ปัญหาหมอกควัน PM2.5 ตอน 1 : ค่าฝุ่นละออง PM2.5 vs. ค่าดัชนี AQI

5 เมษายน 2567

: ทีมงานหญ้าแห้งปากคอก(ท้องถิ่น)[1] 

 

บทความตอนที่แล้วได้กล่าวถึงปัญหามลพิษหมอกควันระหว่างประเทศ[2] อันเป็นที่มา ของปัญหาปัจจุบัน ในอาเซียน เป็นที่ทราบกันดีว่า ในช่วงราวเดือนกุมภาพันธ์-มีนาคม ของทุกปี ทางภาคเหนือของประเทศไทยจะประสบกับปัญหาหมอกควันที่เกิดจากการเผาป่า หรืออื่นๆ มาตลอดอย่างยาวนาน ผู้เขียนจำได้ว่า สมัยเป็นเด็กเมื่อราว 40-50 ปีก่อน ยังจำได้ว่าบนฟ้าเห็นหมอกขาว บางครั้งยังเห็นมีเศษละอองเถ้าลอยตกมาจากฟ้าเป็นเรื่องปกติ เพราะเป็นช่วงหน้าร้อนที่มีพายุฤดูร้อนด้วย จะมีฝนตกบ้างเป็นครั้งคราว ด้วยอุณหภูมิโดยเฉลี่ยที่สูงมาก (ร้อนมาก) ซึ่งแน่นอนว่าโอกาสที่จะเกิดไฟไหม้ป่า ไม่ว่าด้วยวิธีใดเกิดขึ้นได้ง่ายมาก ณ เวลาปัจจุบัน กลับปรากฏว่าปัญหาดังกล่าวที่ถือว่าอยู่ในขั้นวิกฤติ เพราะมีสถิติสูงกว่าพื้นที่อื่นใดในโลกไม่ต้องเอาวิกฤตระดับท็อปเทน แต่เป็นวิกฤตที่ 1 ของโลกต่างหาก[3] ว่ากันว่า ปัญหาไฟป่า และฝุ่นพิษ PM2.5 จะคู่กัน และปัญหาฝุ่นพิษ PM2.5 เป็นความเจริญที่มาพร้อมกับความลำบากของประชาชนในฟื้นที่

ลองมาดู จดหมายเปิดผนึก จากอาจารย์มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ท่านหนึ่งถึงนายกรัฐมนตรีที่มาเยือนเชียงใหม่เมื่อวันที่ 16 มีนาคม 2567[4] สรุปความว่า ภาครัฐพยายามสร้างภาพลักษณ์เพื่อส่งเสริมการท่องเที่ยวว่า อากาศเชียงใหม่ดี แต่ในทางกลับกัน จากข้อมูล “ดัชนีคุณภาพอากาศ” หรือ AQI (Air Quality Index) พบว่า ปริมาณฝุ่นของเชียงใหม่ขึ้นไปอยู่ในระดับสีม่วง อันแปลว่า “ไม่ถูกสุขภาพมาก” ที่สูงเกินเกณฑ์ AQI มาก ชาวบ้านทั่วไปในพื้นที่ต่างหายใจลำบาก แสดงว่าคุณภาพอากาศที่แย่ลง ที่ผ่านมามีประชาชนและนักวิชาการร่วมกันยื่นฟ้องคดีฝุ่น PM 2.5 ต่อศาลปกครองเชียงใหม่ ซึ่งได้มีคำวินิจฉัยที่ ส. 1/2567[5] ตัดสินว่านายกฯ และคณะกรรมการสิ่งแวดล้อม ละเลยและล่าช้าต่อการแก้ไขปัญหาดังกล่าว และมีคำตัดสินให้นายกฯ และคณะกรรมการสิ่งแวดล้อมใช้อำนาจตาม พ.ร.บ. ส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อม พ.ศ.2535 และแผนปฏิบัติการขับเคลื่อนวาระแห่งชาติ การแก้ไขปัญหามลพิษด้านฝุ่นละออง แต่เป็นที่น่าเสียใจว่าทางคณะกรรมการสิ่งแวดล้อมได้อุทธรณ์คำตัดสินดังกล่าว จึงทำให้ผลของคำพิพากษาต้องเลื่อนออกไป แทนที่นายกรัฐมนตรีคนปัจจุบันในฐานะของฝ่ายบริหารที่มีอำนาจสูงสุด จะสั่งการให้ยุติการอุทธรณ์ แล้วดำเนินการสั่งการตามกฎหมายที่มีอย่างจริงจัง ทั้งที่ได้แสดงท่าทีต่อการแก้ไขปัญหาเรื่องฝุ่นมานับตั้งแต่เข้าดำรงตำแหน่ง เพราะปัญหาเรื่องฝุ่นมลพิษนี้มีมาช้านาน ตั้งแต่รัฐบาลชุดก่อนๆ แล้ว ภาพข่าวยิ่งสะท้อนเมื่อ NGO “มูลนิธิกระจกเงา” ออกปฏิบัติการดับไฟป่า[6] (ในห้วงเวลาที่นายกฯ เยือนเชียงใหม่) ที่ อ.แม่วาง จ.เชียงใหม่ หลังจากล้มเลิกแผนที่จะออกปฏิบัติการที่ จ.เชียงราย เนื่องจากสถานการณ์ที่นั่นลดลง

