ภูมิปัญญาและองค์ความรู้ของคนบ่อน้ำซับ…ชุมชนแห่งการเรียนรู้
เดือนก่อนมีโอกาสไปเยี่ยมๆมองๆขอดูแนวทางการขับเคลื่อนศูนย์เรียนรู้ชุมชนบ้านบ่อน้ำซับ
หมู่ที่ 1 ตำบลขุนทะเล อำเภอลานสกา จังหวัดนครศรีธรรมราช
เดินทางไปพร้อมๆกับพัฒนาการอำเภอและนักวิชาการจังหวัด
เป้าหมายเพื่อค้นหาปัจจัยแห่งความสำเร็จว่าชุมชนเขาเคลื่อนงานส่งเสริมการเรียนรู้กันอย่างไรและชุมชนได้อะไรกับกิจกรรมเหล่านั้น
ได้รับการต้อนรับจากแกนนำชุมชนและคณะกรรมการศูนย์เรียนรู้ที่นั้นอย่างอบอุ่น
แม้เวลาจะมีไม่มากนักในการพูดคุยและคลุกคลีกับพี่น้องที่บ่อน้ำซับ
วันนั้นผมพบบทเรียนที่ดีของการขับเคลื่อนศูนย์เรียนรู้ในการจัดการองค์ความรู้ชุมชน
คือการสกัดความรู้ฝังลึก(Tacit Knowledge)
ของผู้คนในชุมชนออกมาเป็นความรู้ชัดแจ้ง (Explicit Knowledge)เผยแพร่ให้คนในและนอกชุมชนเรียนรู้ในรูปของ
10 ภูมิปัญญาท้องถิ่น บทเรียนจากชุมชนบ้านบ่อน้ำซับ น่าสนใจทีเดียวครับ 
ศูนย์เรียนรู้บ้านบ่อน้ำซับ หมู่ที่ 1 ตำบลขุนทะเล อำเภอลานสกา จังหวัดนครศรีธรรมราช เป็นศูนย์กลางการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ในระดับหมู่บ้าน เป็นแหล่งรวมภูมิปัญญาและศูนย์กลางในการจัดการความรู้เพื่อพัฒนาคนบ้านบ่อน้ำซับให้เกิดปัญญา เรียนรู้ เพื่อพัฒนาคน ครอบครัว กลุ่มองค์กรและเครือข่ายชุมชนในพื้นที่ ศูนย์แห่งนี้ก่อตั้งเมื่อปี 26 เมษายน 2550 โดยแกนนำชุมชนร่วมกันจัดเวทีประชาคม พูดคุยแสวงหาแนวทางในการขับเคลื่อน ถอดบทเรียนที่ดีของปราชฌ์ชาวบ้าน วิเคราะห์หาจุดเด่น จุดด้อย วิกฤตและโอกาส ของชุมชน พร้อมจัดทำข้อบังคับและระเบียบการดำเนินงานของศูนย์ฯภายใต้การมีส่วนร่วมของคนในชุมชน ปัจจุบันมีสมาชิกหลากหลายทั้งปัจจเจกคน กลุ่มองค์กรและปราชฌ์ชาวบ้าน มีกองทุน รับ-จ่ายของศูนย์เรียนรู้โดยเงินกองทุนมาจากค่าบำรุงที่ผู้มาใช้บริการจากภายนอกยินดีสนับสนุนตามระเบียบของศูนย์ฯ รวมทั้งเงินจากการบริจาคเพื่อพัฒนาศูนย์และกิจกรรมระดมทุนของผู้คนในชุมชน ปัจจุบันมีผู้สนใจเข้าศึกษาดูงาน ผลสำเร็จของชุมชนบ่อน้ำซับมากมาย โดยมีศูนย์เรียนรู้นี้เป็นแหล่งรองรับการเรียนรู้และถ่ายทอดวิถีบ้านบ่อน้ำซับแก่ผู้สนใจ จุดน่าสนใจและได้รับการตอบรับที่ดีจากผู้มาเยือนคือ 10 องค์ความรู้หรือภูมิปัญญาท้องถิ่น บทเรียนจากชุมชนบ้านบ่อน้ำซับ ซึ่งคณะกรรมการจัดทำจากการสืบค้นองค์ความรู้ชุมชนพื้นถิ่น สกัดออกมาเป็นเอกสาร หลักสูตรและฐานการรียนรู้ อาทิเช่น
