เรียนรู้วัฒนธรรมชุมชน : การทำถืมตอง
บันทึกก่อนได้บันทึกเกี่ยวกับการที่ผมได้มีโอกาสเรียนรู้การทำรั้วราชวัตร ที่ทำในกรณีมีพิธีต่างๆ อ่านได้ ที่นี่ บันทึกนี้ผมได้นำวัฒนธรรมอีกอย่างหนึ่งของชุมชนมาแบ่งปันครับ เป็นการสร้างบริเวณที่พักสำหรับผู้มาร่วมงาน-พิธีต่างๆ ทึ่ชุมชนได้จัดขึ้นและได้อนุรักษ์ไว้
การทำอาคารบริเวณพิธีสมัยใหม่นี้เราอาจจะเห็นการกางเต้นท์ผ้าใบโครงเหล็ก ซึ่งสะดวกสบายทั้งการจัดตั้งและการจัดเก็บ แต่ที่ชุมชนแห่งนี้ยังคงอนุรักษ์วิถีและวัฒนธรรมเดิมๆ ของชุมชนไว้ ด้วยการสร้างอาคารสำหรับผู้มาร่วมงานพิธีด้วยแรงงานของชาวบ้านเอง ใช้วัสดุที่หาได้ในท้องถิ่นไม่ว่าจะเป็นโครงสร้างที่ทำจากไม้ไผ่ ส่วนหลังคานั้นทำจากใบตองตึงหรือใบของต้นยางพลวง
จากการเข้าไปมีส่วนร่วมในการทำกิจกรรมนี้ร่วมกับชาวบ้าน จึงได้รู้ว่าสิ่งเหล่านี้เป็นวัฒนธรรมของท้องถิ่นคนเมืองเหนือที่ได้สืบทอดกันมาอย่างยาวนาน คนเฒ่าคนแก่ยังพร้อมแรงแข็งขันที่จะร่วมมือกันสร้างเองค่าใช้จ่ายจะถูกกว่าการเช่าเต้นท์ เพราะส่วนใหญ่จะเป็นการลงแรงกันเอง ตั้งแต่การช่วยกันตัดไม้ไผ่ ไม่ว่าจะเป็นไม้ไผ่สีสุก ไม้ไผ่รวก ไผ่บงที่แต่บ้านมีกันอยู่แล้ว รวมไปถึงการนัดหมายกันออกไปเก็บใบตองตึง(ยางพลวง) เพื่อนำมาทำหลังคาชั่วคราวของบริเวณพิธี ซึ่งการที่ไม่ยอมปรับเปลี่ยนไปเป็นการใช้เต้นท์ก็เพราะว่าการร่วมมือร่วมแรงกันนี้ไม่ต้องเสียค่าใช้จ่าย และสิ่งที่แฝงอยู่ในกิจกรรมเหล่านี้ก็คือมิติทางด้านสังคมที่ประมาณค่ามิได้
เมื่อได้มีโอกาสเข้าไปร่วมกิจกรรม จึงได้เรียนรู้ว่าในการทำหลังคาบริเวณที่พักสำหรับผู้มาร่วมงานนั้น ต้องมีการวางแผนและร่วมมือกันอย่างจริงจังเป็นเวลาล่วงหน้าแรมเดือนครับ คนจำนวนคนเฒ่าคนแก่ก็จะมีแม่งานที่ถนัดกันคนละอย่าง แต่ทุกๆ อย่างก็จะลงมือช่วยกัน ทำให้ได้เรียนรู้ในส่วนที่เกี่ยวข้องไปในตัว (อิอิ....ชาวบ้านเขาจัดการความรู้กันอย่างเป็นธรรมชาติมานานแล้ว)
รูปภาพต่อไปนี้เป็นการนำเสนอกิจกรรมอย่างเป็นขั้นตอน และกระบวนการจัดทำหลังคาที่พักสำหรับผู้มาร่วมงาน-พิธีแบบชาวบ้านๆ ที่หลายท่านอาจจะเคยได้พบเห็น แต่ก็คงจะมีอีกหลายท่านที่ยังไม่เคยเห็นมาก่อน