ย้อนไปเมื่อหลายปีก่อนพบว่า ปัญหาเรื่องมลพิษทางอากาศ (หมอกควันฝุ่นพิษ PM2.5) มีเจ้าภาพบูรณาการแก้ไขปัญหาหมอกควันอย่างเป็นระบบเชิงบูรณาการแล้ว สืบเนื่องมาจากเป็นวาระแห่งชาติ[7] มาตั้งแต่สมัย คสช. (2557-2558) เดิมมีหลักการว่า การเผาหญ้า ขยะ และสิ่งไม่พึงประสงค์ในที่โล่งแจ้ง คือหนึ่งในสาเหตุของปัญหาฝุ่นละออง PM2.5 จึงรณรงค์ให้ชาวบ้านในเขตพื้นที่ชนบท ให้ยุติหลีกเลี่ยงการเผาในที่โล่งทุกอย่าง หากฝ่าฝืนทางจังหวัดก็มีมาตรการในการลงโทษ ทุกจังหวัดตามสั่งการของกระทรวงมหาดไทยเมื่อถึงช่วงต้นปีของทุกปีจึงมีการแข่งขันการปราบ “การเผาหญ้าเผาขยะฯในที่โล่ง” [8] ที่น่าหนักใจของหน่วยดับเพลิง ทั้งหน่วยราชการ อปท. และหน่วยเอกชนจิตอาสา เพราะบางพื้นที่หน่วยดับเพลิงจะทำงานหนักมาก ไฟรุนแรงมาก ทั้งไฟป่า และไฟไหม้ป่าอ้อย โดยเฉพาะในพื้นที่ภาคเหนือตอนบนและภาคอีสาน

ตัวอย่างสถานการณ์ไฟป่าเชียงใหม่ จากการตรวจสอบ “จุดความร้อนและบริเวณพื้นที่เผาไหม้” (Hotspot & Burn Scar) วันที่ 11 มีนาคม 2567 พบที่ อ.สันทราย 29 จุด รองลงมาที่ อ.เชียงดาว[9] รถดับเพลิงต้องออกดับไฟป่าวุ่นวายไปหมด เพราะเกิดจากคนเผาป่า เผาเพื่อหาของป่า แม้ผู้ว่าฯ จะตั้งรางวัลนำจับก็ยังยาก ฝุ่น PM2.5 สาเหตุหลักมาจากฝีมือมนุษย์ ดังนั้น การลด เลี่ยง เลิก หรือควบคุม ปัจจัยต่างๆ สำหรับการสร้างฝุ่น PM2.5 เป็นเรื่องที่เราสามารถทำได้ และเห็นผลในเชิงบวกอย่างชัดเจน 

แต่สำคัญมากๆ ก็คือ ความร่วมมือจากทุกคน และการบังคับใช้กฎหมายของทางเจ้าหน้าที่รัฐ (เกี่ยวกับมาตรฐานทางสิ่งแวดล้อม) อย่างเคร่งครัด ต้องช่วยกันรณรงค์ลดการเผาป่า จะทำให้ฝุ่นและควันลดน้อยลง แม้จะเรื่องยากแต่ก็แก้ได้ ถ้าเข้าใจ และทำเป็น อย่างไรก็ตามการอ้างข้อมูลดาวเทียมจากจุดความร้อน พบว่า ยังมีเทคนิคอีกหลายอย่างที่ต้องมีการบังคับใช้กฎหมายอย่างมีประสิทธิภาพ สาเหตุใหญ่ที่นักวิชาการประเมินกันคือ “การปลูกข้าวโพดเลี้ยงสัตว์” ในพื้นที่เพาะปลูกมาก ทำให้ต้องมีการเผาป่ามาก ฉะนั้น ผลิตภัณฑ์ข้าวโพดอาหารสัตว์ที่นำเข้าจากประเทศเพื่อนบ้าน (100%)[10] ต้องมีมาตรการจัดการควบคุมที่เหมาะสม ซึ่งเป็นหนึ่งในคำขอท้ายฟ้องในคดีปกครอง[11] ที่ชาวบ้านได้ยื่นฟ้องต่อศาลปกครอง เชียงใหม่ และชาวบ้านเป็นผู้ชนะคดีแล้ว ปัจจุบันรอการพิจารณาจากศาลปกครองสูงสุด 

