หกโมงเช้ากันเลยทีเดียว ในช่วงนั้นกลุ่มเกษตรกรที่ใช้ระหัดวิดน้ำอีกกลุ่ม คือ กลุ่มชาวนาเกลือที่ใช้ระหัดวิดน้ำแบบกังหันวิดน้ำเข้านาเกลือ เพื่อทำนาเกลือ โดยอาศัยแรงลมธรรมชาติให้หมุนกังหันเพื่อให้ระหัดทำงาน

ต่อมาเมื่อไม้เริ่มขาดแคลนและนโยบายรัฐที่มีการประกาศปิดป่าทำให้ราคาไม่แพงขึ้น ท่อดูดน้ำแบบพญานาคจึงเข้ามาได้รับความนิยมแทนที่ระหัดวิดน้ำ

ปัจจุบันกลุ่มผู้ใช้ระหัดวิดน้ำส่วนใหญ่จะเป็นผู้ประกอบอาชีพเลี้ยงปลาสลิด และผู้ทำวังกุ้งหรือผู้ประกอบอาชีพเลี้ยงกุ้ง ส่วนชาวสวนมักเปลี่ยนมาใช้ท่อดูดน้ำแบบพญานาคแทน

ช่วงก่อนปี พ.ศ. 2525 จะมีโรงระหัดอยู่จำนวนหลายแห่งตามแนวคลองดำเนินสะดวกอำเภอบ้านแพ้ว แต่หลงเหลือมาถึงยุคปัจจุบันเหลือเพียงร้านเดียว คือร้านคุณนิรันดร์ที่สืบทอดกกิจการจากรุ่นปู่มารุ่นพ่อและถึงรุ่นหลานในปัจจุบัน เป็นโรงระหัดที่เก่าแก่มากว่า 50 ปี เพียงย้ายข้ามฝั่งเพื่อความสะดวกในการค้าขาย โรงระหัดแห่งนี้ในอดีตรับต่อระหัด เรือฉีดน้ำ ฉีดยาตามสวน

ปัจจุบันทางร้านหรือโรงระหัดที่เหลืออยู่แห่งดียวแห่งนี้มีคุณนิรันดร์ (086-801-4544, 0-3446-7937) เป็นผู้ดูแลกิจการ ยังคงรับต่อระหัดวิดน้ำทั้งขนาดใหญ่ใช้ในสวนในนา และระหัดวิดน้ำมินิขับเคลื่อนด้วยแรงลมหรือแรงเครื่องยนต์สามารถตั้งโชว์และใช้งานตามขนาดที่ต้องการตามวัตถุประสงค์ และเรือรดน้ำ-ฉีดยาด้วยไม้ต่างๆและทุกขนาด รวมทั้งมีไม้พายจำหน่าย ซึ่งนับเป็นเกียรติประวัติที่ทางทหารเรือเคยมาว่าจ้างให้ทางร้านเหลาไม้พายให้ รวมถึงบางเวลาจะมีอาจารย์จากบางมหาวิทยาลัยไปขอเก็บข้อมูลทำวิจัย ถือเป็นการสืบทอดภูมิปัญญาด้านการทำระหัดวิดน้ำ เรือฉีดน้ำ ฉีดยา และไม้พาย ที่มีการประยุกต์เพิ่มการรับทำระหัดขนาดเล็ก หรือระหัดมินิ ระหัดวงล้อหรือหลุก กังหันลมพร้อมระหัดสำหรับตกแต่งตามรีสอร์ท หรือโรงงาน สำหรับใช้ดูดน้ำเพิ่มอากาศในน้ำ นับเป็นพัฒนาการที่เปลี่ยนไปของระหัดจากขนาดใหญ่มาเป็นขนาดเล็กหรือระหัดมินิ นอกจากนี้ระหัดวิดน้ำเก่ายังมีร้านรับซื้อขายเพื่อนำไปใช้ประดับรีสอร์ตต่าง ๆ แทนที่จะอยู่ในสวนหรือบ่อปลาบ่อกุ้ง นับเป็นการปรับตัวให้เข้ากับยุคสมัยก่อนที่สูญหายไปตามกาลเวลา

ระหัดมินิ ระหัดวิดน้ำมินิ ระหัดขนาดเล็กใช้ได้จริงยาวประมาณ 1.20-2 เมตร

ระหัดวง ระหัดวงล้อ หรือ หลุก มีตั้งแต่ขนาดมินิถึงขนาดใหญ่

ระหัดวง ระหัดวงล้อ หรือ หลุก ขนาดมินิ 70 เซนติเมตร

ระหัดวง ระหัดวงล้อ หรือ หลุก ขนาดบิ๊ก 5 เมตร (สังเกตขนาดคนกลางวงหลุก)

ไม้พายมีทั้งไม้ะรรมดา และไม้พายไม้สัก

ภาพเรือบรรทุกแก๊สและเรือหางยาววิ่งในคลองดำเนินสะดวก