- การเก็บใบตองตึงที่ร่วงหล่นตามธรรมชาติ ซึ่งต้องไปเก็บในช่วงหน้าหนาว ในตอนเช้าๆ เพราะจะมีใบตองตึงให้เก็บ และใบตองตึงยังไม่กรอบ-ฉีกขาดง่ายเพราะถูกแดด/ความร้อน จากนั้นจึงนำมาตัดก้านใบ-แช่น้ำแล้วเรียงทีบเก็บไว้ (นี่ก็เป็นอีกภูมิปัญญาหนึ่งที่น่าสนใจมาก)
- ส่วนหนึ่งก็จะจัดเตรียมการสานโครง(แผง)ไม้ไผ่ กว้าง-ยาวประมาณ 2 เมตรตามรูป โดยสาน 2 แผง (2 ด้านเพื่อประกบกัน)
- จากนั้นนำใบตองตึงมาวางเรียงให้เต็มแผงไม้ไผ่นั้น แล้วใช้แผงไม้ไผ่อีกด้านมาประกบ จากนั้นใช้ตอกไม้ไผ่ผูกแผงไม้ไผ่ให้แน่น ก็จะได้หลังคาชั่วคราวที่ชาวบ้านเรียกว่า "ถืมตอง"
- เมื่อได้ถืมตองในบริมาณที่มากพอ ก็นำขึ้นไปมุงทำหลังคาชั่วคราวในส่วนที่ได้ทำโครงไม้ไผ่สูงประมาณ 3 เมตร ก็จะได้บริเวณที่พักสำหรับผู้มาร่วมงาน-พิธี ที่ร่มรื่น(เย็นกว่าเต้นท์) กว้างขวาง แถมไม่ต้องเสียค่าใช้จ่ายเพียงแต่ออกแรงช่วยกัน
นี่ก็เป็นอีกวัฒนธรรมหนึ่ง(การทำถืมตอง) ของชุมชนที่นี่ ที่บ้านใหม่ ตำบลท่าขุนราม อำเภอเมืองกำแพงเพชร จะเห็นได้ว่าเป็นกิจกรรมที่ชุมชนได้ลงมือปฏิบัติและเรียนรู้ร่วมกัน และถ่ายทอดมาอย่างยาวนานจากรุ่นสู่รุ่น เป็นสิ่งดีๆ ในท้องถิ่นที่ผมได้มีโอกาสเข้าไปมีส่วนร่วม(ลงมือและเรียนรู้) อย่างคนใน เสียดายที่คนรุ่นใหม่สมัยนี้ไม่ค่อยจะให้ความสนใจและเข้ามามีส่วนร่วมมากนัก ส่วนใหญ่จะเป็นคนเฒ่าคนแก่ที่ยังไม่ยอมละทิ้งของดีเพื่อหันไปใช้ของสมัยใหม่(เต้นท์เช่า) และผมคิดว่าเป็นสิ่งที่ดีงาม ที่ได้ยังมีสิ่งเหล่านี้ให้ผมได้มีโอกาสได้เรียนรู้ และตระหนักว่าทุกคน-ทุกความรู้ในชุมชนนั้นต่างมีคุณค่าเป็นอย่างมาก
บันทึกมาเพื่อการ ลปรร. ครับ (ยังมีตอนต่อไปนะครับ)
4 มีนาคม 2551
ความเห็น (20)
ยอดเยี่ยมจริงๆ น้องสิงห์
ง่ายๆ มีประโยชน์ ใช้วัสดุธรรมชาติ ใครๆก็ทำได้ คุ้มค่า เพื่อคนจำนวนมากๆ
ที่สำคัญที่พี่ชอบคือ การที่ทำถืมตองนั้นต้องใช้คนหลายคนมาช่วยกันทำ นี่คือกิจกรรมที่ผูกคนให้มาสัมพันธ์กัน คนเราเมื่อมาสัมพันธืกันในลักษณะส่วนรวมมันคือการเสริมสร้างทุนสังคมชุมชน เสริมสร้างโดยไม่ต้องฝึกอบรม บ่นกล่าวอะไร แค่มีกิจกรรมร่วมกันแบบสาธารณะแบบนี้ สุดยอดหละ
เราจะไม่เห็นคนในเมืองหรือหมู่บ้านจัดสรรเขาทำแบบนี้ ควักเงินอย่างเดียวจ้างเต้นท์ ชุมชนเงินตราหรือจะมีทุนทางสังคมมากกว่าชุมชนชนบท ..