นอกจากนี้ มีข้อจำกัดการควบคุมว่า ดาวเทียมจะไม่สามารถจับจุดความร้อนได้หลังเวลาประมาณบ่ายสามโมง จึงทำให้มีการลักลอบเผาป่ากันยกใหญ่ โดยเฉพาะฝั่งนอกเขตแดนไทย และนอกจากนี้ การเผาป่า อาจดำเนินการได้โดยเจ้าหน้าที่รัฐ แต่ต้องขออนุญาตเผาให้ถูกต้อง นี่คือข้อจำกัดที่เป็นข้อกฎหมายระหว่างประเทศด้วย ข้อจำกัดอื่นเช่น ต้นทุนการควบคุมไฟป่าที่ค่อนข้างสูง เอกชน NGO ต่างมีภาระค่าใช้จ่ายสูง โดรนบินตรวจสอบพื้นที่เป้าหมายต้องมีขนาดใหญ่ มีรัศมีทำการไกล ราคาแพง อาสาดับไฟป่า (จิตอาสา) ต้องใช้พลังงานและค่าใช้จ่าย และมีความเสี่ยงภัย เป็นต้น[12]

ความเคร่งครัดในการบังคับใช้กฎหมายของหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง และความร่วมมือของประชาชน จึงเป็นคำตอบของการแก้ไขปัญหานี้ เริ่มต้นที่ตระหนักถึงปัญหาและพร้อมรับผิดชอบเต็มที่ มิใช่การละเลยล่าช้าต่อหน้าที่ฯ ทุกคนและทุกหน่วยงานเริ่มได้เริ่มเลย ส่วนกระบวนการต้องช่วยกันแนะนำในทุกช่องทาง เป็นความห่วงใยบ้านของเราร่วมกัน

มีคำถามว่า ทำไมจังหวัดเชียงใหม่ ไม่ประกาศเขตภัยพิบัติ ในอำนาจของผู้ว่าราชการจังหวัด เพราะ ค่าฝุ่นพิษที่เกินเกณฑ์มาตรฐานมาก ค่าฝุ่น ค่า AQI ทะลุมาก ร.ร. เด็กก็ไม่ปิด สุขภาพเด็กต้องแย่ รัฐบาลมัวห่วงภาพลักษณ์กับเรื่องเศรษฐกิจ ส่งเสริมการท่องเที่ยว จะมีการจัดแข่งรถ เพื่อให้มีนักท่องเที่ยวมาเที่ยวกันเยอะๆ อำนาจประกาศเขตภัยพิบัติเป็นของผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงใหม่ ไม่ใช่อำนาจนายกรัฐมนตรี ตามระเบียบกระทรวงการคลังว่าด้วยเงินทดรองราชการเพื่อช่วยเหลือผู้ประสบภัยพิบัติกรณีฉุกเฉิน พ.ศ.2562[13] ตาม พรบ.ป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย พ.ศ.2550 เพื่อการช่วยเหลือประชาชนตามอำนาจหน้าที่ของ อปท. แต่อำนาจ ประกาศเรื่องฝุ่นพิษ ตาม พรบ.ส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อมแห่งชาติ พ.ศ.2535 เป็นกฎหมายที่มีอำนาจซ้อนกัน ดูมาตรา 4 และ มาตรา 9[14] “เมื่อเกิดภาวะมลพิษให้นายกรัฐมนตรีมีอำนาจสั่งตามที่เห็นสมควร นายกรัฐมนตรีจะมอบอำนาจให้ผู้ว่าราชการจังหวัดปฏิบัติราชการภายในเขตจังหวัดแทนนายกรัฐมนตรีได้ โดยให้ทำเป็นคำสั่ง และประกาศในราชกิจจานุเบกษา”

ขออธิบายค่าดัชนี AQI ซึ่งแตกต่างจากค่า PM2.5[15] AQI คือ ดัชนีคุณภาพอากาศ (Air Quality Index) เป็นการรายงานข้อมูลคุณภาพอากาศในภาพรวมที่ประกอบด้วยมลพิษทางอากาศ 6 ชนิด ได้แก่ ฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) 1. ฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 10 ไมครอน (PM10) 2. ก๊าซโอโซน (O3) 3. ก๊าซคาร์บอนมอนอกไซด์ (CO) 4. ก๊าซไนโตรเจนไดออกไซด์ (NO2) 5. ก๊าซซัลเฟอร์ไดออกไซด์ (SO2) โดยกรมควบคุมมลพิษเป็นแหล่งข้อมูลและกำหนดมาตรฐาน AQI ของประเทศไทย ซึ่งมีค่าตั้งแต่ 0 ถึง 201 ขึ้นไป โดยใช้สีในการแบ่งระดับของผลกระทบต่อสุขภาพ ซึ่งหาก AQI เฉลี่ย 24 ชั่วโมง มีค่าสูงกว่า 100 จัดเป็นระดับที่มีผลกระทบต่อสุขภาพ แบ่งเป็น 5 ระดับ คือ ตั้งแต่ 0 ถึง มากกว่า 300 ซึ่งแต่ละระดับจะใช้สีเป็นสัญลักษณ์เปรียบเทียบระดับของผลกระทบต่อสุขภาพอนามัย โดยดัชนีคุณภาพอากาศ 100 จะมีค่าเทียบเท่ามาตรฐานคุณภาพอากาศในบรรยากาศโดยทั่วไป หากดัชนีคุณภาพอากาศมีค่าสูงเกินกว่า 100 แสดงว่าค่าความเข้มข้นของมลพิษทางอากาศมีค่าเกินมาตรฐานและคุณภาพอากาศในวันนั้นจะเริ่มมีผลกระทบต่อสุขภาพอนามัยของประชาชน