1. การผลิตแก็สชีวภาพ
2. การผลิตไบโอดีเซลด้วยน้ำมันเหลือทิ้งจากชุมชน
3. การปลูกมะนาวในท่อซีเมนต์
4. การปลูกผักเขลียง
5. การจัดทำบ่อบาดาลคนจน
6. สูตรยาโบราณ บำรุงโลหิต
7. สูตรขนมด้วงยายรวย
8. การทำปลาเปรี้ยว
9. การทำท่อซีเมนต์
10. การผลิตสมุนไพรไล่แมลง
11. การผลิตถ่านและน้ำส้มควันไม้จากเตาดินเหนียว
12. การใช้สมุนไพรแก้อาการปวดหลัง
13. การปลูกผักหวาน
นี่เป็นตัวอย่างภูมิปัญญาที่คนบ่อน้ำซับ อำเภอลานสกา จังหวัดนครศรีธรรมราช รวบรวมแสวงหา และจัดเก็บไว้อย่างเป็นระบบ พร้อมนำออกเผยแพร่เป็นฐานการเรียนรู้ เป็นสื่อเอกสารจำหน่ายเพื่อสมทบกองทุนพัฒนาศูนย์เรียนรู้ชุมชน จะเห็นได้ว่าองค์ความรู้ทุกๆเรื่อง สามารถนำไปประยุกต์ เรียนรู้ ทดลองปฎิบัติ และจัดการเพื่อสร้างมูลค่าเพิ่ม เสริมรายได้ให้ตนเอง ครอบครัวและกลุ่มองค์กรได้ เพื่อลดรายจ่าย เก็บเป็นเงินออมใช้ในยามจำเป็นได้เป็นอย่างดี จากการวิเคราะห์ข้อมูลเบื้องต้นจากการพูดคุยและถอดบทเรียนปัจจัยความสำเร็จของการดำเนินงานศูนย์เรียนรู้ชุมชนที่บ่อน้ำซับ สามารถแยกแยะและบ่งชี้ปัจจัยแห่งความสำเร็จได้ดังนี้
1. บ่อน้ำซับมีแกนนำที่เข้มแข็ง เสียสละ มีจิตสาธารณะและมีการสืบทอดผู้นำเป็นระยะๆ
2. มีการวางแผนร่วมกันอย่างเป็นระบบโดยใช้แผนแม่บทชุมชนเป็นกลไกทั้งส่งเสริมการมีส่วนร่วมและการกำหนดวิถีการพัฒนาของชุมชนเองร่วมกัน
3. ให้ความสำคัญและจัดการองค์ความรู้ของชุมชนอย่างมีเป้าหมายโดยมีศูนย์เรียนรู้ชุมชนเป็นศูนย์กลางกระบวนการเรียนรู้ร่วมกันของชุมชน
4. มีกลุ่มกิจกรรมโดยเฉพาะด้านทุนชุมชนในการหนุนเสริม
5. บริหารจัดการอยู่บนฐานความโปร่งใสและหลักคุณธรรม จริยธรรมหรือ ธรรมมาภิบาล
การถอดบทเรียนครั้งนี้มีข้อจำกัดเรื่องเวลา ดังนั้นภาพที่สะท้อนทั้งหมดในบทความนี้อาจมีประเด็นตกหล่นไปบ้าง หากต้องการข้อมูลเชิงรายละเอียด สามารถติดต่อได้ที่ ศูนย์เรียนรู้ชุมชนบ้านบ่อน้ำซับ หรือสำนักงานพัฒนาชุมชนอำเภอลานสกา และสำนักงานพัฒนาชุมชนจังหวัดนครศรีธรรมราชต่อไป
ความเห็น (1)
โดยชุมชน
ของชุมชน
เพื่อชุมชน
ชุมชนเป็นสุขและยังยืนนะคะ
สุดคนึงถึงอาจารย์ท่านกู้เกียรติ
มาถึงคอน เฉียดพัทลุง บ้านลุงวอ
พช.พัฒนาชุมชนทุกเวลาอย่ารั้งรอ
คนพช. นักพัฒนาพาชุมชนพ้นทุกข์