บันทึกนี้ช่วยเปิดลิ้นชักความทรงจำอีกส่วนหนึ่งของอ้ายครับ
เคยไปนอนป่าเพื่อเก็บตองตึงกับคณะของพ่อและลุงๆ
เก็บแต่เช้า น้ำเหมยยังพรมใบตอง
เคยอยู่ตูบมุงตองตึง
คิดฮอดงานปอยที่มีผามตองตึง มีช่างซอ
ขอบคุณพี่น้องกำแพงเพชร ที่ยังมีตองตึงให้นึกถึง
ขอบคุณพ่อน้องไผ่ครับ
เคยเห็น เคยได้อยู่ใต้หลังคาตองตึงค่ะ แต่เพิ่งจะทราบกระบวนการและวิธีการที่นี่ ขอบคุณนะคะที่ถ่ายรูปเป็นข้นเป็นตอนให้เห็นกระบวนการชัดเจน และเล่าเรื่องได้เห็นภาพองการร่วมแรงร่วมใจ
เป็นการรู้จักใช้ทุนทุกอย่างในพื้นที่ ในชุมชน อย่างแท้จริงอย่างรู้จักตนเอง ภูมิใจและเห็นคุณค่าในสิ่งที่ทำนะคะ เป็นมิติที่คนสมัยนี้ไม่ใส่ใจสักเท่าใด ทุกอย่างต้องการแต่สะดวก เร็ว ดูทันสมัย
- นึกถึงตอนเด็ก ๆ เคยอยู่บ้านที่"แอ้ม" ด้วยใบตองแบบนี้
- บุญมหาชาติแต่ก่อนก็ทำแบบนี้ครับ
- แต่ทุกวันนี้ใบตองกุง ตองซาด หายาก หาไม่ได้
- ต้นไผ่ลำละ 30 บาท
- ไม่มีแรงงานทำ
- เช่าเต้นถูกสุด..
- ขอบคุณที่ช่วยลำรึกอดีตชาติ(นี้)ครับ
สวัสดีครับ
- ถืมตอง ชื่อหมู่บ้านและตำบล หนึ่ง ที่ จ.น่าน อยู่ที่ อ.เมืองน่าน สงสัยมีที่มาจากนี่
- บ้านพี่ พยอม นั่นเอง
- สวัสดีครับพี่บางทราย
- ผมโชคดีที่ได้มีโอกาสได้เห็นกิจกรรมเหล่านี้
- ทุนทางสังคม..ใช่เลยครับ เป็นทุนที่มีอยู่ในชุมชนนี้อย่างมหาศาลประมาณค่ามิได้
- นอกจากการรวมแรงแล้ว ผมยังเห็นการระดมทรัพยากรที่แต่ละครัวเรือนพอมีอยู่ มาสนับสนุนให้การดำเนินกิจกรรมเหล่านี้ดำเนินไปด้วยดี เช่น การนำขนุน ฟัก ผักต่างๆ มารวมกันเพื่อทำอาหารกลางวันเลี้ยงคนที่มาช่วยงาน
- ข้าวสารที่ใช้ก็นำมาจากข้าวสารที่เก็บไว้จากวันตักบาตรเทโวเมื่อวันออกพรรษา นำกลับมาใช้ประโยชน์แก่ชุมชนอีก
- ขอบพระคุณมากครับ
- สวัสดีครับอ้าย เป-ลี่-ยน
- อิอิ....อ้ายคงกึ๊ดเติงหางานปอยหลวงทางบ้านเฮานะครับ
- ที่นี่ก็จะมีงานปอยหลวงครับ วันที่ 15-16 มีนาคมนี้
- มีซอในงานทั้ง 2 วันครับ เป็นจ๊างซอที่มาจากเชียงใหม่
- คนที่นี่เขายังรักษาฮีตฮอยดั้งเดิมไว้ครับ
- ผมยังสนใจที่จะศึกษาว่ามีเหตุผลใดที่ทำให้ชุมชนนี้ยังคงรักษาขนบธรรมเนียมไว้ได้หลายๆ อย่าง ทั้งๆ ที่ชุมชนเดิมสิ่งเหล่านี้ได้จางหายไปหมดแล้ว (มีหลายหมู่บ้านครับที่เป็นคนเมืองอพยพเข้ามาอยู่)
- ขอบคุณมากครับ แล้วจะนำภาพบรรยากาศงานปอยหลวงมาฝากในบันทึกต่อไปเน้อ
- สวัสดีครับ อ.คุณนายดอกเตอร์
- จริงอย่างที่อาจารย์ว่าไว้เลยครับ คนสมัยนี้ไม่ค่อยใส่ใจเรื่องเหล่านี้มากนัก
- เขาชอบความสะดวกสบาย อะไรๆ ก็จะใช้เงินอย่างเดียว วิถีของตนเองหาว่าไม่พัฒนา-ไม่เจริญ
- ขอบพระคุณมากครับที่แวะมาแลกเปลี่ยน