ส่วนค่าฝุ่นละอองขนาดเล็กกว่า 2.5 ไมครอน หรือ PM2.5 นั้นเป็นคนละตัวกับค่า AQI (ซึ่งแทนด้วยค่าสีสัญลักษณ์ 5 ระดับ ตั้งแต่ค่า 0 ถึงค่ามากกว่า 300) โดยกรมควบคุมมลพิษกำหนดค่ามาตรฐานของประเทศไทย โดยใช้ค่ามาตรฐานเฉลี่ย 24 ชั่วโมง ซึ่งหากค่า PM2.5 สูงกว่า 50 ไมโครกรัมต่อลูกบาศก์เมตร ถือว่าเป็นระดับที่มีผลกระทบต่อสุขภาพ ซึ่งปัจจุบันราชการได้มีประกาศที่ ค่า PM2.5 มาตรฐานที่ไม่เกิน 37.5 ไมโครกรัมต่อลูกบาศก์เมตร[16]

 

นี่เป็นเหตุเป็นผลว่าในภาวะวิกฤติเยี่ยงนี้ ต้องมีกฎหมายที่สำคัญ คือ ร่างกฎหมายอากาศสะอาด ซึ่งผลึกมาเป็น ร่างพระราชบัญญัติอากาศสะอาด[17] ที่ถือว่าเป็น “โคตรกฎหมายในการแก้ไขปัญหาอากาศ” [18] ซึ่งสภาผู้แทนราษฎรได้รับหลักการ(วาระที่ 1) ตั้งแต่วันที่ 17 มกราคม 2567 ด้วยมติเอกฉันท์ 443 เสียง[19] เพราะปัจจุบันฝุ่นพิษ PM2.5 (Particulate Matters) ถือเป็น “ปัญหาระหว่างประเทศ” ของชาติสมาชิกอาเซียน เนื่องจากเป็น “มลพิษหมอกควันที่ข้ามพรมแดน” (Transboundary Haze Pollution) ยังไม่จบมีเรื่องที่อยากจะเล่ายาวๆ ขอยกไปตอนหน้า

 

 

[1]Phachern Thammasarangkoon & Bhumi Watchara Charoenplitpon, ทีมงานหญ้าแห้งปากคอก(ท้องถิ่น), บทความพิเศษ, สยามรัฐออนไลน์, 5 เมษายน 2567, 23:00 น., https://siamrath.co.th/n/527002 

[2]ข้อตกลงว่าด้วยมลพิษหมอกควันข้ามแดนอาเซียนในปี ค.ศ.2002 (ASEAN Agreement on Transboundary Haze Pollution) คือความตกลงทางด้านสิ่งแวดล้อมที่ลงนามในปี ค.ศ.2002 ระหว่างชาติสมาชิกในกลุ่มสมาคมประชาชาติแห่งเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ โดยมีวัตถุประสงค์ในการลดมลหมอกพิษในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ความตกลงเป็นปฏิกิริยาตอบโต้วิกฤติการณ์ด้านสิ่งแวดล้อมที่เกิดขึ้นในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ในคริสต์ทศวรรษ 1990 ที่ส่วนใหญ่มีสาเหตุมาจากการถางป่าโดยการเผาในเกาะสุมาตราในอินโดนีเชีย ภาพจากดาวเทียมแสดงให้เห็นจุดต่างๆ ทั่วบอร์เนียว, สุมาตรา, คาบสมุทรมาลายู และอื่นๆ ที่มีผลกระทบกระเทือนอย่างรุนแรงต่อมาเลเซีย, สิงคโปร์ และบ้างในประเทศไทย และ บรูไน สำหรับสุมาตรา ลมมรสุมพัดควันไปทางตะวันออกที่ทำให้สร้างความกระทบกระเทือนภายนอกประเทศต่อชาติอื่นในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ มลหมอกหนาปกคลุมเอเชียตะวันออกเฉียงใต้อยู่หลายอาทิตย์ และมีผลต่อสุขภาพของประชาชนในประเทศดังกล่าว ในเดือนมิถุนายน ค.ศ.2007 แปดชาติให้สัตยาบันในความตกลง, อ้างจาก วิกิพีเดีย

