ปฐมพุทธพจน์ คาถาแรก

อะเนกชาติสังสารัง สันธาวิสสัง อะนิพพิสัง

คะหะการัง คะเวสันโต ทุกขา ชาติ ปุนัปปุนัง

ข้าพเจ้าเมื่อยังไม่พบ แสวงหาอยู่ซึ่งนายช่างสร้างเรือน ได้ท่องเที่ยวไปสู่สงสารเป็นอเนกชาติ การเกิดบ่อยๆ เป็นทุกข์

ปฐมพุทธพจน์ (ต่อ)  คาถาที่สอง

คะหะการะกะ ทิฎโฐสิ ปุนะ เคหัง นะ กาหะสิ

สัพพา เต ผาสุกา ภัคคา คะหะกูฎัง วิสังขะตัง

เจ้าคนสร้างเรือน ! เจ้าถูกเราเห็นเสียแล้ว.. เจ้าสร้างเรือนให้เราไม่ได้อีกแล้ว (เพราะ) โครงเรือนทั้งหมดเหล่านั้น ถูกเราหักเสียแล้ว...ยอดเรือนก็ถูกเรารื้อเสียแล้ว

และใน ปฐมพุทธพจน์บรรทัดสุดท้าย ได้ยืนยันการตรัสรู้ของพระบรมศาสดาไว้ว่า

วิสังขาระคะตัง จิตตัง ตัณหานัง ขะยะมัชฌะคาติ ฯ

จิตถึงสภาพปราศจากการปรุงแต่ง มาถึงความสิ้นไปแห่งตัณหา ดังนี้ ฯ

นี้เป็นการยืนยันโดยพระองค์เอง...

ประมวลเนื้อหาอีกครั้งได้ว่า...

จิตใจนั้น จะส่ายไปหาอารมณ์แสวงหาบางสิ่งบางอย่างอยู่เสมอ ละจากสิ่งนั้นไปสู่สิ่งโน้น จากความเป็นอย่างนี้ไปสู่ความเป็นอย่างนั้น สลัดออกหรือหลีกหนีจากความเป็นแบบนี้ เพื่อจะไปสู่ความเป็นแบบอื่น ...ทำนองนี้ เรียกว่า การเวียนว่ายในวัฎฎสงสาร

ก็ต้องเป็นทุกข์ร่ำไป...

เมื่อสามารถทำลายการสร้างภพสร้างชาติ คือทำลายความทะยานอยากที่จะเป็นอย่างโน้นอย่างนี้ แบบโน้นนี้ หรือสิ่งนี้สิ่งนั้นได้แล้ว กำจัดเชื้อของความทะยานอยากได้หมดแล้ว ประดุจหักและรื้อโครงเรือนยอดเรือนได้แล้ว...

นั่นคือ การรู้เท่าทันตัณหาความทะยานอยาก และกำจัดเชื้อแห่งความทะยานอยากทั้งหมดออกไป...

จิตใจก็จะปราศจากการปรุงแต่ง ก็จะมาถึงความสิ้นไปแห่งความทะยานอยากทั้งหมด....

ผู้เขียนชอบใจปฐมพุทธพจน์นี้มาก เพราะเป็นคำตอบภาวะจิตใจของเราได้ แม้ว่าเราจะยังกำจัดโครงเรือนยอดเรือนได้ไม่หมดก็ตาม...

ยังมี พุทธอุทาน ซึ่งน่าสนใจเช่นเดียวกัน ...