- สวัสดีครับ อ.เกษตร(อยู่)จังหวัด
- โชคดีที่ชุมชนนี้ยังพอมีทรัพยากรเหล่านี้ให้ได้ใช้
- ไม้ไผ่ก็มีมากมายในหมู่บ้าน ใบตองตึงชาวบ้านร่วมกันไปเก็บที่ป่าในศูนย์ราชการจังหวัดนี่เองครับ ซึ่งมีมากมายแถมบางคนยังได้ผักสาบติดมือกลับมาอีกด้วย (คนเดี๋ยวนี้ไม่ค่อยได้ใช้จึงมีเหลือเฝือ)
- อิอิ....คิดถึงอดีตแสดงว่าเริ่มจะเป็น ส.ว.แล้ว
- ขอบคุณมากครับที่แวะมาแลกเปลี่ยน
- สวัสดีครับพี่ชัยพร
- ใช่เลยครับ ถืมตองคำๆ เดียวกันครับ ใช้ทำฝาหรือหลังคาชั่วคราว
- แต่หากเป็นหลังคาที่มุงด้วยใบตองตึง จะทำอีกวิธีหนึ่ง เรียกว่าการไพตองตึง เรียงเป็นไม้ๆ ทีละตับ คล้ายๆ กับการทำหญ้าคา
ตามเข้าไปอ่านมาเรียบร้อยแล้ว ขอบพระคุณมากครับ
สวัสดีครับ
- เป็นกิจกรรมเพื่อความรักตวามสามัคคีของคนในชุมชน
- เมือคนหลายคนมาพบกัน ก็เกิดการระดมความคิด
- แล้วก็เกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ในประเด็นต่าง
- และเกิดการพัฒนาต่อยอดขึ้นไป ..นี้คือภูมปัญญาชาวบ้าน
- หาผู้สืบทอดเถอะครับ
- สวัสดีค่ะ
- ตามพี่บางทรายมาอ่าน
- ทำให้ได้ระลึกถึงวันเวลาที่เคยได้นั่งอยู่ใต้หลังคาแบบนี้
- และวันนี้จึงได้รู้ถึงวิธีทำ
- ขอบคุณนะคะ ที่นำมาแบ่งปัน
- สวัสดีครับพี่ไมตรี
- ในชุมชน-ชนบท ยังคงมีอยู่นะครับ แต่อาจจะไม่ทุกพื้นที่
- บางส่วนก็อาจจะหายไปบ้างแล้ว
- หากมีการกระตุ้นและฟื้นฟู อาจทำให้สิ่งดีๆ หวลกลับคืนมาสู่สังคมได้นะครับ
- สวัสดีครับ อ.ดวงพร
- ยินดีที่ได้ ลปรร.ผ่านทางบล็อกนะครับ
- ตอนเป็นนักเรียน ผมมีโอกาสเข้าไปส่ง-รับ เพื่อนๆ ที่เรียนโรงเรียนมงคลวิทยาทุกวันครับ
- แต่ผมเรียนที่ รร.จักรคำฯ (เป็นลูกศิษย์ของ อ.มล.ฐากูร สุขสวัสดิ์ ตอนเรียน ม.ศ.ปลาย)
- หมู่บ้านที่ผมบันทึกมานี้ ส่วนใหญ่เป็นคนเมืองจาก อ.เถิน จ.ลำปาง ที่อพยพไปอยู่ จ.กำแพงเพชร เมื่อ 40-50 ปีก่อน
- หลายกิจกรรมยังคงรักษาไว้เหมือนท้องถิ่นดั้งเดิม
- ขอบคุณมากครับที่แวะมาเยี่ยมเยียนและ ลปรร.
สวัสดีค่ะ
- ตามคุณบางทรายมาค่ะ
- เดี๋ยวนี้หายากค่ะ..งานลงแขก...เหมือนคุณเกษตรจังหวัดว่าไว้ค่ะ
- สวัสดีครับ อ.พรรณา
- ยินดีที่ได้ ลปรร.ครับ
- เดี๋ยวนี้สถานการณ์เปลี่ยนแปลงไปรวดเร็วมาก วัฒนธรรมเดิมๆ ของชุมชน ได้เปลี่ยนแปลบงไปเกือบหมดแล้ว
- ขอบคุณมากครับ
สวัสดีค่ะ ไม่ทราบว่ารบกวนรึเปล่า คือตอนนี้กำลังหาคนขายและรับจ้างทำหลังคาตองตึงค่ะ พอดี่จะสร้างศาลาในกรุงเทพฯ หาในอินเตอร์เนต หายากมากค่ะ ไม่ทราบว่าอาจารย์ พอจะมีที่แนะนำมั้ยคะ ขอบคุณค่ะ
- สวัสดีครับคุณวิ
- น่าจะหายากนะครับใน กทม.
- มุงจากน่าจะหาได้ง่ายกว่านะครับ