[3]กรมควบคุมมลพิษรายงานสรุป ค่าเฉลี่ย 24 ชม. วันที่ 9 มีนาคม 2567 ณ 07.00 น. ทุกภาคยังเกินเกณฑ์ (เกินกว่า 37.5 มคก./ลบ.ม.) คือ ภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคกลางและตะวันตก และภาคใต้ ส่วนที่ยังไม่เกินเกณฑ์ ได้แก่ ภาคตะวันออก และ กรุงเทพฯ และปริมณฑล 

ข้อมูลเมื่อ 15 มีนาคม 2567 ในพื้นที่รับผิดชอบของสำนักงานสิ่งแวดล้อมและควบคุมมลพิษที่ 1 PM2.5 มีค่าระหว่าง 74.0-181.3 มคก./ลบ.ม. คุณภาพอากาศอยู่ในระดับ “เริ่มมีผลกระทบต่อสุขภาพ ถึง มีผลกระทบต่อสุขภาพ” โดยเฉพาะข้อมูลเมื่อ 19 มีนาคม 2567 ค่าฝุ่น PM2.5 เชียงใหม่เกินค่ามาตรฐาน ตรวจวัดได้ 45.3-158.6 มคก./ลบ.ม.

ดูเพิ่มเติม 

สถานการณ์หมอกควัน, สรุปสถานการณ์ฝุ่น PM2.5 ประจำวันที่ 15 มีนาคม 2567, โดยสำนักงานสิ่งแวดล้อมและควบคุมมลพิษที่ 1 (เชียงใหม่ เชียงราย ลำพูน แม่ฮ่องสอน), https://epo01.pcd.go.th/th/news/detail/173594/

& ค่าฝุ่น PM2.5 เชียงใหม่เกินค่ามาตรฐาน ตรวจวัดได้ 45.3-158.6 มคก./ลบ.ม., ฐานเศรษฐกิจ, 19 มีนาคม 2567, 09:21 น., https://www.thansettakij.com/news/general-news/591225

& รายงานคุณภาพอากาศโลกปี 2566 ของ IQAir ระบุไทยมีคุณภาพอากาศแย่ติด 1 ใน 5 ของภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้, Greenpeace Thailand, 19 มีนาคม 2567, https://www.greenpeace.org/thailand/press/52016/climate-airpollution-iqair-report-2023/ & ฝุ่น PM2.5: คนไทยป่วยจาก “มลพิษทางอากาศ” กว่า 10 ล้านคนในปี 2566, BBC Thai, 6 มีนาคม 2567, https://www.bbc.com/thai/articles/c723508nx22o

[4]‘สมชาย’ งง ‘เศรษฐา’ ใช้อะไรวัด “เชียงใหม่อากาศดี”, ข่าว lannereditor, 16 มีนาคม 2567, https://www.lannernews.com/16032567-03/ 

[5]คดีศาลปกครองเชียงใหม่นี้ยื่นฟ้องโดย รศ.สมชาย ปรีชาศิลปกุลกับพวก รวม 10 ราย ยื่นฟ้องผู้ถูกฟ้องคดีที่ 1 (นายกรัฐมนตรี) และผู้ถูกฟ้องคดีที่ 2 (คณะกรรมการสิ่งแวดล้อมแห่งชาติ) ข้อหาละเลยต่อหน้าที่ตามที่กฎหมายกำหนดให้ต้องปฏิบัติหรือปฏิบัติหน้าที่ล่าช้าเกินสมควร ในการแก้ไขปัญหาฝุ่น PM2.5 ในพื้นที่ภาคเหนือ ยื่นฟ้องเมื่อวันที่ 10 เมษายน 2566

ดู สรุปคำพิพากษาศาลปกครองเชียงใหม่ คดีหมายเลขดำที่ ส. 3/2566 คดีหมายเลขแดงที่ ส. 1/2567 (คดีการแก้ไขปัญหาฝุ่น PM 2.5 ในพื้นที่ภาคเหนือ), โดย สำนักงานศาลปกครองเชียงใหม่ ลงวันที่ 19 มกราคม 2567, https://admincourt.go.th/admincourt/site/08hotsuit_detail.php?ids=25471

& เพิ่มเติม อีกคดีหนึ่งปี 2566 ที่ยื่นฟ้องโดย “ตัวแทนจาก มูลนิธินิติธรรมสิ่งแวดล้อม-EnLAW มูลนิธิบูรณะนิเวศ (EARTH) กรีนพีซ ประเทศไทย สภาลมหายใจเชียงใหม่ สภาลมหายใจภาคเหนือ และภาคประชาสังคม รวมถึง นพ.สุภัทร ฮาสุวรรณกิจ นักกิจกรรมทางสังคม และ นันทิชา โอเจริญชัย เยาวชนนักสื่อสารด้านสิ่งแวดล้อม” อ่านคำพิพากษาเมื่อวันที่ 29 สิงหาคม 2566

ดู จับตาผลพิพากษาคดีฟ้องทะลุฝุ่น พรุ่งนี้ “ผิด-ไม่ผิด บอร์ดสวล.-2 กระทรวง”, โดยกองบรรณาธิการ GREENNEWS, 28 สิงหาคม 2566, https://greennews.agency/?p=35335

& ศาลปกครองพิพากษาคดี PM2.5 สั่งให้กระทรวงอุตสาหกรรมจัดทำ PRTR, Greenpeace Thailand, 29 สิงหาคม 2566, https://www.greenpeace.org/thailand/press/28320/climate-airpollution-pm2-5-lawsuit-consideration/

[6]สด “พิธา”จับมือ“มูลนิธิกระจกเงา”ลุยดับไฟป่าอ.แม่วาง Nation STORY, Streamed live, 16 มีนาคม 2567, https://www.youtube.com/watch?v=ehvK4p4J-NA

[7]อากาศพิษ เป็น "วาระแห่งชาติ" (National Agenda) ตามมติ คสช.เมื่อวันที่ 17 มีนาคม 2558 ดู ปัญหามลพิษทางอากาศเป็นวาระแห่งชาติ, สยามรัฐออนไลน์, 5 สิงหาคม 2565, https://siamrath.co.th/n/370918 

[8]“การเผาในที่โล่ง” (Open Burning) หมายถึง การเผาวัสดุต่างๆ ในสถานที่ที่ควันและมลพิษถูกปล่อยสู่อกากาศโดยตรง ไม่ผ่านกระบวนการที่จะกรองหรือบำบัด และกำจัดมลพิษที่ปล่อยอกมา การเผาในที่โล่งแจ้งจึงเป็นกิจกรรมที่ปล่อยก๊าซเรือนกระจก หมอกควัน และฝุ่นขนาดเล็ก (PM2.5) สู่บรรยากาศทำให้เกิดปัญหามลพิษทางอากาศและภาวะโลกร้อน 

ถือว่าการกระทำดังกล่าวผิดกฎหมาย และทำให้เกิดเหตุรำคาญเช่น กลิ่น ความร้อน สิ่งมีพิษ ฝุ่นละออง เขม่า เถ้า หรือกรณีอื่นใดจนเป็นเหตุให้เสื่อมหรืออาจเป็นอันตรายต่อสุขภาพ มีความผิดตาม ประมวลกฎหมายอาญามาตรา 220 และ ตามมาตรา 25, 26, 28, 74 แห่ง พรบ.การสาธารณสุข พ.ศ.2535 แก้ไขถึง (ฉบับที่ 3) พ.ศ.2560 ดู 

ความรู้ข้อกฎหมายที่เกี่ยวกับการเผาหญ้า ขยะ และสิ่งไม่พึงประสงค์ในที่โล่งแจ้ง หนึ่งในสาเหตุของปัญหาฝุ่นละออง PM 2.5 โดยกองปราบปราม, 31 มกราคม 2562, https://csd.go.th/4341 & กฎหมายน่ารู้ ตอนที่ 368 : การเผาหญ้า เผาขยะ มีความผิดทั้งจำ ทั้งปรับ, กระทรวงยุติธรรม, 8 มิถุนายน 2565, 15:35 น., https://www.moj.go.th/view/70151 

[9]ข่าวจากสื่อทีวี GISTDA เผยข้อมูลจากดาวเทียมซูโอมิ เอ็นพีพี (Suomi NPP) และจากดาวเทียมอีกหลายดวง เมื่อวันที่ 22 มีนาคม 2567 ไทยพบจุดความร้อนทั้งประเทศ 412 จุด ข้อมูลจากดาวเทียมยังระบุอีกว่าจุดความร้อนที่เกิดขึ้นส่วนใหญ่พบในพื้นที่เกษตร 206 จุด ตามด้วยพื้นที่ สปก 63 จุด พื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติ 62 จุด พื้นที่ป่าอนุรักษ์ 36 จุด แหล่งชุมชนและอื่นๆ 35 จุด รวมถึงพื้นที่ริมทางหลวง 10 จุด สำหรับจังหวัดที่พบจำนวนจุดความร้อนมากที่สุด คือ สุพรรณบุรี 31 จุด

ขณะที่ประเทศเพื่อนบ้านพบจุดความร้อนต่อเนื่องแต่ก็ลดลงมากด้วยเช่นกัน โดยสูงสุดอยู่ที่พม่าเช่นเดิม 957 จุด ตามด้วยกัมพูชา 940 จุด ลาว 930 จุด เวียดนาม 552 จุด และไทย 412 จุด 

[10]เป็นปัญหาข้ามชาติเพราะควันไฟเผาป่าข้ามแดน สาเหตุสำคัญคือการเพิ่มพื้นที่ปลูกข้าวโพดที่เพิ่มขึ้นอย่างมาก เนื่องจากเป็น “มลพิษหมอกควันที่ข้ามพรมแดน” (Transboundary Haze Pollution) ข้อมูลเมื่อ 8-12 พฤษภาคม 2566 (กรมการค้าภายใน กระทรวงพาณิชย์: DIT) ประเทศคู่ค้าข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ คือ ปี 2565 นำเข้า 1,475,696 ตัน ปี 2566 นำเข้า 428,441 ตัน จากพม่า (เมียนมา) ลาว และกัมพูชา ประเทศคู่แข่ง คือ ลาว ไต้หวัน อินโดนีเซีย

[11]สรุปคำพิพากษาศาลปกครองเชียงใหม่, อ้างแล้ว, คำพิพากษาศาลปกครองเชียงใหม่ คดีหมายเลขแดงที่ ส. 1/2567 ขอให้มีคำพิพากษาหรือคำสั่งให้ผู้ถูกฟ้องคดีที่ 1 (นายกรัฐมนตรี) สั่งการตามกฎหมายให้ส่วนราชการ รัฐวิสาหกิจ หรือบุคคลใดกระทำหรือร่วมกระทำการใดๆ อันจะมีผลเป็นการควบคุม ระงับ หรือบรรเทาผลร้ายจากปัญหาฝุ่น PM2.5 และให้ผู้ถูกฟ้องคดีที่ 2 (คณะกรรมการสิ่งแวดล้อมแห่งชาติ) ดำเนินการตามกฎหมายเพื่อพิจารณาแนวทางในการแก้ไขปัญหาหรือบรรเทาผลร้ายจากปัญหาฝุ่น PM2.5 เสนอผู้ที่เกี่ยวข้องเป็นการเร่งด่วน รวมถึงให้จัดทำแผนฉุกเฉินเพื่อแก้ไขสถานการณ์ที่เกิดขึ้นไว้ล่วงหน้า

ศาลปกครองเชียงใหม่พิพากษา (19 มกราคม 2567) ให้ผู้ถูกฟ้องคดีที่ 1 และผู้ถูกฟ้องคดีที่ 2 ใช้อำนาจหรือร่วมกันใช้อำนาจตามพระราชบัญญัติส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อมแห่งชาติ พ.ศ.2535 กำหนดมาตรการ หรือจัดทำแผนฉุกเฉินที่มีประสิทธิภาพอย่างบูรณาการและยั่งยืน เพื่อป้องกัน ควบคุม แก้ไข บรรเทา หรือระงับภยันตรายอันเกิดจากฝุ่น PM2.5 ซึ่งเกินกว่าค่ามาตรฐานและอยู่ในระดับที่มีผลกระทบต่อสุขภาพอนามัยของประชาชนในพื้นที่ภาคเหนือให้ทันท่วงที ทั้งนี้ ให้ดำเนินการกำหนดมาตรการ หรือจัดทำแผนฉุกเฉินดังกล่าวให้แล้วเสร็จภายใน 90 วัน นับแต่วันที่คำพิพากษาถึงที่สุด คำขออื่นนอกจากนี้ให้ยก

[12]“ชุดเครื่องมือ” เพื่อการจัดการแก้ไขปัญหาฝุ่น PM2.5 อย่างเป็นระบบ เป็นเครื่องมือที่เป็นนวัตกรรม ทั้งด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ด้านเศรษฐศาสตร์ ด้านสังคม และด้านกฎหมาย ชุดเครื่องมือที่ต้องใช้เชื่อมโยงกัน 7 เรื่อง ได้แก่ 1.เครื่องมือด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี เช่น ระบบ BIG Data, ระบบ AI, เครื่องมือ นวัตกรรมตรวจวัดฝุ่น , ดาวเทียม, โดรน ฯลฯ 2.เครื่องมือด้านเศรษฐศาสตร์ เช่น ตลาดคาร์บอน, การจ่ายค่าตอบแทนบริการของระบบนิเวศ , ภาษีมลพิษ, ค่าธรรมเนียมปล่อยมลพิษ ฯลฯ 3.เครื่องมือด้านสังคม เช่น เครือข่ายความร่วมมือ , ระบบ Public-Private-People Partnership 4.เครื่องมือด้านระบบงบประมาณ ทั้งงบภาครรัฐ , งบภาคเอกชน, งบจากกองทุนต่างๆ , Crowdfounding ฯลฯ 5.เครื่องมือด้านการสื่อสารสาธารณะ 6.เครื่องมือด้านกฎหมาย 7.เครื่องมือด้านวิชาการ ความรู้ 

ดู บทเรียน ข้อเรียนรู้เรื่องการแก้ไขปัญหาฝุ่น PM2.5, ThaiPBS, 20 มีนาคม 2567, https://policywatch.thaipbs.or.th/article/life-23

[13]ข้อ 5 แห่งระเบียบกระทรวงการคลังว่าด้วยเงินทดรองราชการเพื่อช่วยเหลือผู้ประสบภัยพิบัติกรณีฉุกเฉิน พ.ศ.2562 นิยาม “ภัยพิบัติ” หมายความว่า สาธารณภัยอันได้แก่ อัคคีภัย วาตภัย อุทกภัย ภัยแล้ง ภาวะฝนแล้ง ฝนทิ้งช่วง ภัยจากลูกเห็บ ภัยอันเกิดจากไฟป่า ภัยที่เกิดจากโรคหรือการระบาดของแมลง หรือศัตรูพืชทุกชนิด ภัยอันเกิดจากโรคที่แพร่หรือระบาดในมนุษย์ อากาศหนาวจัดผิดปกติภัยสงคราม และภัยอันเนื่องมาจากการกระทำของผู้ก่อการร้าย กองกำลังจากนอกประเทศ ตลอดจนภัยอื่นๆ ไม่ว่าเกิดจากธรรมชาติหรือมีบุคคลหรือสัตว์ทำให้เกิดขึ้น ซึ่งก่อให้เกิดอันตรายแก่ชีวิตร่างกายของประชาชน หรือทำให้เกิดความเสียหายแก่ทรัพย์สินของประชาชน ดู https://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2562/E/120/T_0036.PDF

[14]พระราชบัญญัติส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อมแห่งชาติ พ.ศ.2535, กรมควบคุมมลพิษ, https://www.pcd.go.th/laws/11065 

[15]Q5.1: ค่า AQI คืออะไร แตกต่างจากค่า PM2.5 อย่างไร, โดยคลินิกมลพิษออนไลน์, https://www.pollutionclinic.com/home/faq/faq5-1.html 

[16]เมื่อวันที่ 8 กรกฎาคม 2565 มีประกาศ กก.วล. ปรับปรุงเปลี่ยนค่ามาตรฐาน PM2.5(ใหม่) ใช้วิธีตรวจวัดอ้างอิง ด้วยวิธีกราวิเมตริก

(1) เดิม ค่าเฉลี่ย 24 ชั่วโมง ไม่เกิน 50 มคก./ลบ.ม. มีผลจนถึงวันที่ 31 พฤษภาคม 2565 ปรับใหม่เป็น ไม่เกิน 37.5 มคก./ลบ.ม. มีผลตั้งแต่วันที่ 1 มิถุนายน 2565

(2) เดิม ค่าเฉลี่ยราย 1 ปี ไม่เกิน 25 มคก./ลบ.ม. ปรับใหม่เป็น ไม่เกิน 15 มคก./ลบ.ม. มีผลบังคับใช้ตั้งแต่วันที่ 9 กรกฎาคม 2565 เป็นต้นไป

[17]ดู 'ผลักดันร่างกฎหมายอากาศสะอาด ตั้งองค์กรใหม่แก้ปัญหาฝุ่น PM2.5, resourcecenter.thaihealth.or.th, 26 ธันวาคม 2564, https://resourcecenter.thaihealth.or.th/article/ผลักดันร่างกฎหมายอากาศสะอาด-ตั้งองค์กรใหม่แก้ปัญหาฝุ่น-pm2-5

[18]คือ “ร่าง พ.ร.บ.อากาศสะอาด พ.ศ. ...” ที่ถือเป็นสิทธิขั้นพื้นฐานของประชาชนในการเรียกร้องต่อรัฐ เพื่อลดมลภาวะ ควบคุม และดูแล ให้ประชาชนได้มีอากาศที่สะอาดและบริสุทธิ์ใช้หายใจ รวมไปถึงการควบคุมและเอาผิดต้นเหตุการปล่อยมลพิษทางอากาศนั้นๆ ดู โคตรกฎหมายในการแก้ไขปัญหาฝุ่นพิษ PM2.5, 3 มีนาคม 2566, https://www.gotoknow.org/posts/711847

[19]ผ่านฉลุย สภาฯ ลงมติเอกฉันท์ 443 เสียง รับหลักการ ร่าง พ.ร.บ.อากาศสะอาด 7 ฉบับ “พัชรวาท” ขอบคุณทุกฝ่ายมุ่งมั่นแก้ปัญหามลพิษทางอากาศ ถือเป็นวาระแห่งชาติ, ข่าวทำเนียบรัฐบาลไทย, 17 มกราคม 2567, https://www.thaigov.go.th/news/contents/details/77587